صورت‌های مالی شرکت آلفا برای سال مالی منتهی به ۲۹ اسفند ماه ۱۳۸۹ توسط یک موسسه حسابرسی، حسابرسی شده است. کلیه سیستم‌های مالی و مرتبط با مالی شرکت آلفا مکانیزه بوده و موسسه یادشده کلیه رسیدگی‌های خود را بر اساس اطلاعات کسب شده از سیستم‌های مکانیزه و اسناد، مدارک و شواهد موجود در شرکت انجام داده است.
صورت‌های مالی شرکت آلفا طبق استانداردهای حسابداری تهیه و توسط هیات مدیره آن همراه با تاییدیه مدیران و گزارش هیات مدیره تسلیم حسابرس شده است. موسسه یادشده نیز صورت‌های مالی و بقیه موارد را طبق استانداردهای حسابرسی، حسابرسی کرده و به این نتیجه رسیده است که صورت‌های مالی شرکت آلفا برای سال مالی منتهی به ۲۹ اسفند ماه ۱۳۸۹، از تمام جنبه‌های با اهمیت، طبق استانداردهای حسابداری، به نحو مطلوب نشان می‌دهد. بنابراین، اظهار نظر حسابرس یک اظهار نظر مقبول است.
مساله‌ای که در شرکت آلفا وجود دارد این است که دفاتر قانونی برای سال ۱۳۸۹ هنوز نوشته نشده و به قول عامیانه، سفید است. بنابراین، حسابرس نمی تواند صورت‌های مالی استخراج شده از اطلاعات کامپیوتری را با دفاتر قانونی شرکت مطابقت دهد. از طرفی هم تا زمان ارائه گزارش حسابرسی توسط موسسه حسابرسی یادشده به مجمع عمومی عادی سالانه صاحبان سرمایه شرکت آلفا زمان بسیار محدودی باقی مانده و مسوولان شرکت آلفا قادر نیستند تا زمان ارائه گزارش حسابرسی، دفاتر قانونی شرکت را بنویسند و مانده حسابها را طبق دفاتر قانونی به حسابرس اعلام کنند.
در این رابطه حسابرس چه وظیفه‌ای دارد؟ آیا او می‌تواند نسبت به صورت‌های مالی شرکت آلفا، بدون توجه به موضوع دفاتر قانونی شرکت، اظهار نظر مقبول ارائه دهد؟ آیا حسابرس می‌تواند بندی در گزارش خود بیاورد که این اطلاعات (صورت‌های مالی و یادداشت‌های پیوست) بر اساس اطلاعات مکانیزه شرکت آلفا است و با دفاتر قانونی شرکت، به علت سفید بودن دفاتر، مطابقت ندارد و همان اظهار نظر مقبول را ارائه دهد؟ آیا اگر این بند را بنویسید که دفاتر قانونی شرکت آلفا تا تاریخ تهیه گزارش حسابرسی هنوز توسط شرکت آلفا نوشته نشده، باید در بند اظهار نظر خود به این موضوع اشاره کند؟ در چنین صورتی چه نوع اظهار نظری باید ارائه دهد؟ مقبول یا مشروط یا ...
از طرفی هیات مدیره شرکت تاییدیه کتبی به حسابرس داده که تا روز مجمع عمومی عادی سالانه شرکت، دفاتر قانونی شرکت را خواهند نوشت و حسابرس می‌تواند قبل از ورود به جلسه مجمع عمومی عادی سالانه، دفاتر شرکت را مشاهده کند و مانده‌های آن که دقیقا مطابق با مانده حسابها طبق اطلاعات مکانیزه است، خواهد بود.
در چنین حالتی حسابرس چه اقدامی می‌تواند انجام دهد یا باید انجام دهد؟
آیا دفاتر قانونی مبنای رسیدگی حسابرسی است یا صورت‌های مالی تهیه شده بر اساس اسناد و مدارک و شواهد موجود در یک واحد مورد رسیدگی که به امضای کلیه اعضای هیات مدیره آن رسیده است؟ آیا می توان گفت که دفاتر قانونی تنها جهت ارائه با سازمان امور مالیاتی یا موارد حقوقی است و اصولاً حسابرس در رسیدگی‌های خود نباید کاری با دفاتر قانونی داشته باشد.
عده‌ای که معتقدند، بررسی دفاتر قانونی توسط حسابرس جزو وظایف حسابرس نیست، این استدلال را می‌آورند که در بند مقدمه گزارش حسابرسی هیچ اشاره‌ای به دفاتر قانونی نمی‌شود، بلکه فقط به صورت‌های مالی و یادداشت‌های پیوست آن اشاره می‌شود که وظیفه تهیه آن با هیات‌مدیره واحد مورد رسیدگی است.
گارو هوانسیان‌فر
عضو پیوسته انجمن
حسابداران خبره مدیریت انگلستان