[Zohreh Gholami]

غیبت در آیات و احادیث

صریح‏‌ترین آیات در نكوهش غیبت كه آن را گناهى كبیره دانسته، این آیه از سوره حجرات است:
یا ایها الذین امنوا اجتنبوا كثیرا من الظن ان بعض الظن اثم و لاتجسسوا و لایغتب بعضكم بعضا ایحب احدكم ان یاكل لحم اخیه میتا فكرهتموه.
اى كسانى كه ایمان آورده ‏اید! از بسیارى گمان‏ ها در حق یكدیگر بپرهیزید كه برخى از گمان ‏ها گناه است و درباره یكدیگر تجسس نكنید و برخى از شما از دیگرى غیبت نكند. آیا هیچ یك ازشما دوست دارد گوشت برادر مرده اش را بخورد؟ البته از آن كراهت دارید.

یكى از راه ‏هاى شناخت بزرگ بودن گناه، مقایسه آن با دیگر گناهان بزرگ (معاصى كبیره) است. در این آیه، غیبت، با خوردن مردار مقایسه شده كه از گناهان بزرگ به شمار مى‏ رود. اگر مردار، گوشت گوسفند باشد، حرام است؛ چه رسد به این كه گوشت انسان باشد و از آن مهم‏تر این كه انسان با مرده، رابطه برادرى هم داشته باشد. از این مقایسه مى ‏توان دریافت كه غیبت تا چه اندازه زشت و ناپسند است!


از رسول خدا (ص) چنین روایت شده است:
ان الغیبه اشد من الزنا.
به درستى كه غیبت كردن از زنا بدتر است.

راه دیگر براى شناخت بزرگ بودن گناه، بیم و وعید الاهى به عذاب دردناك است. آن جا كه خداوند، جزاى رفتار زشتى را عذاب دردناك معرفى كند، آن رفتار از گناهان بزرگ خواهد بود.

حضرت رضا (ع) از پدر بزرگوارش موسى بن جعفر (ع) نقل مى ‏كند كه امام صادق (ع) فرمود:
ان الله یبغض البیت اللحم.
خداوند خانه‏ اى را كه در آن گوشت وجود دارد، دشمن مى ‏دارد.

به امام عرض كردند كه ما گوشت را دوست داریم و خانه هایمان از آن خالى نیست. حضرت فرمود:
انما البیت اللحم البیت الذى تؤكل فیه لحوم الناس بالغیبه.
خانه گوشت، خانه‏ اى است كه در آن گوشت مردم با غیبت، خورده مى‏ شود.

حضرت علی (علیه‎السلام) می‎فرماید:
الغیبة جهد العاجز
غیبت كردن، آخرین تلاش آدم ناتوان است.
غیبت كردن یعنی، پشت سر كسى سخن گفتن و بدگویى كردن و براى او عیب و ایراد شمردن و این، از زشت‏‌ترین و ناپسندترین عیب‎هایى است كه بعضى از افراد، دچار آن هستند.

كسى كه غیبت می‎كند، بدون شك آدم ناتوان و بى جرأتى است. زیرا همین كه مى‏ نشیند و پشت سر دیگران بدگویى مى ‏كند، نشان مى‏ دهد كه جرأت ندارد با آن افراد روبرو شود و حرف خود را، پیش روى آنها بر زبان آورد و چون در خود، قدرت و جرأت روبرو شدن با آن افراد را نمى‏ بیند، آخرین تلاشى كه مى‏توان به كار ببرند، این است كه به وسیله بدگویى كردن در پشت سر، انتقام خود را از آنها بگیرد و به اصطلاح دل خود را خنك كند.

حال آن كه یك مسلمان مؤمن واقعى، اگر نسبت به كسى ایراد و انتقادى داشته باشد، باید بر اساس جرأت انسانى و اخلاق اسلامى، رو در روى آن شخص، ایراد و انتقاد خود را بر زبان آورد، بدون ترس و واهمه، او را امر به معروف و نهى از منكر كند.

اگر هم، ایراد و انتقادش درست نباشد و فقط از حسادت و تنگ نظرى سرچشمه گرفته باشد، هرگز نباید پشت سر كسى كه از او شایسته ‏تر بود و به پیشرفت و ترقى رسیده است، بدگویى كند و خود را در جامعه، رسوا و بى اعتبار سازد.


استماع غیبت
غیبت زمانى تحقق مى‏ یابد كه شنونده اى وجود داشته باشد؛ پس شنونده غیبت، همانند گوینده آن، در تحقق غیبت نقش دارد؛ از این رو حكم غیبت شامل حال او نیز مى‏شود.
با این وصف، فقیهان «گوش دادن» به غیبت را هم از لحاظ شرعى حرام دانسته ‏اند و از این نظر اختلافى بین آن‏ها نیست.

پیامبر گرامى(ص) فرمود:
السامع للغیبه احد المغتابین.
گوش كننده غیبت یكى از دو نفرى است كه غیبت مى ‏كند.


رد غیبت
هر جا رفتار زشت و امر حرام باشد، بر هر مسلمان واجب است از منكر نهى كند و این مسأله به غیبت اختصاص ندارد، اما در این جا افزون بر نهى از غیبت، رد آن و دفاع از غیبت شونده نیز لازم است.

پیامبر اكرم (ص) فرمود:
من رد عن عرض اخیه بالغیب كان حقا على الله ان یعتقه من النار.
كسى كه (بدگویی) را از برادر مؤمنش در غیاب او دور كند، سزاوار است خداوند او را از آتش برهاند.


كفاره غیبت
توبه از گناهان واجب است و هر مسلمان باید بى درنگ از گناه خود پشیمان شده، توبه كند و اگر موفق به توبه نشود و از دنیا برود، در صحنه قیامت با گناهان بسیار خود رو به رو خواهد شد و هیچ گریزگاهى نخواهد داشت. انسانى كه غیبت مى‏ كند، مرتكب گناهى بزرگ شده و بر او واجب است كه بلافاصله توبه كند.


استحلال و استغفار
«استحلال» به این معنا است كه شخص غیبت كننده، نزد كسى كه از او غیبت كرده است برود و از او حلالیت بطلبد، و «استغفار» یعنى كه شخص غیبت كننده پس از ارتكاب غیبت، از خداوند آمرزش بخواهد.

فقیهان درباره حكم «استحلال و استغفار» از غیبت، احتمال هایى را مطرح كرده اند؛ از جمله این كه اگر بر «استحلال» مفسده اى مترتب نباشد و دشمنى و كدورتى پدید نیاورد یا آن را بیش تر نكند، باید انجام شود؛ اما اگر موجب مفسده اى شود، فرد فقط باید استغفار كند چه بسا اگر غیبت كننده به قصد طلب حلالیت، رفتار ناشایست خود را براى كسى كه از او غیبت كرده، بازگوید، بذر دشمنى و كینه را در دل او بكارد. به هر حال، از نظر فقهى احتیاط آن است كه از شخصى غیبت شده، استحلال كند تا توبه او مقبول افتد.

برخى فقیهان شرط قبولى توبه را استحلال مى‏ دانند؛ بر این اساس، شخص غیبت كننده باید از كسى كه غیبتش را كرده، حلالیت بطلبد و تا آن شخص او را نبخشاید، آمرزیده نمى ‏شود.

از پیامبر گرامى(ص) نقل شده است:
یا اباذر! ایاك و الغیبه و الغیبه لاتغفر حتى یغفرها صاحبها.
اى اباذر! از غیبت بپرهیز غیبت آمرزیده نمى‏ شود، مگر این كه شخص غیبت شده آن را ببخشد.