[Zohreh Gholami]

فلسفه بصری چیست؟

اشیاء بی قرار، مثل سفیر، اثر هنری واقعی و فواره نوعی فلسفه ی بصری را مطرح می کنند که به چیستی هنر می پردازد و به آن پاسخ می گوید. اما اشتباه است اگر چنین آثاری را جایگزینی تمام عیار برای فلسفه بدانیم. بیشتر آنها حکم شوخی را دارند. امکانات فلسفه برای سخن گفتن از چیستی هنر بیش از امکانات یک اثر تجسمی است. فلسفه درگیری انتقادی با اندیشه ها از طریق کلمات است. فلسفه با استدلال و استدلال متقابل، با مثال و مثال متقابل سر و کار دارد. فیلسوف ها فقط اعتقادات خود را بیان نمی کنند، بلکه با برهان و استدلال آنها را توجیه می کنند. فلاسفه دلیل می آورند، تعریف می کنند و توضیح می دهند. و مهم تر از همه، آنها به حقیقت دل بسته اند و مدام در تلاشند تا از ظواهر فراتر روند. آنها سعی می کنند موقعیت خود را به وضوح و به دقت شرح دهند و همین است که امکان به مبارزه طلبیدن و نقد آنها را فراهم می کند. بنابراین فلسفه بیانیه صادر نمی کند و به اشاره نیز حرف نمی زند، بلکه به ارائه ی موارد مستدل می پردازد و از طریق آنها نتیجه می گیرد. با این حال، فلسفه می تواند پر شور و سر زنده نیز باشد، نیازی نیست که صرفا منطقی باشد.

به نظر می رسد که چیستی هنر بیشتر شایسته ی واکنش فلسفی است تا هنری. اما این به آن معنا نیست که فلسفه پاسخ ساده ای برای آن دارد. در واقع یکی از دستاوردهای مطالعه ی فلسفه آگاهی از این نکته است که به پرسش هایی که به ظاهر بسیار ساده اند، نمی توان به سادگی پاسخ داد. شاید فلسفه برای گرامی ترین باورهای ما بنیان نظری فراهم کند، اما همان قدر هم امکان دارد به ما نشان دهد که چقدر کم می دانیم. کاهن معبد دلفی اعتقاد داشت که سقراط خردمند ترین مرد آتن است و این برای خود سقراط عجیب بود چرا که حس می کرد هیچ چیز را به یقین نمی داند. اما سقراط با سوال هایش از کسانی که مطمئن بودند می دانند از چه چیزی حرف می زنند، به این نتیجه رسید که آن کاهن درست گفته است. خرد او ناشی از شناختن محدودیت های دانشش بود، در حالی که دیگران با تعصب بر نظریات دفاع ناپذیر خود پافشاری می کردند.

با توجه به اینکه مشکل می توان درباره ی هنر چیزی گفت که هم مطلق باشد و هم حقیقی، شاید وسوسه شویم که مسئله ی هنر را به کلی کنار بگذاریم. اصلا چرا خود را با فلسفه بافی درباره آثار هنری عذاب بدهیم؟ بارنت نیومن گفته است که هنرمندان همان قدر به نظریه ی هنر نیاز دارند که پرندگان به علم پرنده شناسی. اما این مسئله واقعا هست و دقیقا به همین دلیل که تا این حد گیج کننده است، ارزش بررسی دارد. و ظاهرا هر چه هنرمندان مفهوم چیستی هنر را بیشتر مورد تردید قرار می دهند، این مفهوم گیج کننده تر می شود. اشیاء  بی قرار این مسئله را به آشکار ترین شکل خود مطرح می کنند. حتی در برخورد با بعضی از نمونه های جریان های هنری غالب می بینید که این مسئله همچنان حل نشده باقی می ماند.