[Zohreh Gholami]

دستگاه عصبی *Nervous*


مقدمه
سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است. مغز در داخل استخوان جمجمه قرار دارد و نخاع در داخل مجرایی که در وسط ستون مهره‌ها است، جای گرفته است. مخ بزرگترین قسمت مغز است و دارای دو نیمکره است که توسط رشته‌های عصبی محکم و سفید رنگی به هم متصل شده‌اند. رابطه عصبی میان دو نیمکره مخ از همین راه برقرار می‌شود.

تکامل مخ
سطح نیمکره ‌های مخ در مهره ‌داران اولیه تا پستانداران اولیه صاف است. اما در پستانداران عالی به ویژه در آدمی به دلیل وسعت زیاد و جای گرفتن در فضای محدود مخچه دارای چین خوردگی های فراوان و عمیق است.

قسمت های تشکیل دهنده مخ
قسمت سطحی مخ
قسمت سطحی مخ که خاکستری رنگ است و قشر مخ نامیده می‌شود. ضخامت این قسمت چند میلیمتر است و به صورت چین خورده مشاهده می‌گردد که علت چین خوردگی ، وسعت زیاد آن است. قشر خاکستری مخ را جسم سلولی تعداد بسیار زیادی نورون تشکیل می‌دهند.
قسمت زیر قشر مخ
در این قسمت از مخ ماده سفید رنگی وجود دارد که از اجتماع رشته‌های عصبی میلین‌دار تشکیل شده است. این رشته‌ها همان دنباله‌های نورونهایی هستند که در قشر خاکستری یا سایر قسمتهای دستگاه عصبی قرار دارند. در بخش سفید مخ نیز چند هسته خاکستری دیده می‌شود که مهمترین آنها تالاموسها و هیپوتالاموس‌ها است.


کار مخ
هر قسمت از قشر خاکستری ، کار ویژه‌ای را به عهده دارد. مراکز مربوط به دریافت و تفسیر اطلاعات رسیده از اندامهای حسی مختلف مانند ، چشم ، گوش ، پوست و غیره در همین قسمت است. قسمتی از قشر خاکستری هم مرکز حرکات ارادی است. نورونهای این قسمت حرکات ارادی بدن را کنترل می‌کنند. مخ مرکز احساسات ، فکر کردن و حافظه نیز است. نیمکره چپ مخ حرکات طرف راست و نیمکره راست آن حرکات طرف چپ بدن را کنترل می‌کند. هر نیمکره دارای کارهای ویژه‌ای نیز هست.
نیمکره چپ در ربان آموزی، یادگیری، تفکر ریاضی و منطق تخصص دارد و نیمکره راست انجام دادن کارهای ظریف مانند کارهای هنری، موسیقی را کنترل می‌کند. مرکز تفکر ارادی در ناحیه پیشانی قرار دارند. مرکز شنوایی در بخش گیجگاهی و مرکز دید و چشمی در ناحیه پس سری قرار دارد و مراکز مربوط به اندامهای حسی مختلف مانند چشم و گوش و پوست در قسمت آهیانه قرار دارد. اگر این مراکز آسیب ببینند با وجود سالم بودن چشم و گوش از دیدن و شنیدن محروم می‌شویم.


تالاموس ها
تالاموسها از هسته‌های خاکستری مخ هستند. تالاموسها مرکز تقویت پیامهای حسی هستند. پیامهای حسی قبل از این که به مخ برسند، تقویت می‌شوند. مانند چشم درد ، ترس و ... .


هیپوتالاموس
هیپوتالاموس از هسته‌های خاکستری مخ هستند. هیپوتالاموس‌ها مرکز تنظیم اعمال مختلفی از جمله گرسنگی ، تشنگی ، خواب و بیداری و تنظیم دمای بدن است.


مخچه
مخچه قسمتی از مغز است که در پشت و زیر مخ قرار دارد. مخچه دارای دو نیمکره است، اما چین خوردگیهای سطحی آن کم عمق‌تر و منظم‌تر است. قسمت سطحی مخچه را ماده خاکستری پوشانده است. مخچه بوسیله دسته تارهای عصبی به بقیه قسمتهای دستگاه عصبی مربوط است. مخچه در کار کنترل فعالیتهای ماهیچه‌ای به مخ کمک می‌کند.
مخچه پیام های حرکتی را قبل از اینکه به اندام ها بروند تقویت می‌کند. در نتیجه حرکات نرمتری از بدن سر می‌زند. حفظ تعادل بدن نیز به عهده مخچه است. برای اینکار چشمها و گوش داخلی وضعیت بدن را به مخچه خبر می‌دهند و مخچه ، ماهیچه‌ها را طوری کنترل می‌کند، که تعادل برقرار بماند. در مجموع کارهایی که مخچه انجام می‌دهد همگی غیر ارادی هستند.


بیماری های مغزی
عامل بیماریهای عفونی مراکز عصبی ، باکتریها ، ویروسها و یا موجودات زنده میکروسکوپی دیگرند. در بعضی از این بیماری ها مراکز عصبی خونی می‌شوند و در برخی دیگر سموم میکروبها که در جای دیگر بدن مستقر می‌شوند، به مراکز عصبی می‌رسند و آنها را دچار مشکل می‌کنند.

 
فلج اطفال یا پلیومیلیت
عامل این بیماری نوعی ویروس است که از طریق غذا و آبی که به مدفوع شخص بیمار آلوده باشند، به شخص سالم سرایت می‌کند. ویروس به نخاع می‌رسد و در آنجا به جسم سلولی نورونهای حرکتی آسیب کلی می‌رساند، و ماهیچه‌های تحت کنترل آنها فلج می‌شوند. با استفاده از واکسن می‌توان به راحتی از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد.


مننژیت مغزی
در اثر عفونت پرده‌های مننژ مغز یا نخاع حاصل می‌شود. انواعی از باکتریها باعث این بیماری می‌شوند. یک نوع از این باکتریها به نام مننگوکوک است. علایم بیماری مننژیت به طور ناگهانی بروز می‌کند. حرارت بدن دردناک می‌شود. مننژیت بیماری خطرناکی است و در صورت تاخیر در معالجه باعث مرگ می‌شود.