[Zohreh Gholami]

حج چیست؟
یکی از مهم ترین ارکان دین اسلام حج می باشد. مسلمانان با داشتن شرایطی وظیفه دارند در دهه اول ماه ذي الحجه به مسجد الحرام در شهر مکه در عربستان سعودي رفته و مجموعهاي از اعمال نیایشی را به جا آورند. حج نخستین بار در دین حضرت ابراهیم انجام شد و آیین هاي حج و عمره، احرام، لثم و لمس حجرالاسود، سعی بین صفا و مروه، وقفه در عرفات و رمی جمره، همگی پیشاز اسلام رایج بود و تنها برخی تعدیلات در حج اسلامی نسبت به پیش از اسلام روي دادهاست.

می گفتند و هر قومی بت «لبیک یا منات» و «لبیک یا عزي» ،«لبیک یا لات» اعراب پیش از اسلام هنگام طواف «لبیک اللهم لبیک»: جاي بتها را گرفت و آن عبارت بدین شکل تغییر کرد «اللهم»، خود را میخواند و در اسلام عرب ها صید را در ماه حج حرام میدانستند. پیامبر اسلام حرمت صید را ویژه ایام حج و هنگام احرام مقرر کرد. عرب ها گاهی لخت به پیرامونگردي (طواف) کعبه میپرداختند. اسلام آن را منع کرد و پوشیدن لباس دوخته نشده را مقرر کرد. عرب از خوردن گوشت قربانی اکراه داشت و پیامبر اسلام آن را مجاز دانست.

مسلمانان پس از فتح مکه و برانداختن بتهاي قریش از سعی میان صفا و مروه اکراه داشتند؛ زیرا پیش از اسلام بر این دو کوه دو بت سنگی قرار داشت که حاجیان و زائران آن دوره سعی بین صفا و مروه را براي نزدیک شدن به آنها و دستکشیدن و بوسیدن آنها انجام میدادند. ولی محمد سعی بین صفا و مروه را مجاز کرد و بنا بر متن قرآن این کار از شعائر الله دانسته میشود.


حاجی کیست؟
حاجی کسی است که با تمرین وافی در وادي زدودن آفات رشد و استیلا بر کشش هاي نفسانی و محرك هاي اجتماعی و تجربه برادري و برابري، صفا و پاکی، مروت و ایثار، زندگی هدفمند و خدا محور، ستیز با شیاطین سرکش نفس و دشمن معنویت، انزجار و تبرّي جستن از مشرکان و ظالمان و طاغیان عصر، آماده قربانی کردن عزیزترین هستی خویش میگردد.


فلسفه حج در اسلام

دین اسلام دین وحدانیت خالص و یکتا پرستی است. دینی است که اعتقادي به وساطت در ارتباط بین بندگان با خدایشان ندارد. مومنان و مسلمانان، خدایی را عبادت می کنند که از دایره ادراك و ابصار بالاتر است. خداي یگانه مومنان نه تصویر است و نه بت، نه مجسمه است و نه جسم. تنها کسانی می توانند به این معبود یکتا برسند که داراي تفکري بلند، نیت و اراده اي قوي، اخلاص در عمل و انقطاع از اغیار باشند.

تربیت یافتگان دین اسلام به درجه اي از بلندنظري و عقیده شفاف و خالص می رسند که دیگر ادیان و نظریات فلسفی از تربیت چنین افرادي عاجزند. دین اسلام براي تربیت و اصلاح پیروان خویش، داراي برخی احکام و قوانین است که برخی از این احکام به عنوان شعائر و مظاهر تجلی قدرت و عظمت اسلام این دین آسمانی تلقی می شوند. به عنوان مثال حج بیت الله الحرام نمونه اي از شعائر اسلام است که خود داراي مناسک و افعال و ایامی است که هر کدام از آنها به نوع خود جزو شعائرالله محسوب می شوند، همان شعائري که تعظیم و بزرگداشت آنها نشانه تقواي قلب و مایۀخیر معرفی شده است. چنانکه خداوند متعال می فرمایند:
         
و نیز می فرماید:

آري! حج با تمام مناسک و افعال خود نمونه اي از ارتباط عمیق و بی تکلفی در میان بنده و مولایش است. خداوند متعال قسمتی از کره خاکی را مورد رحمات خاص خویش قرارداده است، این بخش از کره خاکی چنان با رحمات خداي یکتا احاطه شده و جلالیت ذات قادر و مقتدر آن را پوشانده است که مظهري از مظاهر بارز الهی قرار گرفته و ارتباطی بسیار نزدیک با خالق لایزال دارد به طوري که انسانهاي مومن با دیدن آن بلافاصله به یاد خداوند رحیم و مهربان می افتند و درعین حال به محض رویت آن بدنهایشان به لرزه افتاده و جلالیت خداوند تمام وجودشان را فرا می گیرد.

براستی چرا چنین مکانی به این مقام و عظمت نرسد درحالیکه روزگاري امام المخلصین و اسوه موحدین به همراه خانواده کوچک و مبارکش که آنها نیز نماد کاملی از اخلاص، وفا، ایثار و جانفدائی بودند در این مکان جانفشانی ها کرده و نمونه بارزي از محبت و دوستی خالصانه و اخلاص شگفت انگیز را از خود به نمایش گذاشتند و انبیا و پیامبران موحد و مخلص و نیز محبان و جانفدایان در هر عصر و زمانی همان اعمال و افعال را تکرار کرده و دقیقاً بر نقش قدم آنان قدم گذاشتند، از طواف بیت الله تا سعی بین صفا و مروه، از وقوف در عرفات گرفته تا میدان مزدلفه و از رمی جمرات گرفته تا قربانی در منی همه و همه بیانگر اخلاص، ایمان، جانفدائی و از خود گذشتگی بزرگترین موحد تاریخ ابراهیم خلیل، هاجر و اسماعیل معصوم است.

به راستی آنان محبان و محبوبان واقعی پروردگار بودند و این حب و جانفدایی آنان چنان تاثیري را در جهان بشري بر جاي می گذارد که خداوند متعال علاوه از اجر و پاداش اخروي، تمام هجرتها و تحمل مشقت هاي آنان را اثري جهانی بخشیده و نداي ابراهیم را از آن سرزمین بی آب و علف و لم یزرع به گوش تمام مسلمانان دنیا تا قیامت میرساند و اعمال و افعال هاجر آن بانوي فدا کار و مخلص را براي همیشه ماندگار می گرداند.

حج با تمامی مناسک، ارکان و اعمال مربوط به خود، نمونه بارزي است از اطاعت مطلق و امتثال بدون چون و چرا از فرامین خداوند متعال. در مراسم حج، حاجی از خودش هیچ گونه اختیار و اراده اي ندارد، او همواره در بین مکه و منی و عرفات و مزدلفه در حال رفت و آمد است، جایی توقف می کند و جائی حرکت می کند. زمانی که در منی قرار می گیرد بدون اینکه در مزدلفه توقفی داشته باشد بلافاصله به طرف عرفات به راه می افتد و در میدان عرفات به دعا و تضرع مشغول می شود و به همین ترتیب تمام مناسک را یکی بعد از دیگري انجام می دهد.

بارزترین نکته اي که بیانگر عبدیت محض می باشد ترك نمودن نماز مغرب در میدان عرفات و اقامه آن همراه با نماز عشاء در مزدلفه است زیرا خداوند حاکم و مقتدر این دستور را داده است و حاجی بنده و مطیع خداي خودش است نه مطیع نماز خودش. یکی دیگر از مظاهر بسیار جذاب حج اجتماع باشکوه و میلیونی خیل عظیمی از مسلمانان و مومنان صادقی است که با قلوبی صاف و نیاتی صادقانه و مخلصانه در مکانی با هم جمع می شوند که این اجتماع آنها نمونۀکوچکی از روز رستاخیز را به نمایش می گذارد.

حضرت امام احمد بن عبدالرحیم دهلوي معروف به شاه ولی الله دهلوي در مورد اجتماع با شکوه حج می فرمایند: حقیقت حج تجمع باشکوه گروهی از صالحین امت اسلامی در زمان واحد و در مکان مشخصی است که آن مکان یادآور بندگان مخلصو مقرب الهی اعم از انبیا، صدیقین، شهدا و صالحین است که آنان نیز به منظور تعظیم و تکریم شعائر الهی در این مکان حضور یافته و به امید دست یافتن به رحمات بیکرانه خداوندي و کسب رضایت الهی به دعا، زاري و تضرع پرداخته اند. حال بعید است که چنین اجتماعی با این کیفیت در مقابل پروردگار خویش اظهار عجز و انکساري نماید و مورد لطف مرحمت و مغفرت الهی قرار نگیرد.

مناسک حج طواف کعبۀمعظمه، سعی بین صفا و مروه، وقوف عرفات، توقف در مزدلفه، رمی جمره، تراشیدن یا کوتاه نمودن موي سر، قربانی و شب گزاري در منی که همه این امور از خود زمان معین، مکان معین، ترتیب معین و مقدار معینی دارند. حج با تمام ارکان و افعال خود چنان عظمت و ابهتی را به نمایش می گذارد که بیان کیفیت آنها در قالب الفاظ و کلمات نمی گنجد بلکه براي درك واقعی آنها باید در آن مکان هاي نورانی و عرفانی حاضر شد و پیشانی بندگی را در هر کدام از آن اماکن بر زمین نهاد و اشک دیدگان را نثار آن مکانهاي مقدس نمود.

مراسم روحانی و عرفانی حج نمونه اي بسیار بارز از صحراي محشر و ایستادن در مقابل خداوند یکتا را به تصویر می کشد، در این مراسم پادشاه و گدا، حاکم و رعیت، پیر و جوان، سوار و پیاده، سیاه پوست و سفید پوست، عرب و عجم، با دو پارچۀنخی، سرعریان و چشم گریان زیر یک آسمان در یک صحرا همه دست به سوي آسمان بلند کرده و در حال دعا و گریه و زاري با خالق و مالک حقیقی خویش به نیایش پرداخته و از ذات مهربان و بخشنده اش طلب بخشش و آمرزش گناهان را می نمایند ... یکی در سجده و یکی در رکوع و دیگري در حال قیام و قرائت سوره هاي طولانی در نماز. یکی با تلاوت قرآن سعی در زدودن زنگار گناه و غفلت از دل و جان خویش دارد و دیگري با نماز و کثرت سجده قصد تقرب هر چه بیشتر به بارگاه الهی.


برخی از حکمت ها و فلسفه هاي حج
مناسک حج با پوشیدن لباس احرام آغاز می گردد، لباس احرام خود بزرگترین درس و حکمت حج را براي همگان مشخص می نماید؛ تمام انسانها از شاه گرفته تا گدا، از حاکم گرفته تا رعیت، از باسواد و روشنفکر و سیاستمدار گرفته تا بیسواد و از عالم گرفته تا عامی، همه و همه در یک لباس ظاهر می شوند، اینجا دیگر هیچ کس نمی تواند با لباس فاخرانه خود در مقابل کسانی که لباس کهنه دارند فخرفروشی نماید، اینجا همه برابرند، هیچ نشانی از برتري و فضیلت ظاهري مشخصنیست، اینجا نمایشگاهی از درجه ایمان، تقوا و شور و عشق خدایی است که در قلب هر شخص موجود است، هر کس به هر میزان که از درجه ایمان و تقواي بالاتري برخوردار باشد به همان میزان بیشتر از حج و انجام مناسک حج لذت برده و به درجات بالاتري از عرفان و معرفت الهی دست می یابد.

همه این علائم و خصوصیات بزرگترین فلسفه حج که همان روز قیامت است، را به تصویر می کشد. میدان عرفات و کیفیت دعا و تجمع در این روز و در این مکان که هر کس مشغول دعا و گریه و زاري است و با مشغول شدن به دعا و یادآوري گناهان و طلب عفو و بخشش از بارگاه ایزدي، متوجه اطراف نبوده و در دنیاي خودش بسر می برد، تصویري بسیار زنده و گویا از میدان محشر و ایستادن در مقابل محکمه عدل الهی است، در آن روز (میدان محشر) نیز هر کس سر داده و هیچ فکر و پریشانی اي به جز کیفیت حساب و کتاب و خاتمه اي که در انتظارش «نفسی نفسی» فریاد هست را در سر نمی پروراند. در روز رستاخیز قیامت نیز همه انسانها بدون لباس و بدون هیچ گونه دارایی و در اختیار داشتن اشیاي دنیوي در مقابل پروردگار حاضر می شوند و در آن روز نیز تنها چیزي که باعث برتري و فضیلت محسوب می شود، قلب پاك و سالم از هر گونه شرك و گناه است و بس، «یوم لاینفع مال و لابنون إلا من  أتی الله بقلب سلیم» هر کس از قلب پاکتر و سالمتري برخوردار باشد به همان اندازه مورد تکریم پروردگار قرار گرفته و به درجات بالاتري از بهشت برین نائل می گردد.

یکی دیگر از درسهایی که حج براي مسلمانان در پی دارد، درس زندگی و استفاده از اوقات و لحظات زندگی است. حج به طور خلاصه عبارت است از اعمالی مخصوصدر ایامی مخصوصکه هر عملی باید در وقت و محل خودش انجام گرفته و تا قبل از پایان یافتن ایام حج باید تمامی اعمال و مناسک آن انجام گیرد، زندگی انسانها نیز به همین ترتیب است، خداوند متعال وقت محدود و مختصري را به انسانها ارزانی داشته و این وقت مختصر، فرصتی است که باید هر انسان از آن به نحو مطلوب و در جهت دست یافتن به خوشبختی و کامیابی زندگی جاودانی اخروي خویش بهره برداري نماید.

یکی از ظرافت ها و لطایف مهم و قابل توجه در حج، این است که به طور خلاصه همه ارکان و عبادتهاي اسلام را در خود جاي داده است، حج نمادهاي بارزي از توحید، نماز، روزه، زکات، جهاد، ذکر و تسبیح و... را در بر دارد؛ حرکات جسمانی و روحانی به عنوان نمادي از فریضه مهم "نماز"، خرج کردن مال به عنوان نمادي از"زکات"، تحمل گرسنگی و تشنگی و اجتناب از دیگر خواهشات نفسانی و شهوانی نمادي از"روزه" است، "هروله" و سعی و تلاش نمودن از علائم "جهاد" بشمار می روند. خلاصه اینکه هیچ عبادتی نیست که حج گوشه اي ازآن را در بر نداشته باشد.

تمثیل همه عبادات در حج بذات خود یک درس است و همان طور که قبلا ذکر شد حج مشابهت بسیار زیادي با زندگی دارد و همان طور که در حج باید تمام اوامر و مناسک حج بدون چون و چرا انجام گیرد، زندگی انسان نیز باید مطابق اوامر خداوند و رهنمودهاي رسول اکرم صلی الله علیه و سلم سپري گردد، همان گونه که در حج هر از ترنم می شود که خود بیانگر توحید و فرمان برداري کامل از «.... لبیک اللهم لبیک » گاهی نداي زیبا و ملکوتی پروردگار جهانیان است زندگی هر مسلمان نیز در طول عمر باید گویاي عملی روشنی از نداي "لبیک اللهم لبیک" باشد.

"رمی جمرات" یکی دیگر از احکام و مناسک حج است. در این قسمت از مناسک حج اگر چه هدف سنگریزه هاي پرتاب شده یک ستون سنگی بیش نیست، اما در این حکم نیز فلسفه و حکمتهاي بسیار زیادي نهفته است؛ اولاً خود این عمل بیانگر اتباع بدون چون و چراي مسلمان از فرامین الهی و روش سیدالمرسلین است و ثانیاً این ستون و دیوار یادآور لحظاتی است که حضرت ابراهیم علیه السلام براي انجام دستورات الهی عازم میعادگاه بود که شیطان بر سر راهش سبز شده و با ایجاد وسوسه قصد منصرف نمود ایشان را داشته است، اما حضرت ابراهیم با پرتاب سنگ و پناه بردن از شر او به خداوند قوي و مقتدر، او را از خود دفع نمود که این واقعه بیانگر این مطلب است که شیطان در طول زندگی سعی در اغوا و گمراه نمودن انسانها دارد که هر انسانی باید به هر طریق ممکن او را از خود دور کرده و فریب وسوسه هایش را نخورد، و نکته دیگر اینکه "رمی جمرات" بیشتر از دیگر اعمال و مناسک حج انجام می گیرد به طوري که حاجی تا سه روز متوالی این عمل را انجام می دهد که این نیز بیانگر اهمیت موضوع است که حفاظت از کید و مکرهاي شیاطین (جنی و انسی) در طول زنگی بسیار مهم و حیاتی است که انسانها هرگز نباید از آن غافل باشند.

خلاصه اینکه هر حکم از احکام حج دنیایی از فلسفه و حکمت را در خود جاي داده اند که بیان همه آنها کار بسیار مشکلی است. اما در مجموع می توان گفت که مراسم حج همراه با مناسک و احکام و اعمال خود، چکیده اي از زندگانی دنیا، عالم برزخ و یادآور حشر و نشر و حساب و کتاب و صحنه قیامت است.

[Zohreh Gholami]

انواع حج
امام صادق (ع): حج بر دو گونه است:حج براى خدا و حج براى مردم کسى که براى خدا حج گزارد خداوند بهشت را به او پاداش دهد و هر که براى مردم حج رود پاداش و ثوابش در روز قیامت به عهده همان مردم است.

در باره نشانه هاى ظهور مهدى (عج) فرمود: و حج رفتن و جهاد کردن براى غیر خدا رادیدى در آن زمان به هوش باش و از خدا نجات (و فرج) را بطلب. هرکس براى خدا حج گزارد و قصدش ریاکارى و شهرت طلبى نباشد، به یقین خداوند او رابیامرزد.


اسرار حج
عبادت، فلسفه آفرینش انسان است و اگر با شرایط و آدابش انجام شود، رابطه ایمانی و عبودیت انسان با خدا را است که روح و قلب عبادت است و عبادت بی تقوا، پیکري بی « تقوا » تحکیم می بخشد. نتیجه مثبت عبادت همان جان است. همه عبادت ها از جمله حج، از همین رمز و راز برخوردارند و با تامین روحیه تعبد و تسلیم، سیر انسان را هماهنگ با مجموعه هستی در مسیر هدف خلقت و کمال وجود، تنظیم می کنند. براي روشن شدن این هدف و بهره نهفته در حج، باید در برابر یکایک برنامه هاي حج درنگ و تامل داشت.


اخلاص
اخلاص در همه عبادت ها شرط نخستین است.
طواف، علاوه بر چرخش اختیاري بر گرد کعبه، هماهنگی با چرخش تکوینی همه موجودات بر گرد محور و مرکزي است که خداوند قرار داده است و از سه جزء اتم (پروتون، الکترون و نوترون) پروتون، محور است و آن دو جزء دیگر بر گرد آن می چرخند. انسان نیز جزئی از این هستی است و جسم او از اجزاي مادي ترکیب شده که حرکتی طواف گونه بر گرد مرکز خویش دارند. آن چه زمینه ساز فراهم آوردن این عنصر اساسی است، اهمیت دادن به نقش آن در درستی عبادت و برخورداري انسان از ثواب است. باید کمی به خود نگریست و انگیزه هاي درونی را ارزیابی کرد و آن را از هر انگیزه غیرالهی پیراسته ساخت و همان گونه که آلودگی جامه، مانع صحت نماز است، باید آلودگی نیت را هم مانع صحت و پذیرش نماز و هر عبادت دیگر دانست و با نیت پاك، به عبادت پرداخت و به رضاي الهی رسید.


پاکی مال
گام دیگر پس از پاك سازي درون از ریا و عوامل عمل سوز، پاك سازي مال از حقوق شرعی است و بدون آن نماز و عبادات و حج انسان تباه می شود.


همسفر خوب
حج، علاوه بر آن که عبادت است، یک سفر و کوچ هم محسوب می شود. نقش همسفر و همراه در موفقیت آمیز بودن سفر را نمی توان انکار کرد، به خصوص اگر این همسفر، عهده دار کارهاي کاروان و مدیریت حج زائران باشد. همسفر خوب کسی است که این ویژگی ها را داشته باشد، دین شناسی و آگاهی از مسائل شرعی، راستگو و درست کردار و امین بودن، صبوري و داشتن سعه صدر و ظرفیت و تحمل.


حج، کوچ فکري و روحی
عبادت، براي رساندن انسان به ارزش هاي برتر معنوي و گسستن از وابستگی هاي مادي است. روح، کششی به سوي بالا و افق هاي متعالی دارد و عبادت، زمینه ساز این ارتقاي روحی است و سبکبالی روح، در سایه پرستش فراهم می آید. نمازهاي روزانه، مثل شستشوي پنج نوبت در آب که بدن را پاك می کند، پاك ساز روح از آلایش هاي گناهان است. حج نیز با آن که در سراسر عمر یک بار واجب است، همین نقش را ایفا می کند و ویژگی ها و کیفیتی که در این عبادت نهفته، آن را امتیاز می بخشد و رنج هاي سفر و تنگناهاي انجام اعمال، پالاینده روح و بیدارگر فکر است.


حکمت احرام
حکمت احرام آن است که زائر در ذهن خویش صورت اقدام براي ورود به حرم الهی و مراعات محرمات و حرمت نهادن به اوامر خدا را ترسیم کند و همه اعمال را با همین نیت و ذهنیت انجام دهد. براي این که احساس در جان زائر اثر عمیق بگذارد، خواسته شده که وضع ظاهري خویش را تغییر دهد و لباس آخرت بپوشد و شبیه آنان گردد که با مرگ، به آخرت قدم می گذارند و از جامه هاي دنیوي عریان می شوند. بر زبان آوردن ذکر «لبیک»، نشانه آمادگی روحی براي پذیرش هر ندا و فرمانی است. فریضه هایی چون روزه، نماز، خمس، زکات و جهاد، نیز به نحوي در دل حج نهفته است و احرام، آغاز پایبندي به انجام فرمان نسبت به اعمالی که در طول حج خواهد داشت. احرام، محرم را با دیگران همسان می سازد و امتیازات و مرزهاي تشخص و نمودهاي برتري را از میان برمی دارد و همگان را یکسان در پیشگاه خدا به تکرار شعار واحد می کشاند: لبیک اللهم لبیک


حج و درس تواضع
نقش حج، تربیت بر اساس تواضع و خاکساري و لغو امتیازات اجتماعی است. خدا خواسته از نظر امکانات مادي ظاهري، همه در پایین ترین سطح باشند تا تنظیم امور جامعه، آسان تر شود. حج به راحتی این اثر روحی را در انسان پدید می آورد و او را به «مکارم اخلاق» که هدف بعثت پیامبر اسلام است نزدیک تر می سازد.


حج و پارسایی
دلبسته نبودن به دنیا و زهد ورزیدن، از مکارم اخلاق است و یکی از درس هاي تربیتی حج همین است. از نخستین لحظات تصمیم گرفتن براي حج، مشقت ها، رنج هاي جانکاه راه و اعمال و ازدحام مطاف و صحنه رمی جمرات و شداید وادي منا به ذهن انسان می آید و شبحی از مرگ ترسیم می شود. این تصورات، یادآور آن است که وي در این دنیا نزد خویشان و دوستان مهمان است و جایگاه ابدي جاي دیگري است که آن جا دستاورد عمل دنیوي خود را مشاهده خواهد کرد و یا به بهشت یا دوزخ خواهد رفت. به این سبب، وابستگی به دنیا کمتر و توجه به آخرت بیشتر می شود. احساس می کند که تحت مراقبت الهی و در پیشگاه او قرار دارد و حالتی بین ترس و امید در وي پدید می آید.


حج و امنیت
از درس هاي تربیتی حج، ایجاد فضاي امن و آرام و گسترش آن نسبت به همه کس و همه چیز است. حتی غیرمسلمان از رفتار حاجی در آرامش است. آزار او حتی به حیوانات و مرکب سواري خویش هم نمی رسد. گیاهان و درختان و حشرات هم در مقطعی از اعمال، احساس امنیت می کنند.


حج و پایبندي به آداب
احکام دین و آداب و سنن شرع، وقتی در رفتار یک مسلمان جلوه کند، ارزش آن روشن می شود. در سایه حج، تعهد به این آداب، در روح و رفتار زائر رسوخ می کند، از دروغ و ناسزا و استهزا و حرام هاي زبانی پرهیز می کند، از جدال بیهوده چشم می پوشد و زبان را به خیر و ذکر و دعا عادت می دهد.


حکمت طواف
انجام این تکلیف با کیفیت خاص و تعداد معین، نشان دهنده مراعات پایبندي به احکام الهی و تعبد در پیشگاه خداست. می توان چنین برداشت کرد که هدف از طواف، هماهنگ ساختن حرکت اختیاري انسان بر گرد کعبه یا حرکت اتم بر گرد محور خویش و حرکت فرشتگان بر گرد بیت المعمور است. همه هستی مثل حرکت تکوینی طواف بر محور مشخص شده انجام می گیرد و حرکت تشریعی هم طواف تمرینی است ارادي براي هماهنگی با این حرکت کلی تکوینی و نتیجه اش خضوع و تسلیم و عبودیت مومن با همه وجودش در برابر اراده الهی است.


حکمت نماز طواف
در این که پس از طواف، باید نماز طواف را در پشت «مقام ابراهیم» خواند، نکته هاي مهمی است:
نخست آن که نماز به طور کلی بارزترین نمود عبودیت و خضوع در پیشگاه خداست و پس از طواف، آن عمل عبادي را به کمال می رساند. دیگر آن که پیوند این نماز به مقام ابراهیم (واتخذوا من مقام ابراهیم مصلی) توجه دادن نسل هاي آینده اي که به این جایگاه می رسند به نقشی است که حضرت ابراهیم به همراهی پسرش اسماعیل نسبت به حج داشتند که تجدیدکننده بناي کعبه و برافرازنده پایه هاي آن بودند. ابراهیم، با ایمان خالص خویش، آن امتحانات را با موفقیت پشت سر گذاشت، تا به خواست الهی اسوه مومنان قرار گیرد و همسرش هم سرمشق زنان باایمانی شود که در معرض این گونه آزمایش ها قرار می گیرند و باید با تحمل مشقت هاي جسمی و روحی، اراده و فرمان حق را اجرا کنند.


حکمت رمی و ذبح و حلق
در قربانی به پیشگاه خدا و رمی جمرات در روز عیدقربان، حکمت هاست. رهاورد قربانی، نیکی و احسان به فقیران است. «رمی جمره» در صبح روز دهم، یادآور طرد شیطان و نفی وسوسه هاي او در عمل نکردن به فرمان خداست. حلق و تقصیر پس از رمی و قربانی، رمزي براي زدودن گناهان و زوال آلودگی خطاها از روح و جان است، تا فلسفه تحقق تقواي الهی که در همه عبادات از جمله در حج نهفته است، ظهور یابد. این گونه است که حج، در قلمرو آثار و نتایجی که دارد، به خودشناسی و مردم شناسی هم کمک می کند، تا هر کس میزان موفقیت خویش را در این عرصه دریابد و بداند که آیا حج، تحول و دگرگونی در وضع او پدید آورده است یا نه؟ مثل دانش آموزي که در امتحان مردود می شود و در همان کلاس قبلی می ماند، یا بیماري که پس از مداوا باز هم تندرستی خویش را باز نمی یابد، این نشانه بی خاصیتی آن درس و این درمان است. حج نیز می تواند آزمونی براي موفقیت انسان در امتحان خودسازي به شمار آید، چون در مدرسه دین و مکتب ایمان هم بعضی به موفقیت می رسند و برخی مردود می شوند. میزان پایبندي به احکام الهی، شاخص قبولی در این کلاس و مدرسه است.

[Zohreh Gholami]

حج در قرآن
در آیات زیادي از قرآن در باره حج و اهمیت آن سخن گفته شده است. به صورت خلاصه می توان گفت در قرآن آمده است: خداوند متعال، کعبه و خانه خود را نه فقط براي عبادت قرار داده است، بلکه اولین خانه اي است که براي برکت و هدایت مردم، براي محوریت و مرکزیت اجتماع مسلمین و امنیت آنان و...و محل قیام قرار داده است و حق خدا بر مردم است که هرکس می تواند حج آن را به جا آورد. مردم از هر سو قصد و آهنگ آن کنند تا شاهد منافع خود باشند و بر آنچه خدا روزیشان کرده نام خدا را یاد کنند و به درماندگان مستمند بخورانند و آلودگی ها را از خود دور کنند و طواف خانۀ عتیق را به جاي آورند. به هر حال هر کس مقررات خدا را ارج نهد براي او نزد پروردگارش بهتر است. حج نمایشی عظیم از وحدت جامعه اسلامی است، هر مسلمانی موظف است با رها شدن از همه قید و بندها و پیوندهاي زندگی و پرهیز از تمام کارهاي روزانه در این نمایش عظیم شرکت کند.

و مردم را دعوت عمومى به حج کن؛ تا پیاده و سواره بر مرکب هاى لاغر از هر راه دورى بسوى تو بیایند. حج و زیارت و طواف بیت الله یکی از شیوه هاي عبادت است که مورد نظر خداوند متعال است. قرآن مجید در این زمینه می فرماید: «... و براى خدا بر مردم است که آهنگ خانه (او) کنند، آنها که توانایى رفتن به سوى آن دارند. و هر کس کفر ورزد (و حج را ترك کند، به خود زیان رسانده)، خداوند از همه جهانیان، بى نیاز است.»


آداب باطنی حج
1 . اخلاص در نیت
2 .توبه حقیقی
3 .تعظیم خانه خدا
4 .تخلیه دل (از ناپاکی ها و دلمشغولی دنیا)
5 .انفاق در راه خدا
6 .اخلاق نیکو (حسن خلق با همراهان و زائران)
7 .سادگی و پرهیز از تجملات
8 .خودسازي در مراحل مختلف سفر
9 - با پوشیدن لباس احرام به یاد مرگ و پوشیدن کفن و لباس آخرت بیفتد،
10 - با احرام بستن و لبیک گفتن به یاد آورد که نداي خداوند را پاسخ می دهد و این ندا او را به یاد نداي روز قیامت بیندازد.
11 - با ورود به مکه بداند که وارد حرم امن الهی شده و هرکه در آن داخل شود از عذاب و سخط الهی در امان است،
12 - امیدش تنها به صاحب آن خانه باشد و بداند صاحب خانه نسبت به هر کسی که بر او امید بسته باشد، کریم و بزرگوار و درهاي رحمتش بسوي خلق گشوده است،
13- هنگام طواف قلبش آکنده از تعظیم، محبت و ترس از خدا باشد و خود را همچون فرشتگان الهی که بر اطراف عرش الهی طواف می کنند، حس کند،
14- بداند که غرضاز طواف توجه کامل قلب به صاحب خانه است و نه اینکه تنها بر گرد خانه بچرخد،
15 - با لمس و دست زدن به خانه خدا، از خداوند محبت و علاقه به این مکان مقدس و صاحب خانه را بخواهد،
16 - با توسل به پرده خانه خدا، خواستار عفو و امنیت الهی باشد و به کسی پناه ببرد که جز او پناهگاهی نیست،
17 - در سعی بین صفا و مروه مانند عبدي باشد که بارها به خانه مالکش رفت و آمد می کند تا اخلاص خود را در خدمتگزاري ابراز کند و امیدوار به توجه او به دیده رحمت باشد.

و توجه به این امور رمز قبولی حج و تأثیر آن در زندگی فرد است؛ تا پس از انجام حج، اعمال و رفتارش بهتر از گذشته شود و نور الهی قلبش را بیش از پیش روشن تر کند.


نشانه قبولی حج
امامان  علیهم السلام  از رسول خدا  صلی الله علیه و آله  نقل کرده اند که فرمود: اگر کسی به زیارت خانه خدا و حج موفق شد و بازگشت و انسان صالحی شد و دست و پاي او به سوي گناه نرفت، این نشانه قبولی حج او است. و اما اگر بعد از زیارت خانه خدا، باز تن به تباهی و گناه داد، نشانه آن است که حج او مردود است.

این نکته می تواند به نوبه خود بیانگر سرّ حج باشد، زیرا اسرار عبادت هاي ما در قیامت ظهور می کند که روز ظهور باطن است و در آن روز هر انسانی می فهمد که عمل او مقبول است یا مردود. نه تنها نتیجه را، که دلیل و سرّ رد یا قبول را هم مشاهده می کند. در قیامت هم قبول و هم نکول مشهود است. همچنین سرّ قبول و نکول نیز معلوم می اگر کسی در دنیا توانست به « یوم تُبلی السرائر »، شود چون قیامت روز ظهور حق و فاش گردیدن اسرار است مرحله اي برسد که نظیر قیامت بفهمد حجش مورد قبول واقع شده یا نکول، او به گوشه اي از اسرار حج رسیده است. و قهراً سبب قبول یا رد را هم بررسی می کند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: اگر کسی خواست بداند حج او قبول شده یا نه، ببیند بعد از بازگشت از بیت الله، دست به گناه دراز می کند یا نه، اگر گناه نکرد، بداند که حجش مورد پذیرش خداوند است و اگر باز گناه انجام می دهد، نشانه آن است که حج او مردود است. این معنا در سایر عبادت ها نیز هست، مثلا قرآن کریم درباره نماز فرموده است: «انّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر»، نماز یک حقیقتی دارد که جلو اراده هاي زشت را می گیرد، دهد، مبادي نفسانی دارد، تصور و تصدیق و شوق و عزم و اراده و مانند آن پیدا می شود، همه این ها جزء امور تکوینی هستند.

نماز براي نمازگزار یک نقش تکوینی دارد. انگیزه ها، اراده ها، شوق ها، تصمیم ها و عزم هاي او را تعدیل می کند که نسبت به خیر مصمم باشد و نسبت به شرّ تصمیم نگیرد. چیزي که در محور تصمیم گیري انسان سهم تکوینی دارد، حقیقت نماز است. آنچه که در انسان شوق به شرف و شرع و فضیلت ایجاد می کند، حقیقت نماز است. همین معنا در حج نیز هست. این روح حج است که امر تکوینی است و جلوي تصمیم ها و اراده هاي زشت را می گیرد.


روح و جان کعبه ولایت است
باید بگوییم که کعبه و حرمتش، زمزم و شرافتش، صفا و مروه و صفایش، قربانگاه و تقواي قربانی اش، رمی جمرات و طرد شیطانش، عرفات و نیایش خالصانه اش، و سرزمین حرم با تمام برکاتش، در پرتو ولایت و امامت رسول خدا و اهل بیت است. اگر کعبه به همه این شرافت ها مزین است، روح عمل و مناسکش ولایت و امامت و شناخت امام و خضوع در برابر امام است.خداوند متعال به مکّه اي سوگند یاد می کند که پیغمبر در آن باشد. مکّه «لا اقسم بهذا البلد وأنت حلٌّ بهذا البلد»، اي که پیامبر در آن نباشد، جز سنگ و گل نیست آري اگر خداوند به مکه سوگند یاد می کند، به پاس احترام معصوم است. اگر کعبه و مسجدالحرام را به عظمت ستود و فرمود: «ومن یرد فیه بإلحاد بِظُلْم نُذقه من عذاب ألیم» هر کس نسبت به کعبه و حرم اراده و قصد سوء و الحاد کند ما او را به عذاب دردناك گرفتار می کنیم و اگر می فرماید: «ألم تَرَ کیف فعلَ ربک بأصحاب الفیل ألَم یجعل کیدهم فی تضلیل فأرسل علَیهم طیراً أبابیل تَرمیهم بحجارة من سجیل فجعلهم کعصف مأکول»

اگر ابرهه با همه فیل هایش، به وسیله طیر ابابیل ذلیل می شود و فرار می کند، این همان خشم خدا است که: «ومن یرد فیه بالحاد بظلم نذقه من عذاب ألیم» افرادي چون ابن زبیر که حسین بن علی و علی بن الحسین علیهماالسلام را تنها گذاشت و به یاري شان نشتافت اگر به درون کعبه هم پناه ببرد، کعبه با همه قداستی که دارد دیگر حرمِ امن خدا نیست و با منجنیق حجاج بن یوسف ویران می شود.

خدایی که روزي با طیر ابابیل جلو ابرهه را گرفت، این بار مهلت داد تا حجاج از بالاي کوه ابوقبیس، با نصب منجنیق و سنگ هاي آن کوه، کعبه را ویران کند.
آري، حرمت کعبه به احترام امامت امام است. جان کعبه ولایت است. روح کعبه امامت است. اگر کسی امام را نشناخت مصداق «من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتۀً جاهلیۀ خواهد بود و او اگر حتّی به درون کعبه پناه ببرد از امن اله برخوردار نیست. چرا که:

به امید آن که حج با تمام ابعادش و زیارت کعبه با شیوه اي که ابراهیم  سلام الله علیه  از خدا مسألت کرد که: «وأرِنا مناسکنا و تُب علینا انّک أنت التواب الرّحیم» نصیب همه زائران بیت الله الحرام بشود و طواف کنند و همانند فرشته از آن دیار بازگردند و حامل نور باشند.


تفاوت حج با دیگر عبادات
زائران بیت الله الحرام هر عبادتى را که انجام مىدهند راز و رمز بسیارى از آنها برایشان روشن است. نماز کارهایى دارد. روزه دستوراتى دارد. زکات و جهاد دستوراتى دارند که پى بردن به منافع و فواید این دستورات دشوار نیست. نماز ذکرهایى دارد که معناى آن روشن است؛ رکوع و سجودى دارد که تعظیم را تفهیم مىکند و تشهدى دارد که اعتراف را به همراه دارد و. ...

روزه داراى پرهیز از مشتهیات است. همدلى و همدردى و هماهنگى با مستمندان و یادآور فشار گرسنگى و تشنگى بعد از مرگ است. روزه گرفتن منافع فراوان دارد که هم منافع طبى و دنیایىاش معلوم است و هم منافع تهذیب روح و معنوى آن. زکات، انفاق و تعدیل ثروت و رسیدگى به حال مستمندان و ضعیفان است که منفعت و مصلحت آن هم مشخّص است.

جهاد و مرزدارى و دفاع مقدس علیه تهاجم بیگانگان نیز منافع فراوانى دارد که پى بردن به آنها دشوار نیست. لیکن حج، یک سلسله دستورات و مراسم و مناسک دارد که پى بردن به راز و رمز آن بسیار سخت و دشوار است. فهمیدن معناى بیتوته در مشعرالحرام، سر تراشیدن، بین صفا و مروه هفت بار رفتن و بازگشتن و در بخشى از این مسافت هروله کردن و ... دشوار است، چرا که این راز و رمزى دارد پیچیده. لذا جریان تعبد در حج بیش از سایر دستورات دینى است.

از رسول خدا (صلّى الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که آن حضرت به هنگام لبیک گفتن، به خدا عرض کرد:
لبیک بِحجۀ حقّاً تَعبداً ورِقّاً؛ خدایا! من با رقّیت و عبودیت محض لبیک مى گویم و مناسک حج را انجام مىدهم. از آنجا که روح تعبد در حج بیشتر است، سرّ بسیارى از مناسک با عقل عادى قابل تبیین نیست. لذا به هنگام گفتن لبیک، عرض کرد: «تعبداً و رقّاً» نظیر ذکرى که در سجده تلاوت گفته مى شود.

پس حج یک سلسله دستوراتى دارد که با بندگى محض و رقّیت صرف و عبودیت تام هماهنگ تر است، براى این که آن اسرار و منافع مرموز را تبیین کنند، در روایات به صورت منافع آوردهاند و گاهى هم به صورت داستان در سخنان اهل معرفت و دل آمده است. از یک سو به عنوان بیان اسرار است و از سوى دیگر به عنوان داستان مى خواهند بخش هاى اساسى حج را خوب تفهیم و تبیین کنند.


آثار علمی و فرهنگی حج
در برخى روایات، از منافع علمى و آثار فرهنگى حج و نقش آن در نشر معارف اهلبیت (علیهمالسلام) و تفقه در دین یاد شده است "مع ما فیه من التفقه و نقل اخبار الائمۀ الى کل صقع و ناحیۀ" ؛ یعنى در حج فوائد دیگرى است چون تحصیل فقه دین و نقل اخبار امامان به دیگر سرزمین ها و نواحى، و این خود ثمره گرانقدرى بود براى زائران بیت الله و شیفتگان اسلام نبوت و امامت و تشنهکامان زمزم ولایت که به سرزمین وحى؛ یعنى خاستگاه اهلبیت پیامبر اکرم و مهد نشو و نماى آنان بیایند و اسلام ناب و فقه خالصو بىآلایش اسلام و قرآن را از زبان حاملان آن بشنوند و با امام وقت خود ملاقات کنند و احکام و شرایع دین را از زبان اهلش بشنوند و بدعت هاى رایج را از چهره دین بزدایند و در مراجعت به دیار خود اخبار و آثار وارثان وحى را به اقصى نقاط جهان ببرند و براى خویشان و آشنایان و مردم شهر و دیار خود بازگویند.

در سایر عصرها نیز این بهره عملى، کما بیش قابل دسترسى است زیرا وجوه مسلمین و نمایندگان امت و عالمان دین از هر ناحیه به حج مىآیند و فرصتى دست مىدهد که از تضارب آراء و تبادل افکارشان حق و باطل بازشناخته شود و پیام آن به گوش جان ها برسد.


با توجه بدان چه به اختصار از نظر گذشت، منافع حج را مى توان بدین گونه جمع بندى و خلاصه کرد:
1- بعد عبادى و معنوى و رسیدن به مقام قرب و جلب رحمت و مغفرت الهى که بزرگترین دستاورد این سفر روحانى است و با تأسى به ابراهیم خلیل و اسماعیل ذبیح (علیهماالسلام) و هاجر، آن مادر فداکار و موحد و دیگر صالحان، که مشعلدار توحید و صبر و فداکارى در عصر تیرگى ها بودند، تکمیل شده و تبلور عینى مى یابد.

2- دیدار سرزمین وحى و میعادگاه پیامبران و مهد ظهور اسلام و حضرت ختمالمرسلین و زنده نگهداشتن خاطرات روحانى مکه مکرمه و مدینه طیبه که یادآور نزول وحى آسمانى و مسؤولیت سنگین رسالت و صبر و مجاهدت پیامبر بزرگ و یاران مخلصآن حضرت و مقاومت سیزده ساله مکّه و آنگاه هجرت به مدینه و اعلاء کلمه اسلام در سایه صبر و جهاد و شهادت است و لحظهلحظه خاطرات دیگرى که وجب وجب این سرزمین پاك در سینه دارد و تذکار آن براى اهل دل و ارباب معرفت و شیفتگان، جالب و روحانگیز و درسآموز است.
3- بهره ورى از علم و فقاهت و شناخت معارف و آثار معنوى و فرهنگى که حج همراه دارد و تبلور کامل آن در عصرهاى نخستین، مکتب نورانى اهلبیت عصمت و طلایهداران اسلام ناب محمدى (صلّى الله علیه و آله) بود که پاسداران اسلام حق و عدل در برابر اقطاب قدرت و زورمدارانى بود که در کسوت خلافت اسلامى تجدید کننده جاهلیت و حکومت کسرى و قیصر بودند.

4- منافع اجتماعى  سیاسى که در صحنه جهانى و روابط بینالملل اسلامى براى مسلمین سرنوشت ساز است و به همین لحاظ فریضه حج در زمان و مکان خاص، تضمینى است براى مشارکت سالانه انبوه مسلمین و چهره هاى مؤثر و برجسته کشورهاى اسلامى براى یک دیدار جمعى و رابطه و تفاهم و آگاهى از وضع یکدیگر و چارهاندیشى براى مشکلات و آلام مشترك خود و تأمین و تضمین مصالح جهان اسلام به ویژه در عصر کنونى که ملت واحده کفر گستاخانه و با برنامهاى حساب شده در برابر اسلام انقلابى صفآرایى کرده و جز با وحدت امت اسلامى و تدبیر و ایده و آرمان مشترك به مقابله با آن نمى توان پرداخت.

5- آثار و منافع اقتصادى به ویژه براى نیازمندانى که از کسب و کار و حرفه و تجارت جهت معاش خود بهره مى گیرند و نیاز مسافران را برآورده مىسازند و از این رهگذر دهها هزار خانوار سود مى برند و فقر و نیازمندى خود را برطرف مىسازند و این بدان معنا نیست که زائر به منظور سود تجارى آهنگ حج کند و عملش را بىارزش سازد و فریضه حج را از قله عظیم معنویش به حضیض مادیات فرو نهد. بنابر این توجه به این نکته اساسى در منافع مادى حج ضرورى است تا موارد مثبت و منفى آن باز شناخته شود و زائران بیت الله الحرام از آغاز در فکر سود
مادى و نفع تجارى نباشند به ویژه آن که عرضه کالا و خرید و فروش در سفر حج بسیارى موارد با شئونات ملت و کشور و روح اسلام و حیثیت زائران در تضاد باشد.

بطور خلاصه حج جامعترین عبادات است جهات مختلف عبادى، فرهنگى، سیاسى، اجتماعى و اقتصادى فردى و اجتماعى در آن ملحوظ شده است اما فلسفه نهایى و کلى و محورى آن همانا انسانسازى و تهذیب نفوس و دل کندن از مادیات و تحمل رنج سفر و بذل مال و ریاضت و عبادت و سبکبال شدن روح و توشه معنوى گرفتن و به غناى روحى رسیدن است و نیز تحکیم قدرت اسلام و امت اسلامى و پا برجا ساختن شعائر پایدار دین همانگونه که در خطبه تاریخى حضرت زهرا (سلام الله علیها) آمده است: «و الحج تشییدا للدین» بنابراین سایر آثار و منافع را باید به عنوان آثار جانبى نگریست.

این بود مرورى گذرا به منافع و آثار حج در یک نگرش الهى. هر چند تبیین فلسفه حج در هر سطر و واژهاى از اعمال و مناسک و شعائر، نیاز به تأمل و تعمق و تشریح و توضیح فراوان دارد و کاوشگران از آن غفلت نورزیده اند و هنوز جاى تحقیق باقى است.

[Zohreh Gholami]

احادیث حج
از حضرت باقر (ع ) پرسیدند:
براي چه حج خانه خدا را حج نامیده اند ؟ امام فرمود : فلانی حج گزارد،یعنی رستگار شد

امام علی بن الحسین زین العابدین (ع ) می فرماید:
حج و عمره به جاي آورید تا بدنهایتان به صحت و سلامت در آید، و روزي شما وسیع شود، و خرج عیالتان مکفی گردد

حضرت علی بن الحسین زین العابدین (ع ) می فرماید:
زائر بیت الله آمرزیده می شود، بهشت بر اوواجب می گردد، عمل را از سر می گیرد و مال و عیالش محفوظ است

رسول خدا (ص) می فرماید:
کسی که دنیا و آخرت می خواهد، به خانه خدا برود

عبدالله بن فضل می گوید:
به حضرت صادق (ع ) عرضه داشتم : قرض زیادي به عهده دارم ، عائله مندم ،قدرت بر حج ندارم ، مرا دعائی بیاموز امام فرمود : به دنبال هر نماز واجب بخوان : اللهم صل علی محمد و آل محمد و اقض عنی دین الدنیا و دین الا خرة " خداوندا، درودت نثار محمد و آل محمد کن ، و دین دنیا و دین آخرت مرا ادا بنما " گفتم : دین دنیا برایم معلوم است ، دین آخرت چیست ؟ فرمود : دین آخرت حج است

رسول خدا (ص):
به قطاري از شتران که حاجیان را براي زیارت خانه خدا می برد، نظر فرمودند و گفتند قدمی برنمی دارند مگر اینکه براي آنان حسنه اي ثبت می شود، و قدمی نمی نهند مگر اینکه گناهی از آنان محو می گردد و چون از مناسک حج فارغ شدند، به آنان اعلام می شود، بنایی را بنا کرده اید، آن را خراب نکنید، گناهان گذشته شما بخشیده شد، از حالا به بعد عمل نیک انجام دهید

امام باقر (ع ) می فرماید:
کسی که قرآن را در مکه ختم کند از دنیا نمی رود مگر آنکه پیامبرو همچنین جایگاه خود را در بهشت ببیند

امام صادق (ع ) می فرماید:
خداوند، به چیزي بهتر از خموشی و راه رفتن به سوي خانه اوعبادت نشده است

امام باقر (ع ) می فرماید:
خداوند حج و عمره اي که مخارجش از مال حرام تأمین شده نمی پذیرد

از اسحاق بن عمار روایت شده که حضرت صادق (ع ) فرمود:
اي اسحاق کسی که یکبار خانه خدا را طواف کند، خداوندبراي او هزار حسنه ثبت می کند، هزار سیئه محو می نماید، برایش هزار درجه قرار می دهد، هزار درخت در بهشت می کارد و ثواب آزاد کردن هزار بنده به او مرحمت می فرماید، چون به ملتزم برسد هشت در بهشت به روي او باز می شود و به او می گویند : از هر دري که خواستی وارد شو اسحاق می گوید: به حضرت عرضه داشتم این همه براي کسی است که خانه خدا را طواف کند؟ فرمود: آري ، آیا به ثوابی عظیم تر از این تورا خبر ندهم؟ گفتم: آري خبر دهید فرمود: هر کس حاجتی از برادر مؤمنش برآورده کند، به اندازه ده طواف به او ثواب می دهند

امام باقر (ع ) می فرماید:
یک نماز در مسجد الحرام بالاتر از صد هزار نماز در مساجد دیگر است

امام صادق (ع ) می فرماید:
هیچ مکان عبادتی نزد خدا محبوبتر از محل سعی نیست ، چرا که در آنجاهر متکبر گردنکشی خاضع می شود

حضرت صادق (ع ) به ابن ابی یغفور فرمودند:
در مسجد رسول خدا زیاد نماز بخوان ، که پیامبرخدا فرمودند : نماز در این مسجد برابر هزار نماز است در مساجد دیگر مگر مسجدالحرام که نماز در مسجد الحرام برابر هزار نماز در مسجد من است

حضرت صادق (ع ) می فرماید:
کسی که حاجی را ملاقات کند و با او مصافحه نماید، گویا بر حجر الاسود دست کشیده

امام صادق (ع ) درباره رمی جمرات می فرماید:
به هر سنگ ریزه اي که حاجی به سوي جمره پرتاب می کند، گناه بزرگ هلاك کننده اي از دوش جانش فرو می ریزد

امام علی بن الحسین (ع ) فرمودند:
چون حاجی قربانی کند، قربانی او بهاي آزادي وي از آتش قیامت است

امام ششم (ع ) فرمودند:
زمانی که یکی از شما حج به جاي آورد، حج خود را به زیارت ما در مدینه ختم کند که زیارت ما از تمام بودن حج است

حضرت سجاد (ع ) فرمودند:
آنکه در وطن عهده دار امور خانوادگی و مالی حاجی شود، اجرش مانند اجر اوست ، حتی مانند این است که خود او به زیارت رفته باشد

امام صادق (ع ) می فرماید:
دین برپاست مادامی که کعبه برپاست

حضرت باقر (ع ) می فرماید:
کسانی را که به حج رفته اند و عمره به جاي آورده اند احترام نمایید این امر بر شما واجب است

از پیغمبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
منظور از وجوب نماز، حج ، طواف و دیگرمناسک بپا داشتن ذکر و یاد خداست ، پس وقتی که ذهن تو از هیبت و عظمت خدا که مقصود و مطلوب اصلی از عبادت است خالی باشد، ذکر زبانی چه ارزشی خواهد داشت

امام صادق (ع ) فرمود:
حج و عمره کننده وارد بر خدا هستند، اگر درخواستی کنند عطایشان فرماید، و اگر دعا کنند اجابتشان نماید، و اگر براي کسی شفاعت کنند شفاعتشان بپذیرد، و اگر هم سکوت کنند، خود به بذل عنایت آغازشان کند، و ازاي هر درهم ، هزار هزار درهم عوضشان می دهد

امام صادق (ع ) می فرماید:
حاجیانی که بازمی گردند سه دسته اند : دسته اي از آتش آزاد می شوند، و دسته اي از گناهان خود خارج می گردند مانند روزي که از مادر متولد شده اند، و دسته سوم با مصونیت مال و عیال برمی گردند و این کمترین بهره اي است که عاید حاجی می شود

پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
در چهار موقع درهاي آسمان گشوده و دعاها مستجاب می شود : هنگام تلاقی صفوف مبارزان در راه خدا، هنگام نزول باران، هنگام اقامه نماز و هنگام دیدن کعبه معظمه

امام صادق (ع ) می فرماید:
هر کس به کعبه نگاه کند، پیوسته حسنه اي براي او نوشته می شود، و سیئه اي از او محو می شود، تا وقتی که چشمش را از کعبه برگرداند

امام صادق (ع ) می فرماید:
سه چیز در نزد خداوند از احترام خاصی برخوردارند که چیزي همانند آنها نیست ، کتاب او که فرمان و نور اوست، خانه او که آن را قبله مردم قرار داد و از هیچ کس توجه به غیر از آن را نمی پذیرد و عترت پیامبران

امام صادق (ع ) می فرماید:
خداوند در اطراف کعبه صد و بیست گونه رحمت قرار داده است ، که شصت تاي آن براي طواف کنندگان و چهل تاي آن براي نمازگزاران و بیست تاي آن براي کسانی است که به کعبه نگاه می کنند

امام باقر (ع )، درباره وقوف در عرفات می فرماید:
احدي از نیکان و بدان نیست که بر این کوهه اوقوف کند مگر اینکه خدا دعاي او را به اجابت می رساند، دعاي نیکان نسبت به امور دنیا و آخرتشان مستجاب می شود، ولی دعاي بدکاران درباره دنیایشان مستجاب می شود

امام علی بن الحسین (ع) می فرماید:
قبل از اینکه حاجیان و عمره کنندگان با گناه آلوده شوند، در سلام کردن و دست دادن به آنان مبادرت کنید

از محمد بن سنان نقل شده است که امام رضا (ع ) به او نوشتند:
علت اینکه منا، منا نامیده شده است ، آن است که جبرئیل در آنجا به ابراهیم گفت هر چه می خواهی از خدایت تمنا و خواهش کن

امام صادق (ع ) می فرماید:
حاجی تا هنگامی که به گناه آلوده نشده به نور و سیماي حج باقی خواهد ماند

رسول خدا (ص) می فرماید:
اي مردم ، با آگاهی و دین کامل حج بگزارید، و از حج بازنگردید مگربا توبه و تصمیم به ترك گناه

رسول خدا (ص) می فرماید:
حج ، پاداشش بهشت است ، و عمره کفاره هر گناه است

رسول خدا (ص) می فرماید:
گناهانی وجود دارد که در غیر عرفات آمرزیده نمی شو

امام صادق (ع ) می فرماید:
سعی بین صفا و مروه ، براي خوار کردن جباران قرار داده شده است

حضرت باقر (ع ) می فرماید:
به مکه شروع کنید و به ما ختم نمایید

حضرت صادق (ع ) می فرماید:
نگاه کردن به کعبه عبادت است

حضرت علی (ع ) می فرماید:
حج خانه خدایتان را ترك نکنید که هلاك می شوید

رسول خدا (ص) خطاب به علی (ع ) می فرماید:
اي علی ، کسی که حج را در حالی که قادر به انجام آن است ترك کند، کافر است

رسول خدا (ص) خطاب به علی (ع ) می فرماید:
یا علی ، کسی که حج را از امروز به فردا بیفکند تا از دنیا برود، روز قیامت خداوند، او را یهودي یا مسیحی مبعوث
گرداند

امام صادق (ع ) می فرماید:
گر مردم حج این خانه را ترك کنند، بی درنگ بر آنها عذاب فرود می آید

از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
جنگجو در راه خدا و حج کننده و عمره کننده ،همه میهمانان دعوت شده خداوندند

از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
حج ، جهاد است

از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
حج ، چه نیکو جهادي است

امیر المؤمنین علی (ع ) می فرماید:
چهار تا از کاخهاي بهشت در دنیاست : مسجد الحرام ، مسجد پیامبر، مسجد بیت المقدس و مسجد کوفه

پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
حج به جا آورید تا بی نیاز شوید

از حضرت پیامبر (ص) روایت شده است که فرمودند:
انفاق نمودن مال براي سفر حج مانند انفاق در راه خداست که خداوند صد برابر آن را پاداش می دهد

از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
کسی که به روزه داري افطار دهد یا مسلمانی را رهسپار حج کند و یا جنگجویی را تجهیز نماید یا عهده دار خانواده او شود، اجر او مانند اجر آنهاست

امام صادق (ع ) می فرماید:
داخل شدن در کعبه وارد شدن به رحمت خداست

از رسول اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
خدا حاجی را می آمرزد، و همچنین هر کسی را که حاجی براي او طلب آمرزش کند

امام صادق (ع ) می فرماید:
کسی که به حج می رود خدا ضامن اوست ، اگر او را زنده نگه دارد، به اهل و عیالش می رساند، و اگر او را بمیراند وارد بهشت می کند

امام صادق (ع ) می فرماید:
وقتی که حاجی وارد مکه می شود، خدا دو فرشته را براي او می گمارد تا طواف و نماز و سعی او را حفظ نمایند، و وقتی که در عرفه می ایستد دوش راست او را می زنند و می گویند : نگران گذشته نباش ، پس بنگر در آینده چگونه خواهی بود

از حضرت پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
این خانه ستونی از ستونهاي اسلام است ، و هر کس به حج یا عمره برود، خدا ضامن اوست ، اگر بمیرد وارد بهشتش می کند، و اگر به خانواده اش برگردد با اجر و سود برمی گردد

امیر المؤمنین علی (ع ) می فرماید:
کسی که به حج یا عمره می رود نزد خدا می رود، و بر خدا لازم است که مهمانان خود را گرامی بدارد و آنان را بیامرزد

از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
جنگجو در راه خدا و کسانی که حج و عمره برگزار می کنند میهمانان خدا هستند، خدا آنان را دعوت کرده و آنها پذیرفتند، و از او درخواست کردند و به آنها عطا نمود


از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
سه گروه نزد خدا می روند : جنگجویان ، حج کنندگان و عمره گزاران

امام صادق (ع ) می فرماید:
یک حج بهتر از دنیا و هر چه در آن است ، و یک نماز واجب از هزار حج بهتر است

امام صادق (ع ) می فرماید:
هیچ کاري بهتر از حج نیست مگر در جهاد و شهادت در راه خدا

امام صادق (ع ) می فرماید:
چیزي بهتر از حج نیست مگر نماز

از حضرت پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
حج مقبول ، جزایی جز بهشت ندارد

از پیامبر اکرم (ص) سؤال شد که بهترین کارها کدامند، فرمودند:
ایمان به خدا، جهاد درراه خدا، و حج مقبول

حضرت پیامبر (ص) می فرمایند:
حج، جهاد ناتوان است

امام صادق (ع ) می فرماید:
یک نماز واجب بهتر است از بیست بار رفتن به حج ، و یک بار رفتن به حج بهتر است از خانه اي پر از طلا که هر چه در آن است صدقه داده شود

امام صادق (ع ) می فرماید:
یک حج بهتر از آزاد کردن هفتاد برده است

امام باقر (ع ) می فرماید:
حج و عمره دو بازار از بازارهاي آخرت اند، کسی که زیاد حج و عمره بجا آورد از میهمانان خداست ، اگر خداوند او را نگه دارد آمرزیده نگه می دارد، و اگر او را بمیراند وارد بهشت می کند

امام رضا (ع ) می فرماید:
حج و عمره ، فقر و گناهان را می زداید چنانکه کوره آهنگري ناخالصی هاي آهن را

امام باقر (ع ) می فرماید:
سه چیز است که ثوابشان در آخرت و اثرشان در دنیا هم هست : حج که فقر را می زداید، صدقه که بلا را دفع می کند و نیکی که عمر را می افزاید

امام صادق (ع ) می فرماید:
حاجی ، هیچ وقت تهیدست نمی شود

حضرت پیامبر (ص) می فرماید:
مسافرت کنید تا بدنتان سالم شود، و جهاد نمایید تا غنیمت به دست آورید، و حج بروید تا بی نیاز گردید

از رسول خدا (ص) روایت شده است که فرمودند:
کسی که می خواهد به حج برود باید بشتابد

امام صادق (ع ) می فرماید:
کسی که براي رفتن به حج استطاعت داشته باشد، ولی آن را بدون عذر موجه به تأخیر بیندازد تا مرگ او فرا رسد، یکی از شرایع اسلام را از دست داده است

از حضرت پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
کسی که حج واجب خود را بدون اینکه مرضی باز دارنده یا حاجتی لازم یا فرمانروایی ظالم مانع شود، بجا نیاورد و بمیرد، به دین یهودي یا مسیحی مرده است

امام صادق (ع ) می فرماید:
هیچ کس از حج محروم نمی ماند مگر در اثر گناه ، و این در حالی است که خداوند اکثر گناهان را می بخشد

امام صادق (ع ) خطاب به عیسی بن ابی منصور فرمودند:
اي عیسی، اگر قدرت آن را داري که نان ونمک بخوري و هر سال به حج بروي ، این کار را بکن

امام صادق (ع ) می فرماید:
کسی که دو بار به حج برود تا زنده است در خیر و برکت قرار خواهد گرفت

امام صادق (ع ) می فرماید:
کسی که سه بار به حج می رود هیچ وقت فقیر نمی شود

امام صادق (ع ) می فرماید:
کسی که ده بار به حج می رود، خدا او را محاسبه نخواهد کرد

حضرت صادق (ع ) می فرماید:
در هر یکی از ماههاي سال می توان به عمره رفت ، و بهترین عمره ، در ماه رجب است

امام صادق (ع ) می فرماید:
مکه محبوبترین زمین پیش خداست

امام علی بن الحسین زین العابدین (ع ) می فرماید:
خوردن و آشامیدن در شهر مکه همچون روزه داري در غیر از آن است ، و یک روز روزه داري در آن شهر برابر است با یکسال روزه داري در جاهاي دیگر، و راه رفتن در شهر مکه عبادت است

امام باقر (ع ) می فرماید:
کسی که در شهر مکه سجده می کند همچون کسی است که در راه خدا در خون خود می غلتد

از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند:
هیچ روزهایی همچون ده روز اول ذي الحجه نیست که خدا دوست دارد مردم در آن مشغول عبادت او شوند

از رسول خدا (ص) روایت شده است که فرمودند:
مسح کشیدن حجر الاسود و رکن یمانی گناهان را می ریزد و از بین می برد

امام علی بن الحسین زین العابدین (ع ) می فرماید:
وقتی که شب عرفه و اوایل روز منی فرا می رسد، خدا به کسانی که در عرفات و منی ایستاده اند، گرامی ترین ملایک خود را مباهات می کند

امام صادق (ع ) می فرماید:
وقتی که مردم جایگاههاي خود را در منی می گیرند، ندا کننده اي از سوي خدا ندا می کند : اگر رضایت مرا خواسته بودید، من راضی شده ام

حضرت صادق (ع ) می فرماید:
حج اکبر روز قربانی است

رسول خدا (ص) می فرماید:
ر می جمرات ذخیره روز قیامت است

حضرت باقر (ع ) می فرماید:
کسی که در یکی از دو حرم ( مکه و مدینه ) بمیرد، در روز قیامت بی ترس و هراس مبعوث می گردد

امام صادق (ع ) می فرماید:
خدا، طعام دادن و کشتار قربانی در منی را دوست می دارد

امام صادق (ع ) می فرماید:
وقتی که مؤمن سر خود را در منی می تراشد و آن را در زمین دفن می کند، در روز قیامت هر مویی با زبان گویا به نام صاحبش تلبیه می گوید

امیر المؤمنین علی (ع ) می فرماید:
آب زمزم بهترین آب روي زمین است

از حضرت پیامبر (ص) روایت شده است که فرمودند:
کسی که هفت بار دور خانه خدا طواف کند، ودو رکعت نماز پشت مقام بخواند، و از آب زمزم بخورد، گناهان او آمرزیده می شود هر قدري که باشد

حضرت پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
براي هر دردي که آب زمزم خورده شود دواست

حضرت پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
چون از حج فارغ شدي ، گویا تازه از مادر متولد گشتی

امام علی (ع ) در وصیت خود به هنگام وفات فرمود:
خدا را! خدا را! در حق خانه پروردگارتان ، تا زنده اید آن را وا مگذارید که اگر رها شود، (از عذاب الهی ) مهلت داده نخواهید شد

امام صادق (ع ):
هیچ جایی نزد خداي تعالی محبوبتر از مسعی نیست زیرا که هر گردنکش ومتکبري در آن جا خوار و ذلیل می شود

امام علی (ع ):
آیا نمی بینید که خداي سبحان مردمان را از زمان آدم صلوات الله علیه تا پایان جهان با سنگهایی که نه سودي می رسانند نه زیانی و نه می بینند و نه می شنوند آزمایش کرد، و آن سنگها را خانه با حرمت خود ساخت و آن را جایگاه گرد آمدن مردم قرارداد سپس آن را در سنگلاخترین مکانها و بی گیاهترین نقاط زمین و تنگترین دره ها جاي داد، در میان کوههاي خشن و ریگهاي داغ و چشمه هاي کم آب و آبادیهاي دور از هم که نه شتري در آنجا فربه می شود، نه اسبی ، نه گاوي و نه گوسفندي اگر خداي سبحان می خواست خانه باحرمت خود ومشعرهاي ارجمند خویش را در میان باغها و جویبارها و سرزمینهاي هموار و پر درخت و پر میوه که خانه هایش به هم پیوسته و روستاهایش نزدیک به هم است ، در میان گندمزارها و باغهاي خرم و زمینهاي پر گیاه و دشتهاي پرآب و در وسط باغستان هاي خرم و بهجت زا و جاده هاي آباد قرار می داد هر آینه به همان نسبت که آزمایش و امتحان ساده تر بود پاداش و جزا کم بود

امام صادق (ع) در پاسخ به سوال هشام بن حکم از علت حج و طواف کعبه فرمود:
خداوند مردمان را بیافریدوآنهارا به پیروي از دین و آنچه مصلحت دنیایشان درآن است فرمان داد و حج را مایه فراهم آمدن مردم از شرق و غرب عالم و آشنا شدن آنها با هم (و آگاه شدنشان از حال و روز یکدیگر ) قرار داد و تا بازرگانانی که از شهري به شهري کالا می برند سود برند، و کرایه دهندگان و شترداران به فایده اي رسند، و تا آثار پیامبر خدا شناخته شود و خبرهاي آن حضرت نقل و بازگو شود و از یادها نرود اگر هر قومی و مردمی (فقط) به شهر و سرزمین خود بسنده می کردند نابود می شدند و شهرها ویران می گشت و در آمدها و سودها افت می کرد، و خبرها پوشیده می ماند و کسی از آنها آگاه نمی شد این است علت حج

امام باقر (ع ):
حج آرامش بخش دلهاست

امام صادق (ع ):
ندیده ام که چیزي همانند مداومت بر زیارت خانه خدا چنان سریع توانگري آوردو فقر رابزداید

امام زین العابدین (ع ):
حق حج (برتو) این است که بدانی بدان وسیله بر پروردگارت وارد می شوي ، واز گناهانت به سوي آن می گریزي، و به وسیله آن توبه ات پذیرفته می شود و فریضه و تکلیفی را که خدا بر تو واجب کرده است ادا می کنی

امام باقر (ع ):
تمامیت حج به ملاقات کردن با امام است

امام کاظم (ع ):
درباره آیه هر کسدراین سراي کورباشد در آخرت نیز کورتر است و گمراهتر" فرمودنداو کسی است که حج ، یعنی حج واجب ، را به تأخیر اندازد و بگوید : امسال حج می روم ، سال دیگر حج می روم تا آن که سرانجام مرگش فرا رسد

عبدالرحمن بن کثیر: با امام صادق به حج رفتم هنگام عبور از راهی آن حضرت بر فراز کوهی رفت و از آن بالا به مردم نگریست و فرمود: چه بسیار است هیاهو و چه اندکند حاجیان!

امام باقر(ع ):
کسی که این خانه را زیارت کند، اگر سه خصلت در او نباشد، ارزش ندارد: ورعی که او را از معاصی خدا باز دارد، حلمی که با آن خشمشرا مهار کند، و خوشرفتاري با کسی که با وي همنشینی و مصاحبت دارد

امام صادق (ع ):
اگر انسان مال حرامی به دست آورد و با آن به زیارت خانه خدا رود و تلبیه بگوید،(در جوابش ) ندا آید که : لا لبیک و لا سعدیک و اگر از راه حلال به دست آورده باشد ندا آید که : لبیک و سعدیک

پیامبر خدا (ص):
هر کس که با مال حرام حج کند وبگوید : لبیک اللهم لبیک ، خداوند به اوفرماید:لا لبیک و لا سعدیک ، حجت از آن خودت باد!

امام صادق (ع ):
حج بر دو گونه است : حج براي خدا و حج براي مردم کسی که براي خدا حج گزارد خداوند بهشت را به او پاداش دهد و هر که براي مردم حج رود پاداش و ثوابشدر روز قیامت به عهده همان مردم است

امام صادق (ع ):
هرکس در راه رفتن به مکه یابرگشتن ازآن بمیرد،روز قیامت از آن ترس و هراس بزرگ در امان باشد

امام صادق (ع ):
هرکس در حال احرام بمیرد خداوند اورا لبیک گویان برانگیزد

امام صادق (ع ) درباره آیه و هر کس به آن درآید درامان است فرمود:
هر انسانی که وارد حرم شود و به آن پناه برد از خشم خدا در امان است و هر حیوان و پرنده اي وارد آن شود نباید آن را رم داد یا آزارش رساند تا آن گاه که از حرم خارج شود

امام صادق (ع ):
مردم امام خودرا گم می کنند ولی آن حضرت در موسم حج حاضر می شود و مردم را می بیند اما آنها او را نمی بینند