[Zohreh Gholami]

به داغدیده نگویید گریه نکن

مرگ یک حقیقت در زندگی انسان هاست که دیر یا زود به وقوع می پیوندد. مرگ واقعیتی است که به دلایل مختلف و برای انسان های مختلف از فرهنگ های گوناگون می تواند ترسناک، تلخ و ناگوار باشد. مرگ را در هر شکلی که باشد، باید باور کنیم زیرا دیر یا زود برای همه اتفاق می افتد...

در قرآن کریم آمده است که حتی اگر در برج های بزرگ و استوار هم زندگی کنید، مرگ باز هم به سراغ شما خواهدآمد. تعبیر دیگری هم در قرآن وجود دارد: «چه بسیارند آدم هایی که باغ و ملک و پست و مقام های بسیاری دارند اما همه را به هنگام مرگ باید رها کنند.»

باور مومنان و کافران از مرگ متفاوت است. مومنان معتقدند مرگ پایان زندگی نیست و آغاز حیاتی دیگر و جاودان است. آیه «انالله و انا الیه راجعون» یک نگاه دقیق و روان شناسانه به مقوله مرگ است. مرگ بازگشتی به سوی خداست زیرا انسان یک ماهیت از اویی و به سوی اویی دارد اما به هر حال چون مرگ با عنصر جدایی، وابستگی و دلبستگی افراد مرتبط است، با جنبه های معیشتی، احساسی و اجتماعی ارتباط پیدا می کند.

با تمام این اوصاف، مرگ سخت ترین پدیده زندگی برای همه است. سوگ از دست دادن یک عزیز مراحل و استرس زیادی دارد. سوگ برای برخی کوتاه و برای برخی ممکن است پایان ناپذیر باشد. این مساله به ظرفیت ذهنی، فکری، نوع آموزه های دینی و نوع نگاه به زندگی و مرگ افراد بستگی دارد. برخی معتقدند احساس غم و اندوه در زن و مرد یکسان است اما خانم ها معمولا بیشتر آن را بروز می دهند؛ مردها بیشتر خودخوری می کنند. در این میان آموزه های فرهنگی هم نقش دارند و غربی ها خیلی راحت تر از مسلمانان با پدیده مرگ کنار می آیند.

به گفته روان شناسان، واکنش های سوگ ۴ سطح دارد، «سطح فیزیکی» که گستره وسیعی دارد. ممکن است بازماندگان دچار سردرد، بی خوابی، کم اشتهایی و علایمی از این قبیل شوند و حتی ممکن است سیستم ایمنی بدن آنها دچار مشکل شود. این یعنی در دوران سوگواری مشکلی هم به مشکلات خود آنها و اطرافیان اضافه می شود درصورتی که اگر از این موضوع آگاه باشند، حداقل به خود صدمه نمی زنند.

سطح دوم، «واکنش های هیجانی» است که با مباحث فیزیکی بی ارتباط نیست. افراد به دلیل سوگ از دست دادن عزیزی ممکن است دچار افسردگی، ناباوری، احساس تنهایی، ناامیدی یا اضطراب شوند. این موضوع در اطرافیان کسی که دچار مرگ ناگهانی نشده، بیشتر دیده می شود. اینکه معمولاً در روزهای اولیه مرگ فردی، اطرافیان خواب او را می بینند و در بیشتر اوقات هم حال او خوب است و در باغی و جایی خوش آب و هوا به سر می برد، ناشی از همین واکنش های هیجانی است. این درگیری های ذهنی برای همه اتفاق می افتد. این هیجان ها تا زمانی که شکل طبیعی داشته باشد، ایرادی ندارد. حتی رسول اکرم (ص) هم در سوگ پسر خود اشک ریخت.

نباید مانع بروز این هیجان ها شد. افراد با گفتن چنین حرف هایی یا گریه تا حدی آرامش پیدا می کنند. وقتی کسی فوت می کند اطرافیان و خانواده های نزدیک، بیش از کسانی که فقط برای تسلیت گفتن می آیند، درگیر سوگ می شوند. معمولا هرکس که به دیدن سوگواران می آید، تکرار می کند که «گریه نکن» یا «دیگه همه چیز تمام شده» ولی اینها عبارت های درستی نیستند و به جای بیان آنها باید افراد سوگوار را درک کرد. برای مادری که فرزندش را از دست داده، فرقی نمی کند فرزندش به چه دلیل و چگونه فوت کرده او مادر است و فقدان فرزند برایش آزاردهنده. اجازه بدهید احساساتش را بروز دهد و خود را تخلیه کند، این کار می تواند در تسلای او موثر باشد.

واکنش های عقلانی یکی دیگر از واکنش های افراد هنگام سوگ است. در مرگ های فجیع و ناگهانی، مانند این مورد برق گرفتگی، نمی توان انتظار واکنش عقلانی از سوگواران داشت و تا حدودی باید به آنها حق داد زیرا به یک باره با حقیقت مرگ روبرو شده اند.

چهارمین شکل واکنش، واکنش های «جامعه شناختی» است. پس از مرگ به هر حال بازماندگانی وجود دارند که باید به اوضاع و احوال آنها رسیدگی شود. مثلا برخی از افراد، نان آور خود را از دست می دهند و باید به اوضاع معیشتی آنها توجه شود. گاهی افراد پس از فوت یکی از اطرافیانشان با حقیقت های تازه ای مواجه می شوند که پیش از آن با آنها برخورد نکرده اند. در این میان آتش زدن دل داغدار خانواده یا برچسب و تهمت زدن به فرد متوفی، از لحاظ شرعی درست نیست. این کار داغدیدگی را شعله ور و فروخوردن خشم را مشکل می کند. این برخورد هم غیرعقلی، هم غیراخلاقی و هم غیرشرعی است. چنین رفتارهایی فقط تهییج احساسات را در پی دارد و ممکن است حتی کار به لج و لجبازی بکشد. حتی داغ دیگری به دل عزاداران می گذارد و دوره سوگ آنها را طولانی تر می کند.

خیلی مرگ ها، مرگ طبیعی نیست. درست است که تقدیر در زندگی و مرگ انسان نقش مهمی دارد اما به هر حال انسان عقل هم دارد. برخی بی احتیاطی ها، به معنای رقم زدن مرگ تدریجی است. با این اوصاف، خیلی از مرگ ها قابل پیشگیری است و خیلی از اتفاق ها می تواند نیفتد.

در روایات ما آمده است که گناهان مختلف، مرگ های مختلفی را رقم می زند. دنیا، مکان عمل و عکس العمل است. ما بازتاب اعمالمان را در همین دنیا می بینیم. اگر حقی را ضایع کنیم یا دلی را بشکنیم، بی شک نتیجه آن را در زندگی خود خواهیم دید. ما سخنان زیادی از ائمه(ع) شنیده ایم با این مضامین که برخی از افرادی که عمر طولانی می کنند، خداوند به سبب خیررسانی هایی که دارند، مرگ را از آنها دور می کند. وقتی کسی خالصانه کار خیر انجام می دهد، در تمام مراحل زندگی او تاثیر می گذارد اما نمی توان با مرگ کسی، درمورد زندگی او اظهارنظر کرد.

زندگی هر یک از ما وجوه پنهان زیادی دارد و هیچ کس نمی تواند در این خصوص قضاوت کند. نمی توان از شکل مرگ کسی برداشت کرد که جهنمی است یا بهشتی. نمی توان اینکه فردی به آسانی می میرد یا مرگ دردناک و دلخراشی دارد، حکمی برای قضاوت قرار داد. نمی توان به صرف داشتن شکلی از مرگ درباره گذشته و آینده افراد صحبت کرد.

در آموزه های دینی ما عالمی به نام برزخ وجود دارد. انسان جایز الخطاست و ممکن است در زندگی کارهای نادرستی هم انجام دهد. رفتار آدم ها را به سادگی نمی توان به خوب و بد تقسیم کرد چون ما از تفکر و نیت فردی که حتی کار خیری را انجام می دهد، آگاه نیستیم و نمی دانیم ظلم های پنهانی کرده است یا نه.



دکتر سیدحسن علم الهدایی