ماليات بر درآمد کشاورزى
درآمدى که شخص حقيقى از طريق اشتغال به فعاليت‌هاى کشاورزى تحصيل مى‌نمايد مى‌بايستى مشمول ماليات بر درآمد کشاورزى گردد. ليکن ماده ۸۱ قانون مالياتهاى مستقيم اصلاحى ۷/۲/۱۳۷۱ درآمد حاصل از کليه فعاليت‌هاى کشاورزى را از پرداخت ماليات معاف نموده است.
ماليات بر درآمد شرکت‌ها
اين ماليات براى نخستين بار در سال ۱۳۰۹ به‌موجب قانون ماليات بر شرکت‌ها و تجارت در ايران مرسوم گرديده و به‌تدريج در قوانين و مقررات مربوط با توجه به مقتضيات زمان و شرايط اقتصادى و اجتماعى کشور تغييراتى داده شد. قانونى که در حال حاضر مورد عمل مى‌باشد، قانون مالياتهاى مستقيم مصوب اسفند ۱۳۴۵ و اصلاحات بعدى آن مى‌باشد. برطبق اين قانون جمع درآمد شرکت‌ها و درآمدهاى انتفاعى ساير اشخاص حقوقى از منابع مختلف در ايران يا خارج تحصيل مى‌گردد، مشمول اين نوع از ماليات است.
درآمد مشمول ماليات اشخاص حقوقى از طريق حوزه‌هاى مالياتى به يکى از دو طريق زير مشخص مى‌گردد:
۱. تشخيص درآمد مشمول ماليات از طريق رسيدگى به دفاتر، اسناد و مدارک
۲. تشخيص درآمد مشمول ماليات از طريق على‌الرأس
اشخاص حقوقى از لحاظ مقررات مالياتى به‌شرح زير طبقه‌بندى مى‌شوند:
۱. شرکت‌هائى که ۱۰۰ درصد سرمايه آن متعلق به بخش خصوصى است.
۲. شرکت‌هائى که ۱۰۰ درصد سرمايه آن متعلق به دولت يا مؤسسات و شرکت‌هاى دولتى تعلق دارد.
۳. شرکت‌هائى که قسمتى از سرمايه آنها به دولت يا مؤسسات و شرکت‌هاى دولتى تعلق دارد.
۴. شرکت‌هائى که تمام سرمايه آنها به شهردارى‌ها تعلق دارد.
۵. شرکت‌هائى که قسمتى از سرمايه آنها به شهردارى‌ها تعلق دارد.
۶. اشخاص حقوقى ايرانى غيرتجارى که به‌منظور تقسيم سود بين شرکاء تشکيل شده‌اند، ليکن داراى فعاليت انتفاعى هستند.
۷. شرکت‌ها و اشخاص حقوقى خارجى
در اصلاحاتى که اخيراً در قانون مالياتهاى مستقيم به‌عمل آمده، معافيت‌هاى اعطائى در ماليات بر شرکت‌ها در ايران به ميزان چشم‌گيرى افزايش يافته است. به‌طورى که درآمد واحدهاى توليدى و معدنى که پروانه بهره‌بردارى آنها را وزارتخانه‌هاى صنايع و معادن و فلزات و جهادسازندگى صادر مى‌کنند از تاريخ بهره‌بردارى از ۴ تا ۸ سال از پرداخت ماليات معاف شده است و در صورتى‌که واحدهاى مزبور در مناطق محروم بوده باشند. معافيت مزبور به ميزان ۵۰ درصد قابل افزايش است.
همچنين مراکز فرهنگى و هنرى که داراى پروانه فعاليت يا تأسيس از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى هستند از تاريخ شروع فعاليت براى مدت ۵ سال و در صورت استقرار در مناطق محروم به مدت ۸ سال از پرداخت ماليات معاف هستند.
صد در صد درآمد شرکت‌هاى تعاونى روستائي، عشايري، کشاورزي، کارمندي، دانشجويان و دانش‌آموزان کارگرى و اتحاديه‌هاى آنها از پرداخت ماليات معاف مى‌باشند.
در ايران ماليات بر شرکت‌ها به دو شکل ماليات بر شرکت‌هاى دولتى و ماليات بر شرکت‌هاى خصوصى (غيردولتي) وصول مى‌شود.
ماليات بر درآمد حقوق (Payroll Income Tax)
به استناد ماده ۸۲ قانون مالياتهاى مستقيم، درآمدى که شخص حقيقى در خدمت شخص ديگر (اعم از حقيقى يا حقوقي) در قبال تسليم نيروى کار خود بابت اشتغال در ايران برحسب مدت يا کار انجام يافته به‌طور نقد يا غيرنقد تحميل مى‌کند، مشمول ماليات بر درآمد حقوق است.
همچنين به استناد تبصره ماده مزبور، درآمد حقوقى که در مدت مأموريت خارج از کشور (از طرف دولت جمهورى اسلامى ايران يا اشخاص مقيم ايران) از منابع ايرانى عايد شخص مى‌شود مشمول ماليات بر درآمد حقوق است.
درآمد مشمول ماليات حقوق از دو گروه الف ـ حقوق (مقررى يا مزد يا حقوق اصلي) و ب ـ مزاياى مربوط به شغل اعم از مستمر و يا غيرمستمر قبل از وضع کسور و پس از کسر معافيت‌هاى مقرر در قانون تشکيل يافته است.
ماليات بر درآمد مشاغل (Income Business Tax)
به استناد ماده ۹۳ قانون مالياتهاى مستقيم درآمدى که شخص حقيقى از طريق اشتغال به مشاغل يا به عناوين ديگر غير از موارد مذکور در ساير فصل‌هاى اين قانون در ايران تحميل کند پس از کسر معافيت‌هاى مقرر در اين قانون مشمول ماليات بر درآمد مشاغل مى‌باشند.
تبصره:
درآمد شرکت‌هاى مدنى (اعم از اختيارى يا قهري) و همچنين درآمدهاى ناشى از فعاليت‌هاى مضاربه‌اى در صورتى‌که عامل (مضارب) شخص حقيقى باشد تابع مقررات اين فصل مى‌باشد.
درآمد مشمول ماليات مؤديان موضوع اين فصل که داراى دفاتر قانونى هستند به استناد ماده ۹۴ قانون مزبور عبارت است از کل فروش کالا و خدمات به‌اضافه ساير درآمدهاى آنان که مشمول ماليات فصول ديگر شناخته‌شده پس از کسر هزينه‌ها و استهلاکات مربوط طبق مقررات فصل هزينه‌هاى قابل قبول و استهلاکات.
موارد تشخيص على‌الرأس درآمدهاى مشمول ماليات
۱. عدم تسليم ترازنامه و حساب سود و زيان يا حساب درآمد و هزينه و حساب سود و زيان حسب مورد تا موعد مقرر قانونى براى دارندگان دفاتر قانونى تا پايان تيرماه سال بعد و براى ساير مشمولان اين فصل تا پايان ارديبهشت‌ماه سال بعد (بند يک ماده ۹۷ قانون مالياتهاى مستقيم)
۲. خوددارى از ارائه دفاتر يا مدارک حساب در محل کار توسط مؤدى چنانچه مؤدى از ارائه قسمتى از مدارک حساب خوددارى نمايد، اگر اين اسناد مربوط به هزينه باشد از احتساب آن جزء هزينه‌هاى قابل قبول خوددارى مى‌شود و در صورتى‌که مربوط به درآمد باشد، درآمد مشمول ماليات اين قسمت از طريق على‌الرأس تعيين خواهد شد (تبصره ۲ ماده ۹۷ قانون مالياتهاى مستقيم)
۳. غيرقابل رسيدگى بودن دفاتر اسناد و مدارک به‌نظر مميز و تأييد سرمميز مالياتي.
۴. قابل قبول نبودن دفاتر و اسناد و مدارک به‌علت عدم رعايت موازين قانونى و آئين‌نامه‌هاى مربوط به تأييد هيئت سه نفره.
معافيت‌ها و مبناى نرخ ماليات بر درآمد مشاغل
به استناد ماده ۱۰۱ قانون مالياتهاى مستقيم تا ميزان يک ميليون و پانصد هزار ريال از درآمد سالانه مشمول ماليات اين فصل از يک يا چند منبع از پرداخت ماليات معاف و مازاد آن طبق نرخ‌هاى مقرر در ماده ۱۳۱ اين قانون مشمول ماليات خواهد بود.
در مشارکت‌هاى مدنى اعم از اختيارى يا قهرى شرکاء حداکثر از دو معافيت استفاده خواهند کرد و مبلغ معافيت به‌طور مساوى بين آنان تقسيم و باقى‌مانده سهم هر يک از شرکاء جداگانه مشمول ماليات خواهد بود. شرکائى که با هم رابطه زوجيت دارند از لحاظ استفاده از معافيت در حکم يک شريک تلقى و معافيت به زوج اعطاء مى‌گردد. در صورت قوت هريک از شرکاء وراث وى به‌عنوان قائم‌مقام قانونى از معافيت مالياتى سهم متوفى در مشارکت به‌شرح فوق استفاده نموده و اين معافيت به‌طور مساوى بين آنان تقسيم و از درآمد سهم هر کدام کسر خواهد شد.