کلیات و مفاهیم حسابداری بهای تمام شده
حسابداری صنعتی حوزه‌ای از حسابداری است که به چگونگی محاسبه قیمت تمام شده محصول جهت اندازه گیری موجودیتها و تعیین سود دوره و کنترل هزینه‌ها و سایر موارد تأکید دارد.
منظور از حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده چیست؟
حسابداری صنعتی شاخه ای از هنر و فن حسابداری است که وظیفه جمع آوری اطلاعات مربوط به عوامل هزینه و محاسبه بهای تمام شده محصولات و خدمات را بر عهده داشته و با تجزیه و تحلیل و بررسی گزارشها و راههای تولید ، روشهای کاهش بهای تمام شده تولیدات و خدمات را ارائه می نماید .
هرگاه اطلاعات مربوط به اقلام بهای تمام شده در داخل سازمان و توسط مدیران به منظور ارزیابی و تصمیم گیری بکار رود ،گفته می شود اقلام بهای تمام شده برای مقاصد حسابداری مدیریت مورد استفاده قرار گرفته است.
اما اگر اقلام بهای تمام شده برای ارزیابی مدیران رده بالای شرکت و یا تصمیم گیری در مورد خود سازمان باشد گفته می شود این اطلاعات برای مقاصد حسابداری مالی مورد استفاده قرار گرفته است.
پس به عبارتی حسابداری بهای تمام شده بخشی از سیستم کلی اطلاعات مالی است که اطلاعات مرتبط با هزینه را برای استفاده در هر دو زمینه حسابداری مدیریت و حسابداری مالی گردآوری، انباشت و ارایه می کند.
اهمیت حسابداری بهای تمام شده برای چیست ؟
در واقع حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده یک ابزار بسیار مهم در اختیار مدیریت میباشد ، مدیران با استفاده از حسابداری صنعتی، بهای تمام شده تولیدات را محاسبه میکند و کنترل خود را بر روی هزینه‌های مواد، دستمزد و سایر هزینه‌های تولید اعمال میکند.
کاربرد حسابداری بهای تمام شده چیست ؟
گاهی تصور میشود کاربرد حسابداری صنعتی و بهای تمام شده محدود به کارخانجات و صنایع تولیدی میباشد هرچند شاید مشهورترین کاربرد آن در این جهت باشد ولی سایر مؤسسات نیز از حسابداری بهای تمام شده بهره برده و از روشهای حسابداری بهای تمام شده در بانکها، شرکتهای بیمه، عمده فروشی‌ها ، شرکتهای حمل و نقل ، شرکتهای هواپیمایی ، دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ها در جهت کارایی بیشتر استفاده میگردد.
طبقه بندی بهای تمام شده در کدینک
1-دارایی های جاری
2-دارایی های غیر جاری
3-بدهی های جاری
4-بدهی های بلند مدت
5-حقوق صاحبان سهام
6-درآمدها
7-بهای تمام شده کالای فروش رفته
8-هزینه
9-سایر حسابها
اصل بهای تمام شده
این اصل ناظر بر این موضوع است که که در مواجهه با تملک دارایی چه عناصر و مخارجی جزء بهای تمام شده محصول است. به عبارت دیگر کدام یک از مخارج متحمل شده جزء بهای تمام شده دارایی محسوب می شوند. اصل بهای تمام شده فرض می کنددارایی های که در مبادلات تجاری عادی تحصیل می شوند، این گونه معاملات بین خریدار و فروشنده به ارزش منصفانه در زمان انجام معامله صورت گرفته است. برای معاملات غیر نقدی عادی، اصل بهای تمام شده مقرر می کند که ارزش بازار منابع واگذار شده در مقابله شواهد اتکایی برای ارزشیابی دارایی تحصیل شده فراهم می سازد. زمانی که یک دارایی از طریق اهداء، معاوضه با سهام، یا از طریق معاوضه با سایر دارایی ها تحصیل می شود، تعیین مبنای بهای تمام شده واقعی مشکل می شود. در این وضعیت ها، بهای تمام شده مقرر می سازد که مبنای بهای تمام شده ، ارزش بازار دارایی های واگذار شده یا ارزش بازار دارایی های دریافتنی ، هر کدام که در زمان معامله ارزش آن قابل اتکاتر است، می باشد.
وظایف حسابداری بهای تمام شده :
1- پیش بینی و برآورد هزینه های یک دوره.
2- جمع آوری ، تفکیک و تسهیم هزینه های تولید.
3- ارزیابی و قیمت گذاری محصولات .
4- یاری مدیران در جهت انتخاب بهترین راه حل ممکن.
5- کنترل هزینه ها و کاهش آن تا حداقل ممکن و منطقی.
6- یاری مدیران در جهت برنامه ریزی بهتر و اجرای آن .
اقلام بهای تمام شده شامل :
منظور از تولید چیست؟
هرگاه مواد اولیه با عبور از یک فرآیند ساخت تغییر شکل دهد و به یک کالای ساخته شده تبدیل شود، گویند تولید صورت پذیرفته است.
کالای ساخته شده چیست؟
کالایی که با گذراندن مراحل تولید به شکل کامل ساخته شده است و در واقع فرآیند تولید را به شکل کامل طی نموده است را کالای ساخته شده می گویند.
کالای در جریان ساخت چیست؟
کالاهایی که در جریان مراحل تولید قرار گرفته ولیکن کامل نشده است،
بخشی از فرآیند تولید را طی نموده ولی ساخت آنها تمام نشده است را کالای در جریان ساخت گویند.
روشهای طبقه بندی مفاهیم بهای تمام شده
آشنایی با روش های مختلف طبقه بندی مفاهیم بهای تمام شده و مفاهیم مربوط به هر یک از این روشها را در این فصل می آموزیم.
روشهای طبقه بندی مفاهیم بهای تمام شده
الف: طبقه بندی بر اساس ماهیت هزینه ها
1- هزینه محصول
2- هزینه دوره
ب: طبقه بندی براساس عملکرد مدیریت
1- هزینه تولید
2- هزینه عمومی و اداری
3- هزینه توزیع و فروش
پ: طبقه بندی براساس انتفاع از هزینه
1- هزینه جاری
2- هزینه سرمایه ای
ت: طبقه بندی براساس رفتار هزینه
1- هزینه متغیر
2- هزینه ثابت
3- هزینه نیمه متغیر
ث: طبقه بندی براساس ارتباط با محصول
1- هزینه مستیم
2- هزینه غیرمستقیم
طبقه بندی بر اساس ماهیت هزینه ها
1- هزینه محصول : هزینه هایی که بهای تمام شده تولید را تشکیل می دهند گویند.
اینکه بهای تمام شده محصول را چه هزینه هایی تشکیل می دهد بستگی به هدف هزینه یابی دارد.
2- هزینه دوره : این نوع هزینه ها منافع آتی ندارند و شامل هزینه های عمومی و اداری و فروش می شوند.
طبقه بندی بر اساس عملکرد مدیریت
1- هزینه تولید: هزینه هایی که در کارخانه جهت تولید کالا و محصول به وجود می آیند که شامل هزینه مواد مستقیم، دستمزد مستقیم و سربار ساخت می باشد.
2- هزینه عمومی و اداری: هزینه هایی که توسط بخشهای غیر تولیدی مانند بخش اداری سایر قسمت‌ها ایجاد می شوند گویند.
3- هزینه توزیع و فروش: هزینه هایی که توسط بخشهای غیر تولیدی مانند بخش توزیع و فروش ایجاد می گردد گویند.
طبقه بندی بر اساس انتفاع از هزینه
1- هزینه جاری: هزینه هایی هستند که منافع آنها فقط به یک دوره مربوط می شود مانند هزینه های عمومی، اداری
2- هزینه سرمایه ای: هزینه هایی هستند که دارای منافع آتی اند ، بطوریکه به مرور منافع خود را از دست می دهند، مانند دارایی های ثابت، که آن بخش از دست رفته به عنوان هزینه جاری طبقه بندی می شود مانند هزینه استهلاک آن دارایی ثابت.
طبقه بندی بر اساس رفتار هزینه
1- هزینه متغیر: هزینه هایی که با کاهش و افزایش حجم فعالیت با همان نسبت کاهش و افزایش می یابند یعنی رابطه مستقیم با نوسانات حجم فعالیت دارند پس درصورتیکه حجم فعالیت صفر یا متوقف شود هزینه متغیر هم صفر می شود، مانند هزینه مواد مستقیم یا هزینه دستمزد مستقیم و...
2- هزینه ثابت: هزینه هایی که به حجم فعالیت ارتباطی ندارد در هر حالت چه افزایش و چه کاهش حجم تولید این هزینه ها ثابت هستند یعنی رابطه خطی ثابت دارند، مانند هزینه اجاره، هزینه آبونمان و.
3- هزینه نیمه متغیر یا مخلوط: هزینه هایی که بخشی از آنها ثابت و بخش دیگری از آنها متغیر است یا بعبارتی هر دو نوع هزینه را شامل می شود، مانند هزینه آب و برق و تلفن که مصرف برق هزینه متغیر و آبونمان آن هزینه ثابت است.
طبقه بندی بر اساس رفتار هزینه
توجه گردد هزینه های متغیر، مبلغ کل آنها در اثر تغییرات عامل هزینه تغییر می کند، ولی نرخ آنها برای هر واحد هزینه ثابت است.
ولی بر عکس هزینه های ثابت مبلغ کل آنها در یک دامنه مربوط، در اثر تغییرات عامل هزینه تغییر نمی کند ولی نرخ آن برای هر واحد هزینه، متغیر است.
در کل فراموش نشود این طبقه بندی هزینه ها (به متغیر، ثابت و مخلوط) زمانی مصداق دارد که کوتاه مدت بررسی شود لذا در بلند مدت تمام هزینه ها متغیر می باشد و هزینه ثابت دیگر وجود ندارد.
در دنیا یک اصل ثابت داریم اینکه هیچ چیز ثابت نیست
روشهای طبقه بندی مفاهیم بهای تمام شده
طبقه بندی بر اساس ارتباط با محصول
1- هزینه مستقیم: هزینه هایی که رهگیری یا ردیابی آنها با موضوع هزینه یابی از نظر اقتصادی عملی باشد گویند، مانند مواد مستقیم تولید، دستمزد مستقیم تولید و...
از لحاظ اقتصادی عملی بودن یعنی...
1- منافع بر مخارج فزونی داشته باشد.
2- موضوع دارای اهمیت نسبی باشد.
3- موضوع مربوط باشد.
2- هزینه های غیر مستقیم: هزینه هایی که رهگیری یا ردیابی آنها با موضوع هزینه یابی از نظر اقتصادی عملی نباشد، در این صورت تخصیص آنها از طریق تسهیم صورت می گیرد، مانند هزینه برق مصرفی، هزینه اجاره کارگاه، هزینه استهلاک ماشین آلات و ...
توجه گردد مستقیم یا غیرمستقیم بودن جزء ذات و ماهیت هزینه ها نیست، بلکه به موضوع هزینه یابی انتخاب شده بستگی دارد، مثلاً هزینه دایره رستوران نسبت به خود رستوران مستقیم است، ولی نسبت به دایره تولید، غیر مستقیم است.
1- بهای اولیه: به کلیه هزینه های مستقیمی که در تولید محصول به مصرف می رسند گویند.
مواد اولیه مستقیم +دستمزد مستقیم
2- هزینه های تبدیل: به کلیه هزینه هایی که در جهت تغییر شکل مواد اولیه و تبدیل آن به کالای ساخته شده به مصرف می رسند گویند.
سربار ساخت +دستمزد مستقیم
زمانی بهای اولیه برابر با بهای تبدیل خواهد شد که هزینه مواد اولیه مستقیم برابر با هزینه سربار تولید باشد.
هزینه مواد مستقیم =هزینه سربار
دوستان توجه داشته باشند هیچ کاری بدون دستمزد مستقیم و سربار قابل انجام نیست یعنی در هر فعالیتی باید این دو هزینه وجود داشته باشد،
اما هزینه مواد مستقیم تنها در فعالیتهای تولیدی اضافه می شود.
سه روش برای تقسیم بندی هزینه های کل به هزینه های متغیر و ثابت وجود دارد.
1- روش رگرسیون
2- روش حد بالا و حد پایین
3- روش نمودار
1- روش رگرسیون :
یعنی یک رابطه خطی بین یک متغیر تابع و یک یا چند متغیر مستقل ایجاد می کنیم.
رابطه خطی به این شکل است.
y=a+bx
یعنی y متغیر تابع، a عدد ثابت، b ضریب مستقل و xمتغیر مستقل است.
1- روش رگرسیون :
روش رگرسیون یعنی برگشت به قبل پس بعبارتی میانگین مقدار تولید و میانگین هزینه های سالهای قبل را در فرمول قرار داده، با پیش بینی تولید در سال جدید هزینه تولید را بدست می آوریم.
1- روش رگرسیون :
بطور مثال تولید سال جدید را 2000 واحد پیش بینی می کنیم هزینه کل ما چقدر خواهد بود درحالیکه میانگین هزینه ثابت دو سال قبل 300000 ریال و میانگین هزینه متغیر 500 ریال نسبت به هر واحد تولید باشد.
y=a+bx
y=300000+500 (2000)
y=1300000
2- روش حد بالا و حد پایین :
برای محاسبه ضریب مستقل یا هزینه متغیر یا بعبارتی برای بدست آوردن b در فرمول رگرسیون از روش حد بالا و حد پایین استفاده می کنیم.
حد بالا و حد = هزینه یک دوره - هزینه دوره قبل /تولید یک دوره -تولید دوره قبل
2- روش حد بالا و حد پایین :
بطور مثال هزینه بهار 92 را منهای هزینه بهار 91 کرده حاصل را تقسیم بر تفاوت تعداد تولید بهار 92 و بهار 91 می کنیم حاصل ضریب مستقل می باشد که اگر در تعداد تولید پیش بینی شده برای بهار 93 ضرب شود مقدار هزینه متغیر را بدست می آورد.
3- روش نمودار :
در این روش نموداری ترسیم نموده بطوریکه خط عمودی نشان دهنده هزینه ها و خط افقی نشان دهنده مقدار تولید می باشد، حالا به صورت نقطه ای با افزایش تولید و هزینه ها نقاطی را ترسیم کرده و روند صعودی و منطقی را دنبال می کنیم بطوریکه در صورت تغییر شیب خط علت تغییر هزینه را جستجو می کنیم.
بهای تمام شده یک واحد تولید حاصل جمع هزینه های متغیر یک واحد با هزینه های ثابت یک واحد می باشد،
هزینه های متغیر هر واحد ثابت است.
هزینه های ثابت هر واحد متغیر منفی است.
نتیجه اینکه بهای تمام شده یک کالا تابعی از هزینه های ثابت یک واحد می باشد پس بعبارتی بهای تمام شده یک کالا با افزایش تولید کاهش و با کاهش تولید افزایش می یابد.
دوستان توجه داشته باشند اگر استراتژی مدیریت برای یک مدت کاهش تولید است بهتر است بجای استخدام نیروی ثابت از نیروی کارمزدی استفاده کند و برعکس اگر هدف افزایش تولید می باشد استخدام با حقوق ثابت بهای تمام شده را کاهش می دهد.
کنترل مواد
یکی از اقلام مهم وعمده داراییهای هرمؤسسه تولیدی را مواد اولیه تشکیل می دهد. براین اساس نحوۀ تهیه مواد، طریق نگهداری آن درانبار، همچنین روشهای مختلف ارزیابی مواد موجود در انبار دارای اهمیت زیادی است.
درمؤسسات بازرگانی که به خرید وفروش کالا اشتغال دارند، کالا را به قصد فروش خریداری نموده و بدون تغییر شکل آن را به فروش می رسانند . این قبیل مؤسسات تنها به دلیل جابه جایی و خرید عمده کالا از خرید وفروش آن انتظارکسب سود خواهند داشت.
ولی در مؤسسات تولیدی، مواد اولیه و قطعات موردنیاز را جهت ساخت محصول خریداری و نگهداری می نمایند. این مؤسسات مواد اولیه را پس از تغییر شکل به صورت محصول ساخته شده به فروش می رسانند.
بخش عمده ای از موجودیهای مؤسسات تولیدی از مواد تشکیل شده است. مواد به دو دسته شامل مواد مستقیم و مواد غیر مستقیم طبقه بندی میشود.
1- مواد مستقیم: موادی که چهار چوب اصلی محصول را تشکیل می دهد.
2- مواد غیر مستقیم: شامل کلیه موادی است که در کارخانه مصرف می رسند، ولی مستقیماً در ساخت محصول مصرف نمی شوند.
از آنجا که درصد عمده ای از بهای تمام شده محصول ساخته شده را مواد اولیه آن تشکیل میدهد، در مؤسسات تولیدی معمولاً جهت خرید، انبارداری وحسابداری مواد دوایری جهت کنترل مواد ایجاد می گردد .
در واحدهای تولیدی متوسط و بزرگ به دلیل تنوع مواد مورد نیاز جهت تولید محصول، ایجاد دوایری برای تهیه و کنترل مواد ضروری است.
دوایرکنترل کننده مواد عبارتنداز:
1ـ دایره خرید
2ـ دایره بازرسی (کنترل کیفیت)
3ـ دایره انبار
4ـ دایره حسابداری مواد
دوایر مجموعه
1- دایره خرید : وظیفه عمده دایره خرید، تهیه مواد اولیه، ملزومات، لوازم یدکی، مواد کمکی و ابزار ووسایل مورد نیاز واحد تولیدی است.
2-دایره بازرسی : دراین دایره لازم است مواد خریداری شده، قبل از اینکه به انبار تحویل داده شود، ازنظر کمی وکیفی مورد بازرسی قرارگیرد تا اطمینان حاصل شود، که مواد رسیده مغایر با مواد
درخواستی نباشد.
3- دایره انبار : قسمت عمده ای از منابع نقدی مؤسسات تولیدی جهت خرید و نگهداری مواد به مصرف میرسد . لذا چنانچه از روشهای مطمئن و متداول انبار داری استفاده نشود زیانهای فراوانی متوجه واحد تولیدی خواهد شد.
4- دایره حسابداری مواد: در این دایره کلیه مواد وارده به انبار به لحاظ مقدار و مبلغ با استفاده از اعلامیه های رسید مواد، درقسمت وارده کارت حساب مواد، ثبت میشود.
همچنین کلیه مواد صادره از انبار با توجه به حواله های انبار و با استفاده از یک روش متداول ارزیابی قیمت گذاری شده، سپس درقسمت صادره کارت حساب مواد ثبت میگردد .
محاسبه بهای تمام شده مواد :
کلیه عوامل هزینه باید براساس بهای تمام شده درحسابها منظور شوند ( اصل بهای تمام شده ) بنابراین با مواد نیز باید به همین صورت عمل شود.
بهای تمام شده مواد علاوه برمبلغ خرید، شامل تمام هزینه هایی است که از زمان تهیه و تحصیل مواد تا زمان تحویل مواد به انبار به آن تعلق میگیرد.
محاسبه بهای تمام شده مواد :
بعضی از این هزینه ها عبارتند از: هزینه حمل ونقل، هزینه بارگیری وتخلیه، هزینه بیمه، هزینه ثبت سفارش و گشایش اعتبار، هزینه استعلام بها، هزینه گمرکی و سود بازرگانی، هزینه بازرسی و کنترل کیفی و...
ثبتهای مربوط به مواد خریداری شده :
برای ثبت بهای تمام شده مواد خریداری شده دو روش مورد استفاده قرار می گیرد،که عبارتند از
الف) چنانچه زمان ثبت خرید مواد مبلغ واقعی هزینه های مربوط به خرید (شامل کلیه هزینه ها از زمان خرید تا زمان ورود مواد به انبار) مشخص باشد، ابتدا هزینه های انجام شده به بهای خرید اضافه میگردد تا بهای تمام شده مواد خریداری شده به دست آید.
کنترل موجودی مواد ××
صندوق، بانک ××
ب) چون دربسیاری از صنایع ودربیشترخریدها، هزینه های مربوط به خرید به صورت واقعی تا زمان تحویل مواد به انبار مشخص نمیشود، معمولاً در ابتدای دوره مالی با توجه به تجربیات سالهای قبل و بادرنظرگرفتن تغییرات احتمالی درنرخهای عوامل هزینه مربوط به خرید مواد، یک نرخ برای کلیه هزینه های مربوط به تهیه وتحصیل مواد برآورد و محاسبه میگردد.که به آن، نرخ پیش بینی هزینه های تحصیل مواد گفته میشود.
کنترل موجودی مواد ×××××
صندوق، بانک، اسناد پرداختنی ××××
پیش بینی هزینه های تهیه مواد ×
ثبتهای مربوط به مواد خریداری شده :
باتوجه به مطالب فوق از ابتدای دوره مالی در دفتر کل، حسابی با سرفصل «حساب پیش بینی هزینه های تهیه و تحصیل مواد» افتتاح میگردد، کلیه هزینه های برآورد شده برای تهیه و تحصیل مواد بانرخ از پیش تعیین شده به بستانکاراین حساب منظور میشود .
پس از هربار خرید، به ازاء مبلغ خرید وهزینه های پیش بینی شده مربوط به آن حساب کنترل موجودی مواد بدهکار شده درمقابل یکی از حسابهای صندوق، بانک، حسابهای پرداختنی و یا حساب اسناد پرداختنی، معادل مبلغ واقعی خرید بستانکار وحساب پیش بینی هزینه های تهیه مواد نیز معادل هزینه های پیش بینی شده مربوط به خرید بستانکار میگردد.
در پایان دوره مالی باید حساب کنترل هزینه تهیه مواد و حساب پیش بینی هزینه تهیه مواد بسته شوند. به این صورت که، حساب پیش بینی هزینه تهیه مواد که دارای مانده بستانکار است، بدهکار شده و حساب کنترل هزینه تهیه مواد که دارای مانده بدهکاراست، بستانکار گردد و هردو حساب بسته میشوند.
اگر اخـتلافی بـین مانـده این دوحـساب وجود داشتـه باشد، به حسـاب تعدیـل هزینـه های تهیه مواد بدهکار یا بستانکار میشود.
حالت اول: ثبت بستن حسابهای پیش بینی و کنترل (هزینه های مواد هزینه های پیش بینی شده بیشتر از هزینه های واقعی است.
پیش بینی هزینه تهیه مواد ××××
کنترل هزینه تهیه مواد ××××
تعدیل هزینه های تهیه مواد ××
حالت دوم:ثبت بستن حسابهای پیش بینی و کنترل هزینه های مواد (هزینه پیش بینی کمتر از هزینه واقعی است)
پیش بینی هزینه تهیه مواد ×××
تعدیل هزینه تهیه مواد ××
کنترل هزینه تهیه مواد ×
روشهای ارزیابی موجودی مواد:
معمولاً طی یک دوره مالی به علل مختلف، مواد مشابه با نرخهای متفاوت خریداری میشوند و محصولات باموادی ساخته میشوند که اگرچه مشابه میباشند به لحاظ نرخ خرید متفاوتند .
ازآنجا که مواد اولیه معمولاً مهمترین عامل تشکیل دهنده بهای تمام شده محصول ساخته شده می باشد ونرخ مواد درطول دوره مالی ثابت نیست، برای محاسبه بهای تمام شده محصولاتی که دریک دوره مالی ساخته میشوند، ابتدا باید بهای تمام شده موادی که درساخت محصول بکار رفته اند محاسبه شده به تولید منظور گردد.
موجودی موادی که درپایان دوره در انبار باقی می ماند، ازجمله اقلام دارایی جاری مؤسسه تولیدی است که باید بهای تمام شده آن نیز محاسبه گردد. برای محاسبه بهای تمام شده موجودی مواد پایان دوره، یکی از دو روش زیر مورد استفاده قرار می گیرد.این روشها عبارتند از:
1- روش نگهداری ادواری حساب موجودی مواد
2- روش نگهداری دائمی حساب موجودی مواد
باید توجه داشت که واحدهای تولیدی معمولاً از روش نگهداری دائمی حساب موجودی مواد استفاده می نمایند. زیرا مؤسسه های تولیدی صرف نظر از اینکه ازکدام سیستم هزینه یابی (مرحلهای یا سفارشات) استفاده نمایند، به دلیل تغییر میزان تولید ، همواره باتغییر مقدار موجودی مواد مواجه میباشند. براین اساس مدیران واحدهای تولیدی درهرزمان باید از مقدار مواد موجود درانبارآگاهی داشته باشند.
برای محاسبه بهای تمام شده موجودی مواد، از روش های مختلف ارزیابی استفاده میشود، که مهمترین روشهای ارزیابی عبارتنداز:
1- روش اولین صادره از اولین وارده،
2- روش اولین صادره از آخرین وارده
3- روش میانگین(نرخ متوسط یا نرخ سیار)
باید توجه داشت که روشهای مختلف ارزیابی فقط به دلیل تغییر نرخ مواد به وجود آمده اند و تنها درحسابداری مواد کاربرد دارند. به عبارت دیگر این روشها به صورت فیزیکی در انبار کاربرد ندارند.
روش اولین صادره از اولین وارده (FIFO ) :
دراین روش که درحسابداری مواد کاربرد دارد ، فرض میشود ،که مواد اولیه به همان ترتیبی که وارد انبار میشود به همان ترتیب نیز از انبارصادر میگردد. به عبارت دیگر،اگرموجودی مواد اول دوره در انبار وجود داشته باشد، اولین مواد صادره به تولید، همان موجودی اول دوره میباشد.
دراین روش، موجودی مواد پایان دوره بانرخ آخرین خرید، ارزیابی و محاسبه میشود و موجودی مواد پایان دوره که در ترازنامه منعکس میگردد، دارای نرخی خواهد بود که بانرخ روز مواد بسیار نزدیک است.
دراین روش، موجودی مواد پایان دوره بانرخ آخرین خرید، ارزیابی و محاسبه میشود و موجودی مواد پایان دوره که در ترازنامه منعکس میگردد، دارای نرخی خواهد بود که بانرخ روز مواد بسیار نزدیک است.
موادمصرف شده در این روش با نرخهایي است که با نرخ روز مغایرت دارد، درنتیجه بهای تمام شده کالای ساخته شده ازنظر مواد مصرفی با قیمتهای جاری مواد در بازارمغایرت دارد.
روش اولین صادره از آخرین وارده (LIFO) :
دراین روش، فرض براین است که همواره آخرین مواد یا آخرین محمولهای که وارد انبارمیشود برای صدور به تولیدحق تقدم خواهد داشت. به عبارت دیگر دراین روش هرگاه محمولهای به انبار وارد شود با اولین حواله انبار به تولید صادرخواهد شد.
دراین روش چون همواره مواد صادره به تولید از آخرین محموله وارده به انبارتشکیل میشود، موجودی مواد پایان دوره معمولاً از محموله های خریداری شده در دوره یا دوره های قبلی ویا از اولین محموله های خریداری شده در دوره جاری خواهد بود. دراین صورت موجودی مواد پایان دوره جاری به لحاظ نرخ متعلق به دوره های مالی قبل خواهد بود . دراین صورت باتوجه به روند افزایش نرخ مواد دربازار، ارزش موجودی مواد پایان دوره اختلاف زیادی با ارزش جاری در بازار خواهد داشت.
چنانچه نرخ مواد دربازار روند نزولی داشته باشد ، با استفاده از روش اولین صادره ازآخرین وارده ، ارزش موجودی مواد پایان دوره بیشتر از ارزش جاری دربازارخواهد بود، دراین صورت باید اختلاف بهای تمام شده موجودی پایان دوره وارزش جاری آن دربازار به حساب زیان واحد تولیدی منظور شود.
یکی از مزایای روش اولین صادره از آخرین وارده این است که، مواد صادره به تولید همواره دارای نزدیکترین نرخ به قیمت بازار خواهد بود.
با درنظرگرفتن مزیت یاد شده، استفاده از این روش، موجب میشود که بهای تمام شده محصولات ساخته شده به لحاظ مواد مصرفی، نزدیک به قیمت جاری دربازار باشد. دراین صورت به تعیین بهای فروش محصول کمک شایان توجهی خواهد نمود.
ارزیابی به روش میانگین :
این روش زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که نرخ مواد اولیه در بازار با نوسان شدید همراه باشد،
در این صورت با به کارگیری روش میانگین، نوسان نرخ مواد تاحدود زیادی همراه و هماهنگ با قیمتهای بازار، به بهای تمام شده کالای درجریان ساخت انتقال داده میشود.
این روش مانند دو روش قبلی براساس بهای تمام شده پایه ریزی شده است. البته باید توجه داشت که روش میانگین به دو صورت مورد استفاده قرار میگیرد که عبارتند از:
1- روش میانگین ساده
2- روش میانگین موزون
ارزیابی به روش میانگین :
روش میانگین ساده به دلیل اینکه تنها نرخهای خرید و دفعات خرید درمحاسبات منظور میشود. دارای نتایج غیرمعقول وغیرقابل قبول میباشد.
پس در واحدهای تولیدی و در روش نگهداری دائمی موجودی مواد حتماً باید از روش میانگین موزون جهت ارزیابی استفاده شود. نحوه عمل به این صورت است که به ازای هرمحموله مواد مشابهی که به انبار وارد می شودیک نرخ جدید محاسبه می گردد.
یکی از مزایای روش میانگین این است که، بهای تمام شده محصولات ساخته شده همگام با نوسان نرخ مواد، تغییر میکند و افزایش یا کاهش می یابد. این روش به دلیل آسان بودن محاسبات، تاحدزیادی موردتوجه حسابداران قرار گرفته است.
زمانی که انبارها مورد شمارش قرار می گیرند عملاً اختلافاتی بین مقدار واقعی موجودی انبار و مقدار موجودی طبق اسناد و مدارک از جمله کارت انبار وجود دارد که هرگاه موجودی واقعی بیش از مانده کارت مواد باشد اصطلاحاً اضافات انبار و هرگاه موجودی واقعی کمتر از مانده کارت انبار باشد کسری انبار گفته خواهد شد.
کسری و اضافات انبار می تواند ناشی از عوامل زیر باشد:
1- اشتباه در ثبت مقدار مواد صادره یا وارده در کارت انبار.
2- اشتباه در ثبت قبضها و حواله های انبار درکارت حساب انبار توسط دایره حسابداری.
3- عدم ثبت برخی از حواله های انبار بنا به دلایلی چون نرسیدن یا دیررسیدن آنها.
4- تقسیم و شکست قطعات بزرگ به تکه های کوچکتر.
5- تبخیر و از بین رفتن موجودی و ضایعات.
6- جذب آب و رطوبت توسط مواد که ممکن است باعث افزایش وزن برخی از مواد گردد.
7- سوء استفاده های افراد و سرقت.
8- اشتباهات.
در انبار گردانی ( شمارش انبار) زمانی که موجودی واقعی شمارش شد و با کارتهای مواد انبار مقایسه شد اگر کسری و اضافات ناشی از سرقت و سوء استفاده نباشد و یا اینکه موارد مغایرت آنچنان با اهمیت و قابل ملاحظه نباشد کارتهای مواد اصلاح و در حسابها ثبت خواهد شد.
ولیکن اگر مغایرتها عمده و بااهمیت باشد بررسیهای لازم نسبت به رفع موارد و علل انجام آن صورت می پذیرد و در نهایت اصلاحات لازم در دفاتر ثبت می گردد.
لزوم کنترل حقوق و دستمزد :
پس از مواد اولیه که عمده ترین عامل بهای تمام شده محصول است. دستمزد دومین عامل تشکیل دهنده بهای تمام شده محصول محسوب میشود ودرصد بالایی از بهای تمام شده محصول را به خود اختصاص میدهد.
حقوق و دستمزد را میتوان به دستمزد مستقیم و غیرمستقیم تقسیم نمود.
1- دستمزد مستقیم : عبارت از، هزینه های کار انجام شده ای است که مستقیماً جهت ساخت محصول پرداخت یا تعهد میگردد.
2- دستمزد غیر مستقیم : عبارت است از هزینه حقوق و دستمزد کارگرانی که مستقیماً به تولید محصول اشتغال ندارند به عبارت دیگر، دستمزد کسانی که مستقیماً در تولید محصول نقشی ندارند، مانند حقوق ودستمزد سرپرستان سالن تولید، سرکارگران، تعمیرکاران، مدیران و ...
دوایر و ادارات کنترل کننده حقوق و دستمزد :
واحدهای تولیدی جهت کنترل هزینه حقوق و دستمزد از دوایری مانند دایره حضور وغیاب، کارگزینی، ثبت اوقات کار، زمان سنجی، دایره حسابداری حقوق ودستمزد، دایره برنامه ریزی تولید ونیز دایره حسابداری صنعتی ( بهای تمام شده ) استفاده می نمایند.
1- دایره کارگزینی: وظیفه مهم این دایره، تهیه و تدوین و یا اصلاح دستورالعملها، آیین نامه های استخدامی و فرمهای پرسنلی میباشد. به طوری که با قانون کار و نیز با مقررات بیمه تأمین اجتماعی منطبق باشد.
2- دایره حضور و غیاب : وظیفه اصلی این دایره،کنترل زمان ورود و زمان خروج کارگران می باشد ، این کارتها معمولاً بین 7تا 15روز یکبار به دایره حسابداری حقوق و دستمزد ارسال میگردد، تا اطلاعات مندرج برروی آنها جهت محاسبه و پرداخت حقوق و دستمزد هرکارگر، استخراج شود.
3- دایره ثبت اوقات کار : وظیفه اصلی این دایره جمع آوری اطلاعات مربوط به اوقات کار انجام شده درمورد هریک از سفارشات ، مراحل تولید و یا محصولات می باشد. اطلاعات مربوط به اوقات کار انجام شده با استفاده از دو کارت (شامل کارت ساعت و کارت اوقات کار) مشخص ، ثبت ونگهداری میشود.
الف)- کارت ساعت (کارت حضور و غیاب) : همانگونه که قبلا هم اشاره شد، این کارت حضور هریک از کارکنان در کارخانه و ساعات شروع و خاتمه کار آنان در هر روز و یا در هر نوبت کار، همچنین ساعات اضافه کاری را نشان می دهد.
ب) کارت اوقات کار: این کارت نشان می دهد کارگر چه مدت زمانی را برای ساخت و تکمیل یک سفارش صرف نموده است به عبارت دیگر این کارت حاوی اطلاعاتی در مورد نوع کار انجام شده می باشد.
4- دایره زمان سنجی : مهمترین وظیفه این دایره، بررسی ومحاسبه زمان استاندارد ساخت یک واحد محصول می باشد. زمان استاندارد ساخت محصول با درنظر گرفتن امکانات و شرایط فیزیکی تعیین میگردد اطلاعات مربوط به زمان استاندارد ساخت یک واحد محصول، در دوایری مانند برنامه ریزی تولید حسابداری حقوق و دستمزد و حسابداری بهای تمام شده کاربرد دارد.
5- دایره برنامه ریزی تولید: این دایره با استفاده از زمان استاندارد ساخت یک واحد محصول وحتی قبل از شروع تولید، برنامه تولید را برای هرسفارش، هر دایره و یا هرمرحله تولید تهیه می نماید. تا از این طریق امکان مقایسه ساعات کار واقعی با ساعات کار استاندارد، مقایسه میزان تولید واقعی با میزان تولید پیش بینی شده ، همچنین مقایسه وکنترل هزینه های واقعی دستمزد با دستمزد طبق بودجه فراهم گردد ضمناً، برنامه ریزی تولید به مدیران امکان می دهد انحراف کارایی کارگران را مورد بررسی و مطالعه قرار دهند.
این انحراف ممکن است به دلایلی مانند، نرسیدن به موقع مواد به خط تولید، خرابی ماشین آلات، قطع جریان برق و یا تجدید نظر در دستورالعملهای اجرایی به وجود آید
6- دایره حسابداری حقوق و دستمزد: وظیفه اصلی این دایره، تهیه و تنظیم لیست حقوق و دستمزد و محاسبه مبلغ ناخالص و مبلغ خالص حقوق و دستمزد کارگران میباشد.
همچنین این دایره براساس اطلاعاتی که از دوایر دیگر دریافت نموده موظف است، لیست حقوق و دستمزد را برحسب نوع کار دوایر و مراحل تولید طبقه بندی نماید.
6- دایره حسابداری صنعتی(حسابداری بهای تمام شده): این دایره اطلاعات و مدارک لازم را از سایر دوایر دریافت نموده، ساعات کار کارگران (برحسب نفر ساعت) و هزینه های مربوط به آن را برای هرسفارش و یا هر مرحله از تولید ثبت و درگزارشات منعکس مینماید.
مهمترین وظیفه حسابداری بهای تمام شده در ارتباط با هزینه حقوق و دستمزد جهت محاسبه بهای تمام شده محصول وتعیین سهم هزینه نیروی کار مصرف شده عبارت است از:
درج زمان کار انجام شده و هزینه دستمزد مستقیم آن در گزارش بهای تمام شده محصول و یا در برگهای هزینه سفارش.
ثبت و تخصیص هزینه دستمزد غیرمستقیم در برگهای تجزیه و تحلیل هزینه های هردایره .
ارائه اطلاعات کامل و تهیه گزارشهای مربوط به حقوق و دستمزد جهت مدیریت واحد تولیدی به
منظور تصمیم گیری مناسب.
حفظ کیفیت نیروی کار و افزایش سطح بهره وری و عملکرد کارکنان و دوایر.
برای محاسبه هزینه حقوق و دستمزد باید ابتدا اطلاعات لازم جهت تهیه لیست حقوق و دستمزد را به دست آورد. علاوه برآن باید با قوانین و مقررات مربوط به حقوق و دستمزد از قبیل، قوانین کار و بیمه های اجتماعی، قوانین مربوط به مالیات و سایر قوانین و مقررات آشنا شد.
بعضی از اطلاعات مربوط به دستمزد شامل : حقوق پایه، ساعت کارعادی، مدت کارکرد، اضافه کاری ، نوبتکاری، شبکاری، مرخصی استحقاقی، پاداش، کارآموزی، اوقات تلف شده، حق بیمه های اجتماعی، حق بیمه بیکاری، طرحهای تشویقی، بیمه عمر، بیمه حوادث ناشی از کار و هزینه های رفاهی کارگران می باشد
1- حقوق پایه :
حقوقی است که با رعایت قانون کار (برای کارگران رسمی) و یا ازطریق عقد قراردادی که مغایر با قانون کار نباشد (برای کارگران قراردادی ) برای تولید یک واحد محصول، یا برای انجام یک ساعت کار، تعیین و به صورت ساعتی، روزانه، هفتگی ومعمولاً ماهانه به کارگر پرداخت میشود.
اگر دستمزد کارگر ، براساس تعداد تولید و بدون در نظرگرفتن ساعات کارانجام شده کارگر محاسبه و پرداخت شود ( پارچه کاری ) اصطلاحاً آنرا کارمزد گویند.
اگر دستمزد کارگر با توجه به ساعات کار انجام شده (روزانه) و بدون درنظرگرفتن مقدار یا تعداد تولید محاسبه و پرداخت شود. اصطلاحاً آنرا روزمزد گویند.
2- ساعت کارعادی :
مطابق ماده 51 قانون کار، ساعت کار عادی، مدت زمانی است که کارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار، در اختیارکارفرما قرار میدهد . البته به غیراز مواردی که دراین قانون مستثنی شده است. ساعات عادی کار کارگران در شبانه روز نباید از 8 ساعت تجاوز کند.
اگر دستمزد کارگر با توجه به ساعات کار انجام شده (روزانه) و بدون درنظرگرفتن مقدار یا تعداد تولید محاسبه و پرداخت شود. اصطلاحاً آنرا روزمزد گویند.
3- ساعات کار اضافی:
مطابق قانون کار، اضافه کاری باید تابع شرایط زیر باشد:
1ـ موافقت کارگر.
2ـ پرداخت %40 اضافه برمزد هرساعت کارعادی.
3ـ ساعات کاراضافی، نباید از 4ساعت درروز تجاوز نماید، مگر درموارد خاصی و یا توافق طرفین.
4ـ روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران ، با استفاده از مزد میباشد.
به ازاء هرساعت اضافه کاری %40 علاوه بر دستمزد عادی به کارگرپرداخت میشود، که به آن فوق العاده اضافه کاری گفته میشود.
به عنوان مثال: اگر نرخ ساعتی دستمزد یک کارگر 15,800ریال باشد به ازاء یک ساعت اضافه کاری %40 علاوه براین مبلغ باید به او پرداخت شود. که آنرا فوق العاده اضافه کاری گویند.
فوق العاده اضافه کاری ریال
15,800 × %40 =6,320
دستمزد یک ساعت اضافه کاری ریال
15,800+6,320=22,120
مبلغی که بابت فوق العاده اضافه کاری به کارگران پرداخت میشود، با درنظرگرفتن دلیل انجام اضافه کاری، به یکی از حسابهای زیر بدهکارمیشود.
الف) به حساب کنترل کالای درجریان ساخت
ب) به حساب کنترل سربارساخت
ج) به حساب کنترل سربار اداری و تشکیلاتی
د) به حساب کنترل سربار توزیع و فروش
اگر اضافه کاری به دلیل اضافه تولید باشد، فوق العاده اضافه کاری به حساب کنترل سربارکارخانه بدهکار میشود ، تا از طریق حساب کنترل سربار کارخانه به طوریکنواخت به تمام محصولات تولید شده، اعم از اینکه در ساعات کارعادی و یا در ساعات اضافه کاری ساخته شده باشند، سرشکن گردد.
4- نوبت کاری:
در بسیاری از کارخانه ها و دیگر واحدهای تولیدی ، کارگران به صورت نوبتی، کار تولید را انجام می دهند . مطابق ماده (55) قانون کار، کار نوبتی عبارت است از ، کاری که درطول ماه گردش داشته باشد. به نحوی که نوبتها در صبح یا عصر و یا شب واقع میشود و به کارگری که به این صورت کار میکند ،نوبت کاري گفته میشود.
اگر نوبت کار یک کارگر، صبح وعصر واقع شود، %10 علاوه بردستمزد عادی به عنوان فوق العاده نوبت کاری به او تعلق میگیرد.
چنانچه نوبت کار یک کارگر، درصبح و عصر و شب باشد، %15 علاوه بر دستمزد عادی به او تعلق خواهد گرفت بالاخره اگر نوبت کار یک کارگر ، در صبح و شب یا عصر و شب واقع شود، %22/5 علاوه بر دستمزد عادی به وی تعلق میگیرد.
ممکن است، ساعات نوبت کاری درشبانه روز از 8 ساعت و درهفته از 44 ساعت تجاوز نماید، ولی جمع ساعات کار در 4 هفته متوالی نباید از 176 ساعت بیشتر شود. ثبت هزینه دستمزد و فوق العاده نوبت کاری، به این صورت است که به ازاء دستمزد عادی ساعات نوبت کاری ، حساب کنترل کالای درجریان ساخت و به ازاء فوق العاده نوبت کاری ، حساب کنترل سربار ساخت، بدهکار میشود .
5- مرخصی استحقاقی :
مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب 4 روز جمعه، جمعاً یک ماه است. ضمناً سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نمیشود .
برای کارکمتر از یکسال مرخصی به نسبت کار انجام شده محاسبه میشود.
در بعضی از واحدهای تولیدی، بنا به تصمیم مدیران و موافقت شورای کارگری، کارگران به طور دسته جمعی به مرخصی میروند که در نتیجه تولید متوقف و واحد تولیدی به صورت تعطیل در می آید.
روشهای ثبت دستمزد ایام مرخصی : برای ثبت دستمزد ایام مرخصی دو روش مورد استفاده قرار میگیرد.
1ـ روش اول ثبت دستمزد ایام مرخصی
2ـ روش دوم ایجاد ذخیره
روش اول ثبت دستمزد ایام مرخصی :
استفاده کارکنان ازمرخصی استحقاقی ، که در این صورت دستمزد ایام مرخصی کارکنان یکجا به حسابهای سربار مربوط ( شامل سربار ساخت، سربار اداری و یا سربار توزیع و فروش) منظور میگردد.
استفاده از این روش موجب افزایش بهای تمام شده محصولاتی است که در ماه استفاده از مرخصی تولید میگردد. این افزایش دارای دو دلیل عمده است.
دلیل اول: مطابق قانون کار، مرخصی استحقاقی کارگران با استفاده از حقوق میباشد. در این صورت هر کارگر با انجام یازده ماه کار ، دوازده ماه حقوق دریافت می نماید. بنابراین هزینه دستمزد ایام مرخصي بهای تمام شده محصولات ساخته شده در ماه استفاده از مرخصی را افزایش میدهد.
دلیل دوم: معمولاً زمانی که کارگران از مرخصی استفاده میکنند ازحجم تولید کاسته میشود و میزان تولید تا حدودی کاهش می یابد . ازآنجا که در واحدهای تولیدی، بسیاری از هزینه ها در گروه هزینه های ثابت قرار دارند، کاهش میزان تولید، موجب افزایش بهای تمام شده محصول خواهد شد.
روش دوم ایجاد ذخیره :
دراین روش که به منظور رفع اشکالات روش قبل مورد استفاده قرارمی گیرد، برای دستمزد ایام مرخصی کارکنان ، درابتدای دوره مالی ذخیرهای تحت همین عنوان درنظر گرفته میشود.
نحوۀ عمل به این صورت است که درابتدای هر دوره مالی، حقوق و دستمزد ایام مرخصی کارکنان ، برای تمام دوره برآورد میگردد . درپایان هرماه زمان تهیه لیست حقوق و دستمزد هزینه حقوق و دستمزد ایام مرخصی مربوط به همان ماه محاسبه شده به حساب کنترل هزینه حقوق ودستمزد ، بدهکار و به حساب ذخیره دستمزد ایام مرخصی بستانکار میشود.
روش دوم ایجاد ذخیره :
زمانی که کارکنان ازمرخصی استحقاقی خود استفاده مینمایند ، پرداخت دستمزد ایام مرخصی از محل ذخیره خواهد بود . دراین صورت ، حساب ذخیره دستمزد ایام مرخصی، بدهکار و حساب صندوق یا حساب بانک ، بستانکار میشود.
6- عیدی و پاداش :
معمولاً واحدهای تولیدی، درپایان دوره مالی و یا در پایان هرفصل به مناسبتهای مختلف، مبلغی تحت عنوان عیدی و پاداش به کارگران وکارکنان پرداخت مینمایند . حداقل مبلغ عیدی و پاداش کارکنان ، معمولاً درپایان هرسال برمبنای حقوق و دستمزد به وسیله هیأت دولت تعیین میگردد.
ثبت پاداش درحسابها به منظور تخصیص هزینه ها ، دارای اهمیت زیادی است. اگر پاداش سالانه در آخرین ماه دوره مالی ، پرداخت ودرحسابها ثبت شود . بهای تمام شده محصولات ساخته شده در آن ماه، افزایش قابل ملاحظهای خواهد یافت. به همین علت، بهتر است درابتدای دوره مالی عیدی و پاداش آن دوره با توجه به تجربیات سال قبل و با در نظر گرفتن تغییرات احتمالی برآورد شود، و معادل جمع مبلغ عیدی و پاداش ماهانه، که زمان تنظیم لیست حقوق و دستمزد محاسبه میشود .
حساب کنترل هزینه حقوق ودستمزد بدهکار و حساب ذخیره عیدی و پاداش، بستانکار گردد.
به این ترتیب، مبلغ عیدی و پاداش درطول دوره مالی به صورت یکنواخت به محصولات سرشکن میگردد.
عیدی و پاداش کارکنان قسمتهای مختلف با توجه به محل کار آنها ، به حساب کنترل سربار ساخت ، کنترل سربار اداری وتشکیلاتی و نیز کنترل سربار توزیع و فروش منظور میشود براین اساس هر یک از این حسابها معادل پاداش و عیدی ماهانه بدهکار شده ، درمقابل حساب کنترل هزینه حقوق و دستمزد ، بستانکــار میگردد.
زمان پرداخت تمام یا قسمتی از عیدی و پاداش به کارکنان ، حساب ذخیره عیدی و پاداش ، بدهکار و حساب صندوق یا بانک ، بستانکار میگردد.
7- طرحهای تشویقی دستمزد :
درمؤسسات تولیدی محاسبه و پرداخت دستمزد به یکی از سه طریق زیر انجام میشود ، که عبارتند از :
روزمزد ، کارمزد ویا با استفاده از طرحهای تشویقی دستمزد کارگران روزمزد براساس انجام 8 ساعت کار عادی روزانه ، بدون توجه به نتیجه کار انجام شده محاسبه و پرداخت میشود.
دستمـزد کارگران کارمزد برای انجام کارهـای معیـن بدون توجه به مدت انجام کار، محاسبه و پـرداخت میگردد.
دستمزد کارگران با استفاده از طرحهای تشویقی :
درواقع ترکیبی از دو روش قبلی (یعنی ترکیبی از روشهای روزمزد و کارمزد) میباشد.
در اکثر طرحهای تشویقی یک حداقل دستمزد ساعتی به کارگران پرداخت میشود ، تامقدار تولیدشان به میزان تعیین شده ( میزان استاندارد) برسد. درصورتیکه تولید محصول از میزان استاندارد تجاوز کند ، دستمزد کارگر بر اساس طرح تشویقی محاسبه وپرداخت میگردد.
طرحهای تشویقی دستمزد، معمولاً درکارخانه هایی به اجرا گذارده میشود که ، دارای کارگران زیاد و تولید انبوه باشند.
مهمترین مشخصه های یک طرح تشویقی عبارتند از:
1ـ استانداردها باید متناسب و واقع بینانه تعیین شوند تا کارکنان بتوانند با تلاش و کوشش بیشتر با افزایش تولید به آنها دسترسی پیداکنند و از این طریق موفق به دریافت پاداش طرح گردند.
2ـ میزان پاداش باید به نسبت بازده تولید مازاد بر استاندارد تعیین شود.
3ـ طرح تشویقی باید با وضعیت و شرایط تولید متناسب باشد. به طوری که کارکنان بتوانند درآن شرایط بازده تولید خود را افزایش دهند.
4ـ طرح تشویقی باید طوری برنامه ریزی شود که همزمان با تهیه لیست حقوق و دستمزد و پرداخت دستمزد به کارکنان پاداش مربوط به طرح نیز پرداخت گردد.
5ـ طرح تشویقی باید تا آنجا که ممکن است ساده تنظیم شود به طوریکه برای کارکنان قابل درک باشد.
طرحهای تشویقی دستمزد، معمولاً درکارخانه هایی به اجرا گذارده میشود که ، دارای کارگران زیاد و تولید انبوه باشند.
مهمترین مشخصه های یک طرح تشویقی عبارتند از:
1ـ استانداردها باید متناسب و واقع بینانه تعیین شوند تا کارکنان بتوانند با تلاش و کوشش بیشتر با افزایش تولید به آنها دسترسی پیداکنند و از این طریق موفق به دریافت پاداش طرح گردند.
2ـ میزان پاداش باید به نسبت بازده تولید مازاد بر استاندارد تعیین شود.
3ـ طرح تشویقی باید با وضعیت و شرایط تولید متناسب باشد. به طوری که کارکنان بتوانند درآن شرایط بازده تولید خود را افزایش دهند.
4ـ طرح تشویقی باید طوری برنامه ریزی شود که همزمان با تهیه لیست حقوق و دستمزد و پرداخت دستمزد به کارکنان پاداش مربوط به طرح نیز پرداخت گردد.
5ـ طرح تشویقی باید تا آنجا که ممکن است ساده تنظیم شود به طوریکه برای کارکنان قابل درک باشد.
انواع طرحهای تشویقی دستمزد :
طرحهای تشویقی دستمزد را میتوان به صورت فردی و یا به صورت جمعی اجرا نمود . البته اگر طرحهای تشویقی به صورت جمعی به اجرا درآید ، موجب کنترل هرچه بیشتر افراد گروهی که طرح برای آنهـا اجرا میشود ، نسبت به افراد همان گروه خواهد شد.
مهمترین طرحهای تشویقی دستمزد که دراکثر واحدهای تولیدی اجرا میشوند، عبارتند از:
1- طرح پارچه کاری مستقیم
2- طرح پاداش صددرصد
3- طرح پاداش دسته جمعی
طرح تشویقی پارچه کاری مستقیم، یکی از ساده ترین طرح های تشویقی است ، در این طرح برای تولید محصول تعداد یا مقدار استاندارد درساعت و برای کارگر یک نرخ حداقل دستمزد در ساعت تعیین میگردد.
دراین طرح به کارگرانی که نتوانند تولید خود را در ساعت به میزان استاندارد تعیین شده برسانند ، حداقل دستمزد ساعتی پرداخت خواهد شد، ولی کارگرانی که میزان تولیدی بیش از استاندارد داشته باشند، مشمول طرح بوده و مطابق قرارداد دستمزد بیشتری دریافت می نمایند.
برای اجرای طرح تشویقی پارچه کاری مستقیم، ابتدا زمان و حرکتهای لازم برای ساخت قسمت های مختلف یک واحد محصول به وسیله دایره زمانسنجی و میزان تولید استاندارد محصول درساعت به وسیله مهندسی تولید محاسبه میگردد ، سپس دستمزد هرکارگر با توجه به میزان تولید ونرخ ساعتی دستمزد محاسبه و پرداخت میگردد.
ضمناً تا زمانی که تعداد تولید محصول در ساعت ، ازمیزان استاندارد تعیین شده کمتر باشد ، نرخ دستمزد ساخت یک واحد محصول متغیر خواهد بود. ولی این نرخ پس از رسیدن تولید به میزان استاندارد و یا بیشتراز استاندارد ثابت خواهد شد.
8- اوقات تلف شده :
مطابق قانون کار، هر کارگر موظف به انجام 8 ساعت کار روزانه و یا 44 ساعت کار در هر هفته می باشد. ارجاع کار به کارگر به وسیلۀ کارفرما صورت میگیرد. بنابراین کارفرما موظف به پرداخت دستمزد کارگر برای انجام کار در مدت یاد شده میباشد.
اگر کارگر به دلایل غیرموجه ، از انجام کار خودداری نماید، حق دریافت دستمزد را نخواهد داشت. ولی چنانچه کارگر آماده انجام کار باشد، ولی کارفرما بنابه دلایل گوناگون قادر به ارجاع کار به او نباشد، کارگر استحقاق دریافت دستمزد راخواهد داشت، که به این ترتیب دستمزد در مقابل کار انجام نشده پرداخت میگردد ، که این خود موجب افزایش غیر منطقی هزینه ها خواهد شد.
دستمزد زمانی که به علت عدم ارجاع کار، به کارگر پرداخت میشود، هزینه دستمزد اوقات تلف شده خواهد بود. مهمترین دلایل مربوط به اوقات تلف شده عبارتنداز:
الف) نرسیدن به موقع مواد اولیه به کارخانه و یا به قسمت تولید.
ب) خرابی ماشین آلات که موجب توقف تولید میشود.
ج) قطع جریان برق
د) استفاده از مواد اولیه نامرغوب
دستمزد اوقات تلف شده اگر چه جزء هزینه های مستقیم تولید است . ولی باتوجه به دلایل اتلاف وقت، این هزینه را درحسابهای خاصی نگهداری نموده و به حساب سربار ساخت منظور مینمایند. ودر پایان هرماه در گزارش سربار ساخت انعکاس داده میشود ، که به این ترتیب مورد توجه مدیران واحد تولیدی قرارخواهد گرفت. این نحوه عمل موجب کنترل هرچه بیشتر این هزینه ها خواهد شد.
درلیست حقوق ودستمزد بسیاری از واحدهای تولیدی ستونی جداگانه برای ساعات تلف شده درنظر گرفته میشود. تا تفکیک هزینه مربوط به اوقات تلف شده از دستمزد مستقیم آسانترگردد.
دستمزد اوقات تلف شده به حساب کنترل سربار ساخت، بدهکار و به حساب کنترل هزینه حقوق و دستمزد بستانکار میگردد.
کنترل کالای درجریان ساخت ×××
کنترل سربار ساخت ×
کنترل هزینه حقوق ودستمزد × × × ×
9- کارآموزی:
کارآموزی عبارت از، هرنوع آموزشی است که جهت ارتقای سطح مهارت و دانش کارکنان انجام میگیرد. کارآموزی ممکن است برای کارکنان جدیدی باشد که تازه به استخدام واحد تولیدی درآمده اند. دراین صورت نقش مؤثری درانجام امورجاری واحد تولیدی نخواهدداشت. بنابراین هزینه های این نوع آموزش به عنوان هزینه های سرمایهاي تلقی میشود.
یکی از وظایف عمده دایره حقوق و دستمزد، تنظیم لیست حقوق می باشد ، که این عمل در پایان هر 15روز و معمولاً در پایان هرماه صورت میگیرد.
لیست حقوق ودستمزد شامل ستونهای متعدد است که هرقسمت بر اساس قانون کار و با توجه به اطلاعات دریافت شده از سایر دوایر تکمیل میگیرد.
کسورات حقوق ودستمزد:
دایره حسابداری حقوق ودستمزد موظف است زمان تنظیم هرلیست حقوق و دستمزد باتوجه به مصوبات قانونی به خصوص قانون کار ، همچنین براساس توافق به عمل آمده بین کارگر وکارفرما، مبالغی را تحت عنوان کسور دستمزد، از حقوق و دستمزد کارگران وکارکنان کسر نموده و به سازمانهای ذینفع پرداخت کند.
این مبالغ را میتوان به دو گروه شامل کسور قانوني و کسور اختیاری یا توافقی تقسیم نمود .
الف) کسورقانونی : عبارت از مبالغ یا وجوهی است که کارفرما به نمایندگی از طرف سازمانهای مربوط و براساس مصوبات قانونی ، باید از حقوق و دستمزد کارگران کسر و به سازمانهای ذینفع پرداخت نماید.
کسور قانونی شامل: مالیات برحقوق و دستمزد ، حق بیمه های اجتماعی سهم کارگر و بدهی کارگران به صندوق اجرا (اجراییات) میباشد.
ب) کسور توافقی (اختیاری) : این کسورعبارت از وجوهی است که با توافق کارگر و یا براساس قراردادی که بین کارگر و کارفرما منعقد شده ، زمان تنظیم لیست از دستمزد کارکنان کسرمیشود.
بعضی از اقلام کسور توافقی عبارتنداز:
بدهی کارگران به شرکت تعاونی ، سهم کارگر بابت طرح بازنشستگی ، اقساط وام مسکن ، مساعده یا پیش پرداخت حقوق ودستمزد،...
مالیات برحقوق ودستمزد :
طبق قانون کار، کارفرماموظف است زمان تهیه هر لیست دستمزد ، مبلغ مالیات آنرا باتوجه به ضرایب جدول مالیاتی و پس ازکسر معافیتهای قانونی محاسبه نموده، از حقوق کارگر کسر و به حساب وزارت اموراقتصاد و دارایی واریز نماید. مهلت پرداخت مالیات حقوق و دستمزد ، حداکثر یک ماه پس از تنظیم لیست خواهد بود. درصورت تأخیر در پرداخت آن جریمه دیرکرد به کارفرما تعلق میگیرد.
حق بیمه های اجتماعی:
مطابق قانون، حق بیمه های اجتماعی کارگران جمعاً معادل %30 حقوق و دستمزد ناخالص است که %7 آن به وسیله کارگر پرداخت میشود به موجب قانون کار کارکنانی که حق بیمه تأمین اجتماعی خود را پرداخت نموده باشند، حق استفاده از مزایای قانونی بیمه را خواهند داشت. بعضی از مزایای بیمه تأمین اجتماعی عبارتنداز: بیمه درمانی و دریافت مستمری از کارافتادگی، بازنشستگی و فوت
حق بیمه های اجتماعی سهم کارفرما معادل %23 دستمزد ناخالص است که کارفرما باید هنگام تنظیم لیست حقوق و دستمزد علاوه بر دستمزد محاسبه نماید و به همراه حق بیمه سهم کارگر به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نماید. این مبلغ جزء اقلام کسور دستمزد محسوب نمیشود، بنابراین به عنوان یکی از اقلام هزینه در گروه هزینه های غیر مستقیم ( هزینه های سربار) طبقه بندی میشود.
حق بیمه بیکاری :
به موجب قانون ، کارفرما موظف است در زمان تنظیم لیست ، معادل %3 حقوق و دستمزد ناخالص کارکنان را علاوه بر دستمزد به عنوان حق بیمه بیکاری محاسبه نموده به صندوق بیمه بیکاری واریز نماید البته حق بیمه بیکاری نیز مانند حق بیمه های اجتماعی سهم کارفرما ،یکی از اقلام هزینه های سربار محسوب میشود.
کسورحقوق ودستمزد:
صندوق اجرا (اجرائیات) :
یکی دیگر از اقلام مربوط به کسور قانونی دستمزد ، بدهی کارگر به صندوق اجرا مي باشد.اجرائیات به مبلغي گفته ميشود که طبق قانون یا به موجب احکام صادره از سوی مراجع
قانونی باید توسط کارفرما، ازحقوق کارگر کسر و به حساب صندوق اجرا واریز گردد.
ب) کسور توافقی (اختیاری) :
مساعده یا پیش پرداخت حقوق و دستمزد :
دراکثر واحدهای تولیدی معمولاً قبل از پایان هرماه مبلغی به عنوان مساعده به کارگران پرداخت می گردد. این پرداخت به علت نیاز کارگران، همچنین اجتناب از محاسبه حقوق و دستمزد درپایان هر هفته و یا در پایان هر پانزده روز میباشد. البته دایره حسابداری حقوق ودستمزد زمان تنظیم لیست ماهانه حقوق و دستمزد مبلغ مساعده یا پیش پرداخت را از دستمزد کارکنان کسر نمایند.
ثبت تسهیم هزینه حقوق و دستمزد:
حقوق ودستمزد ونیز هزینه های وابسته به آن ، مربوط به کارکنانی است که در قسمتهای مختلف مانند کارخانه، اداره و بخش توزیع وفروش به کار اشتغال دارند. براین اساس به منظور کنترل بیشتر هزینه ها، باید سهم هرقسمت ازطریق تسهیم هزینه دستمزد و عوامل وابسته به آن به مراکز هزینه مشخص گردد در این ثبت جمع حقوق ودستمزد مستقیم به حساب کنترل کالای درجریان ساخت ، بدهکار میشود. همچنین هزینه حقوق و دستمزد غیرمستقیم کارخانه و هزینه های وابسته به حقوق ودستمزد مستقیم و غیر مستقیم کارخانه، به حساب کنترل سربارساخت ، بدهکار میشوند.
هزینه های وابسته به حقوق و دستمزد مستقیم و غیرمستقیم کارخانه، عبارتند از:
درآرتیکل مربوط به تسهیم هزینه حقوق و دستمزد، کلیه اقلام مربوط به حقوق و دستمزد کارکنان بخش اداری به حساب کنترل سربار اداری و تشکیلاتی ، بدهکار میگردد.
همچنین در این آرتیکل، کلیه اقلام مربوط به حقوق و دستمزد بخش توزیع و فروش به حساب کنترل سربار توزیع و فروش، بدهکار میشوند در آرتیکل مورد بحث حسابهایی مانند حساب هزینه بیمه های اجتماعی ( سهم کارفرما،) هزینه بیمه بیکاری ، سهم صندوق کارآموزی و نهایتاً حساب کنترل هزینه حقوق و دستمزد ، بستانکارمیشوند.
ثبت نمونه مربوط به تسهیم هزینه حقوق و دستمزد به صورت زیر ارائه میگردد.
کنترل کالای درجریان ساخت ××××
کنترل سربار ساخت ×××
کنترل سربار اداری و تشکیلاتی ××
کنترل سربار توزیع وفروش ××
هزینه بیمه های اجتماعی ××
هزینه بیمه بیکاری ×
هزینه صندوق کارآموزی ×
کنترل هزینه حقوق ودستمزد ××××
ثبت تسهیم هزینه حقوق ودستمزد به قسمتهای مختلف.
مفهوم هزینه سربار:
هزینه های غیر مستقیم عبارت از هزینه هایی است که بطور مستقیم در ساخت محصول به مصرف نمیرسند و نمیتوان آنها را به یک محصول ، یک مرحله از تولید و یا یک سفارش خاصي ارتباط داد و نیز بعضی از هزینه های مستقیم که سرشکن کردن آنها به محصولی معین، مرحلهای از تولید و یا سفارشی خاص مقرون به صرفه نباشد.
به عنوان مثال، بعضی ازهزینه هایی که با محصولات ارتباط مستقیم ندارند، عبارتنداز:
هزینه بیمه های اجتماعی سهم کارفرما، هزینه بیمه ساختمان و تأسیسات کارخانه ، هزینه بیمه بیکاری ، هزینه استهلاک ماشین آلات کارخانه ، هزینه استهلاک یا اجاره ساختمان کارخانه و هزینه برق مصرفی و برق صنعتی کارخانه نیز در گروه هزینه های سربار طبقه بندی میشوند. بعضی از هزینه های مستقیم هم ، به علت ناچیز بودن مبلغ و مقرون به صرفه نبودن تسهیم ، در گروه هزینه های سربار طبقه بندی میشوند ، که به عنوان مثال از چسب، میخ، نخ و پیچ و مهره میتوان نام برد.
سربار از هزینه های غیرمستقیم مختلف تشکیل میگردد، بنابراین ابتدا باید هزینه های سربار شناسایی شوند. این عمل به دوصورت انجام میپذیرد.
الف) شناسایی قبل از انجام هزینه: در اکثر مؤسسات تولیدی قبل از شروع هر دوره مالی، هزینه ها را پیشبینی یا برآورد مینمایند. این پیش بینی موجب میشود که قبل از اقدام به تولید، بهای تمام شده محصولاتی که درآینده ساخته میشوند، تاحدودی مشخص گردد.
ب) شناسایی بعد از انجام هزینه: این عمل در طول دوره و یا در پایان دوره مالی پس از اینکه هزینه به مصرف رسید انجام میشود ، که به آن شناسایی هزینه های واقعی میگویند.
پیش بینی هزینه های سربار:
در واحدهای تولیدی بزرگ و متوسط معمولاً در ابتدای دوره مالی، هزینه های سربار پیش بینی یا برآورد میشوند. این عمل با استفاده از تجربیات سال قبل و با در نظر گرفتن تغییرات احتمالی در نرخ عوامل هزینه و تغییر در برنامه تولید (افزایش یا کاهش میزان تولید) صورت میگیرد.
پیش بینی هزینه ها دارای اهداف مختلف است، ازجمله محاسبه نرخ جذب سربار ، که با بکارگیری یکی از روشهای متداول انجام میشود. این نرخ تا پایان دوره مالی جهت محاسبه سربار تمام محصولات ساخته شده طی دوره مورد استفاده قرار میگیرد.
پیش بینی هزینه های سربار:
دلایل و اهدف مهم پیش بینی هزینه های سربار :
1- نامعلوم بودن مبلغ بسیاری از هزینه های واقعی تا پایان دوره مالی :
بعضی از این هزینه ها عبارتنداز: هزینه برق مصرفی و برق صنعتی وهزینه سوخت ، زیرا این هزینه ها معمولاً به حجم تولید بستگی دارد.
2-تفاوت تعداد مقدار یا تولید واقعی با تعداد یا مقدار تولید برنامه ریزی شده در ابتدای دوره : در واحدهای تولیدی، پیش بینی مقدار یا تعداد تولید در ابتدای دوره مالی الزامی است.
3- بوجود آوردن انگیزه مقایسه در مدیران به این صورت که درپایان دوره مالی و یا در هر زمانکه لازم بدانند، میتوانند بین آنچه که باید انجام میشد، یا آنچه که به صورت واقعی انجام شده مقایسه به عمل آورند و یا بررسی نتایج بدست آمده از مقایسه و تجزیه وتحلیل آنها ، ازنقاط ضعف واحد تولیدی آگاه شده و برای دوره مالی آینده آنها را برطرف نمایند.
طبقه بندی هزینه های سربار:
طبقه بندی هزینه های سربار موجب میشود تا مدیران واحدهای تولیدی سریعتر و دقیقتر به اهداف مورد نظر دست یابند. هزینه های سربار به طرق مختلف طبقه بندی میشوند که متداولترین آنها به قرار زیر است:
1- طبقه بندی به مستقیم و غیرمستقیم
2- طبقه بندی براساس ثابت ، متغیر و نیمه متغیر
3- طبقه بندی براساس محل انجام هزینه
1- سربار مستقیم وسربار غیر مستقیم:
هزینه های سربار مستقیم ، به هزینه هایی گفته میشود که مستقیماً به یک دایره از تولید و یا به یک ماشین مشخص ارتباط داشته باشند.
هزینه های سربار مستقیم یک دایره معین از تولید شامل هزینه سرپرستی دایره، دستمزد غیرمستقیم کارگران غیر تولیدی دایره و فوق العاده اضافه کاری کارگران آن دایره میباشد.
هزینه های سربار مستقیم یک ماشین به خصوص نیز عبارتند از: هزینه استهلاک ماشین، هزینه تعمیر و نگهداری ماشین و...
یکی از اهداف مهم طبقه بندی هزینه های سربار به مستقیم وغیر مستقیم، تعیین سودآوری محصولات مختلف و نیز مشخص کردن سهم هر دایره در سود واحد تولیدی میباشد. از سوی دیگر این نوع طبقه بندی موجب کنترل هرچه بهتر هزینه های سربارخواهد شد.
2- سربار ثابت ، متغیر و نیمه متغیر:
یکی ازمفیدترین شیوه های طبقه بندی هزینه های سربار ، گروهبندی این هزینه ها به ثابت ، متغیر و نیمه متغیر است. زیرا تصمیم گیری مدیران در ارتباط با حجم تولید ، قیمتگذاری محصولات و کنترل هزینه ها به منظور اهداف از پیش تعیین شده را ممکن میسازد البته، باید توجه داشت که این نحوۀ طبقه بندی مانع از طبقه بندی قبلی براساس (مستقیم و غیرمستقیم) نخواهد شد و در بسیاری از موارد این دو طریقه طبقه بندی با یکدیگر ترکیب میشوند.
3- طبقه بندی براساس محل انجام هزینه:
دراین طبقه بندی، هزینه های سربار به سه گروه شامل:
سربار ساخت ،
سربار اداری و تشکیلاتی
و سربار توزیع و فروش تقسیم میشوند.
دراین طبقه بندی امکان کنترل و تجزیه و تحلیل هزینه های هریک از قسمتهای یاد شده به سهولت فراهم میآید.
سربار ساخت که شامل، کلیه هزینه های تولید به جز مواد اولیه و دستمزد مستقیم است، به حساب کنترل کالای در جریان ساخت منظور میگردد . ولی سربار اداری وتشکیلاتی و سربار توزیع و فروش که تحت عنوان هزینه های عملیاتی دوره مالی محسوب میشوند، در پایان دوره به خلاصه حساب سود و زیان انتقال مییابند.
کلیه هزینه های غیرمستقیمی که درطول دوره مالی در واحد تولیدی یا در قسمتهای دیگر آن عملا به مصرف میرسند و بهای آنها نقداً پرداخت شده یا تعهد میگردد ، هزینه های واقعی سربار میباشند البته بایدتوجه داشت، که بسیاری از هزینه های واقعی سربار، معمولاً در پایان دوره مالی شناسایی و مبلغ واقعی آنها مشخص میگردد . به بیان دیگر ، این قبیل هزینه ها، زمانی شناسایی و مشخص میشوند که محصول تولید شده و هزینه ها اعم از هزینه های مستقیم و هزینه های غیر مستقیم، به مصرف رسیده اند.
شناسایی و جمع آوری اقلام مربوط به سربار:
هر هزینه پس از اینکه به وقوع پیوست، دارای اسناد و مدارکی خواهد بود که این اسناد و مدارک دلیل انجام آن هزینه میباشد . به عبارت دیگر ، بدون جمع آوری اسناد مربوط به هزینه ، نمیتوان از وقوع آن هزینه اطمینان حاصل نمود. در واقع میتوان گفت که حسابداری متکی به اسناد ومدارک است.
بعضی از اسناد ومدارک مربوط به هزینه های سربار عبارتند از: اسناد مربوط به خرید ، برگ درخواست مواد وملزومات از انبار، کارتهای ثبت اوقات کار، اسناد و مدارک مربوط به پرداخت هزینه های مختلف و یا تعهد پرداخت آنها از قبیل:
هزینه آب، برق، گاز و تلفن و سایر اسناد ومدارک وضمایم مربوط به آنها.
باید دانست که مهمترین هدف جمع آوری هزینه های سربار کارخانه ، به دست آوردن اطلاعات لازم جهت کنترل این هزینه ها میباشد. کنترل هزینه های سربار با انجام اقدامات زیر امکان پذیر خواهد بود.
الف) مقایسه هزینه ها های واقعی سربار با هزینه های برآورد شده در ابتدای دوره مالی، برای تعیین سطح فعالیت مورد نظر.
ب) گزارش اطلاعات مربوط به هزینه های هر دایره ، به سرپرستان همان دایره
ارتباط هزینه های سربار با مراکز هزینه :
مرکز هزینه : بخشی از یک واحد تولیدی که به ساخت محصول و یا به ارائه خدمات اشتغال داشته باشد، یک مرکز هزینه است . زیرا درآن بخش با صرف هزینه ، تولید انجام شده و یا خدمت ارائه میگردد. به عبارت دیگر هر دایره ای که در به وجود آوردن هزینه سهیم باشد ، یک مرکز هزینه محسوب میشود.
معمولاً هر دایره را میتوان یک مرکز هزینه دانست. اگرچه ممکن است یک دایره خود از چند مرکز هزینه تشکیل شده باشد. براین اساس یک مرحله از تولید ، یک سفارش و حتی یک ماشین را میتوان به عنوان یک مرکز هزینه قلمداد نمود . هرچه تعداد مراکز هزینه بیشتر باشد ، کنترل هزینه ها آسانتر و دقیقتر خواهد بود.
مراکز هزینه در یک واحد تولیدی شامل، مراکز یا دوایر تولیدی و مراکز یا دوایر پشتیبانی میباشد.
مراکز یا دوایر تولیدی : دوایری هستند ، که مستقیماً به تولید محصول اشتغال دارند . به عنوان مثال، ریسندگی، بافندگی ، رنگرزی ، یک مرکز هزینه دریک کارخانه پارچه بافی میباشند.
دوایر پشتیبانی : دوایری هستند ، که مستقیماً به تولید محصول اشتغال ندارند . ولی خدماتی براي دوایر تولیدی و دیگر دوایر پشتیبانی ، انجام میدهند. به عنوان مثال، میتوان از دوایری مانند ، دایره کارگزینی، دایره تعمیرات، رستوران و حسابداری نام برد.
تفکیک مراکز هزینه به دوایرتولیدی و دوایر پشتیبانی ، به منظور کنترل هرچه بیشتر هزینه های سربار و محاسبه هزینه های انجام شده ، در هر مرکز هزینه میباشد.
پس از شناسایی هزینه های سربار و شناسایی مراکز هزینه، لازم است ارتباط هر هزینه با مراکز هزینه تعیین شود در ضمن، سهم هر مرکز هزینه از هر هزینه انجام شده محاسبه شود ، که این عمل با انجام تسهیم اولیه با درنظر گرفتن مبناهای مناسب امکان پذیرخواهد بود.
هزینه های غیر مستقیم کارخانه ، ممکن است مربوط به یک دایره معین بوده و یا به تمام دوایر ارتباط داشته باشد.
از آنجاکه تولید محصول در دوایر تولیدی انجام میشود ، با منظور نمودن هزینه های سربار به حساب دوایر تولیدی محاسبه بهای تمام شده محصولات ساخته شده امکان پذیر خواهد شد.
هزینه های سربار ساخت به دو صورت به دوایر سرشکن میگردد، که عبارتند از:
تسهیم مستقیم
تسهیم براساس مبناهای مناسب
الف) تسهیم مستقیم : منظور از تسهیم مستقیم هزینه های سربار، سرشکن کردن هزینه هایی است که منحصراً به یک مرکز هزینه، اعم از دایره تولیدی یا دایره پشتیبانی مربوط میشود و در آن دایره به مصرف میرسند . بعضی از این هزینه ها عبارتند از : هزینه دستمزد کارگران غیر تولیدی دایره بافندگی ، هزینه سوخت و روشنایی رستوران و یا دایره تعمیرات کارخانه که هر دو دایره پشتیبانی هستند.
ب) تسهیم براساس مبناهای مناسب:
تسهیم هزینه با استفاده از مبنا، شامل کلیه هزینه هایی است که در دوایر مختلف کارخانه اعم از دوایر تولیدی و دوایر پشتیبانی به صورت مشترک به مصرف میرسند. این قبیل هزینه ها را ، اصطلاحاً هزینه های عمومی کارخانه میگویند . در این صورت، هزینه های عمومی میباید براساس مبناهای مناسب بین دوایری که در به وجود آمدن آنها نقش داشته تسهیم گردد . بعضی از این هزینه ها عبارتند از : هزینه استهلاک ساختمان و تأسیسات کارخانه ، هزینه عوارض نوسازی کارخانه و هزینه برق مصرفی وحرارت مرکزی کارخانه.
قبل از تسهیم هزینه های عمومی کارخانه به دوایر تولیدی و دوایر پشتیبانی ، باید مبنای مناسب شناسایی و انتخاب گردد.
انتخاب مبنایی مناسب، برای تسهیم هزینه های عمومی کارخانه به دوایر استفاده کننده از این هزینه ها ، کار آسانی نیست و تا حدودی به شرایط واحد تولیدی و نیز به سیستم حسابداری بهای تمام شده بستگی دارد به عبارت دیگر ، برای هر هزینه مبنایی انتخاب شود که، مستقیما با آن هزینه در ارتباط بوده و نشان دهنده دلیل بوجود آمدن آن هزینه باشد.
تسهیم اولیه :
پس از شناسایی هزینه های عمومی و مشخص شدن دوایر یا مراکز هزینه، باید هزینه های سربار ، به مراکز هزینه سرشکن گردد . که این عمل با استفاده از مبناهای مناسب انجام میشود ، این عمل را تسهیم اولیه گویند تسهیم اولیه عبارت است از: سرشکن کردن هزینه های غیر مستقیم به مراکز هزینه، اعم از دوایر تولیدی و دوایر پشتیبانی، براساس مبناهای مناسب.
برای انجام تسهیم اولیه ، معمولاً از جدولی با سه ستون اصلی شامل : عنوان هزینه ، مبلغ هزینه و مبنای تسهیم استفاده میشود.
برای هر دایره تولیدی و هر دایره پشتیبانی ، ستونی در نظر گرفته میشود . و پس از تسهیم تمام هزینه های غیر مستقیم به دوایر تولیدی و دوایر پشتیبانی ، جمع هر یک از ستونها بطور جداگانه بدست میآید ، که نشان دهنده سهم هر دایره تولیدی و پشتیبانی ازهزینه های غیر مستقیم خواهد بود.
هزینه های عمومی(سربار) را میتوان در ابتدای دوره مالی با توجه به تجربیات سال قبل ، تغییر در نرخ عوامل هزینه و تغییر دربرنامه تولید برآورد نمود. دراین صورت هزینه های پیش بینی شده سربار ، به جدول تسهیم اولیه درقسمت عنوان هزینه ومبلغ هر هزینه به ستون مبلغ انتقال مییابد ، و براساس مبناهای مناسب ، بین مراکز هزینه سرشکن میگردد . در این صورت ، نتایج حاصل از تسهیم اولیه که عبارت از ، جمع هر ستون درجدول است، هزینه های سربار هر دایره تولیدی و هر دایره پشتیبانی را، بطور جداگانه نشان میدهد ، که این نتایج ، تماماً برآوردی پیشبینی شده است.
بامقایسه جداول تسهیم اولیه ( به صورت پیش بینی و به صورت واقعی) میتوان ، اختلاف هزینه های پیش بینی شده و هزینه های واقعی سربار هر دایره را بصورت جداگانه ، محاسبه نمود و مورد تجزیه و تحلیل قرار داد . بنابراین تسهیم اولیه درابتدای دوره مالی یا هزینه های پیش بینی شده و در پایان دوره مالی با استفاده از هزینه های واقعی سربار ، انجام میشود . و در پایان دوره هزینه واقعی سربار هر دایره را، ميتوان به حساب همان دایره منظور نمود.
تسهیم ثانویه:
تسهیم ثانویه عبارت از، سرشکن کردن هزینه های دوایر پشتیبانی به دوایر تولیدی با انتخاب مبنایی مناسب میباشد براساس تعریف تسهیم ثانویه، باید هزینه های مصرف شده در دوایر پشتیبانی به نحوی به واحدهای تولیدی سرشکن گردد ، که هزینه های این دوایر به صفر برسد . تا از طریق دوایر تولیدی، با اضافه شدن به بهای تمام شده و یا فروش محصولات ساخته شده ، بازیافت گردد.
درمؤسسات تولیدی ، دوایر پشتیبانی علاوه بر ارائه خدمت به واحدهای تولیدی ، معمولاً به یکدیگر نیز سرویس میدهند . بنابراین هنگام انجام تسهیم ثانویه ابتدا باید ارتباط هر یک از دوایر پشتیبانی با دوایر تولیدی و سایر دوایر پشتیبانی مشخص شود.
وحتی المقدور مبنایی انتخاب شود که نشان دهنده این ارتباط باشد.
روشهای تسهیم ثانویه;
تسهیم ثانویه به روشهای مختلف صورت میگیرد .علت استفاده از روشهای مختلف تسهیم ، مبادله سرویس بین واحدهای پشتیبانی با یکدیگر میباشد. این روشها عبارتنداز:
1- روش مستقیم
2- روش یکطرفه
3- روش دوطرفه
1- روش مستقیم: دراین روش، فرض بر این است که ، دوایر پشتیبانی به یکدیگر سرویس نمیدهند و یا اگر مبادله سرویس هم صورت گیرد، آنقدر ناچیز است که میتوان از آن صرف نظر نموده ، دراین صورت هزینه هریک از دوایر پشتیبانی در تسهیم ثانویه مستقیماً و با استفاده از مبنایی مناسب فقط به دوایر تولیدی سرشکن میگردد.
دراین روش چون اثر خدمات متقابل دوایر پشتیبانی در نظر گرفته نمی شود، نتایج حاصل از روش تسهیم مستقیم چندان دقیق و معقول نیست.
2- روش یکطرفه : در این روش، از خدمات بعضی از دوایر پشتیبانی به دیگر دوایر پشتیبانی به علت کم اهمیت بودن آن، صرف نظر میشود و هزینه آن دایره پشتیبانی ، به صورت یکطرفه به دوایر تولیدی و سایر دوایر پشتیبانی سرشکن میگردد.
3- روش دوطرفه (متقابل): در این روش، خدماتی را که دوایر پشتیبانی برای یکدیگر انجام میدهند به طور دقیق در نظر گرفته شده و درمحاسبات منظورمیگردد.
نحوه عمل به این صورت است که، هزینه هر دایره پشتیبانی به دوایر تولیدی و سایر دوایر پشتیبانی سرشکن میگردد. به همین دلیل، استفاده از تسهیم ثانویه به روش دوطرفه اگرچه نتایج دقیق وقابل قبولی به دست میدهد ، ولی مستلزم محاسبات پیچیده و طولانی خواهد بود.
چنانچه روشهای مختلف تسهیم ثانویه با یکدیگر مقایسه شود ، معلوم میشود که روش یکطرفه دارای نتایجی دقیقتر از روش مستقیم است و از نظر انجام محاسبات ، بسیار ساده تر از روش دوطرفه میباشد . به همین علت، بسیاری از حسابداران روش یکطرفه را بیشتر از روش مستقیم و روش دوطرفه مورد استفاده قرار میدهند. البته، باید توجه داشت که نتایج حاصل از تسهیم ثانویه به روش یکطرفه، معمولاً رقمی بین نتایج بدست آمده از روشهای مستقیم و دوطرفه خواهد بود.
تسهیم ثانویه به روش یکطرفه:
بکارگیری روش یکطرفه به این شرط است که ، بعضی از دوایر پشتیبانی به طور یکطرفه به دیگر دوایر پشتیبانی سرویس بدهند ولی از آن دوایر سرویس نگیرند و یا چنانچه سرویس هم دریافت می نمایند، به لحاظ مبلغ آنقدر ناچیز باشد که بتوان آن را نادیده گرفت. زیرا در یک مؤسسه تولیدی به ندرت میتوان دایره پشتیبانی را شناسایی کرد که از سرویس متقابل دوایر پشتیبانی دیگر بی نیاز باشد. دایره پشتیبانی را که از سرویس متقابل دیگر دوایر بی نیازاست، دایره پشتیبانی مستقل میگوییم.
چنانچه دایره خدماتی مستقل مشخص نباشد ، دایره ای که از هزینه های تسهیم اولیه سهم بیشتری دارد ، به عنوان دایره پشتیبانی مستقل فرض میشود. زیرا هرچه یک دایره سرویس بیشتری ارائه دهد هزینه هایش نیز بیشتر خواهد شد.
تسهیم نهایی سربار:
آخرین مرحله از مراحل تسهیم هزینه های سربار ساخت، تخصیص هزینه سربار دوایر تولیدی به محصولات یا خدمات میباشد که تسهیم نهایی سربار نامیده میشود به این منظور جمع هزینه های سربار هر یک از دوایر تولیدی بر مبنای جذب سربار آن دایره تقسیم میشود تا نرخ جذب سربار به دست میآید ، نرخ جذب سربار به دست آمده ملاک تسهیم نهایی هزینه های سربار هر دایره به تولیدات آن دایره خواهد بود.
در مؤسسات تولیدی که در ابتدای دوره مالی و حتی قبل از شروع دوره ، هزینه های سربار را برآورد مینمایند ، تسهیم اولیه و تسهیم ثانویه با توجه به هزینه های پیش بینی شده در ابتدای دوره مالی ، به منظور رسیدن به چهار هدف، به شرح زیر انجام میشود:
الف) محاسبه نرخ جذب سربار هر یک از دوایر تولیدی
ب) محاسبه سربارجذب شده هر دایره تولیدی و یا سربار جذب شده بوسیله هر محصول
ج) مقایسه سربار جذب شده و سربار واقعی در پایان دوره مالی
د) محاسبه اضافه یا کسر سربار در پایان دوره مالی
را هزینه های سربار در ابتدای دوره مالی برآورد میشوند:
هزینه های واقعی سربار در طول دوره مالی همزمان بامصرف آنها در دفاتر ثبت میگردد . در پایان دوره مالی پس از شناسایی و ثبت تمام هزینه های واقعی سربار ، تسهیم اولیه و تسهیم ثانویه با استفاده از هزینه های واقعی انجام میشود . نتایج به دست آمده از تسهیم اولیه و به خصوص از تسهیم ثانویه نشان دهنده سهم سربار واقعی هر یک از دوایر تولیدی خواهد بود. این نتایج ، ضمن ثبت در دفتر روزنامه، با سربار ساخت جذب شده بوسیله هر یک از دوایر تولیدی، مقایسه میگردد.
یکی از اهداف برآورد هزینه های سربار در ابتدای دوره مالی ، محاسبه نرخ جذب سربار میباشد . زیرا برای محاسبه بهای تمام شده محصولات ساخته شده ، ابتدا باید بهای تمام شده عوامل مؤثر در آن که عبارت از مواد اولیه ، دستمزد مستقیم و سربار ساخت است محاسبه گردد. این نرخ را نرخ از پیش تعیین شده سربار نیز می گویند . نرخ جذب سربار به منظور محاسبه سربار محصولاتی است ، که طی دوره مالی ساخته میشوند و به حساب کنترل کالای در جریان ساخت، منظور میگردد.
دو عامل اول ، یعنی مواد اولیه و دستمزد مستقیم را میتوان با استفاده از مبلغ واقعی آنها به حساب بهای تمام شده کالای ساخته شده منظور نمود.
مبلغ واقعی مواد اولیه مصرف شده، با استفاده از حواله های انبار و سایر اسناد و مدارک محاسبه و به حساب کنترل کالای در جریان ساخت منظور میگردد. مبلغ واقعي دستمزد مستقیم نیز با استفاده از لیست دستمزد و کارت اوقات کار ، محاسبه ميگردد و به حساب کنترل کالاي در جریان ساخت منظور ميگردد.
ولی مبلغ واقعی بسیاری از هزینه های سربار ، تا پایان دوره مالی مشخص نمیشود.
برای محاسبه نرخ جذب سربار، میتوان از مبناهای مختلف استفاده نمود ، ازجمله:
درصدی از مواد اولیه مصرفی، درصدی از دستمزد مستقیم، درصدی از بهای اولیه، ساعت کار مستقیم ، ساعت کار ماشین و تعداد تولید.
البته، هریک از این مبناها، دارای معایب و مزایایی است و در شرایط مشخصی از تولید کاربرد دارند ، ولی یکی از ساده ترین ومناسبترین آنها ، ساعت کار مستقیم است.
در ابتدای هر دوره مالی، باید مقدار یا تعداد تولید برای آن دوره پیش بینی شود . سپس ، با در نظر گرفتن تعداد تولید پیش بینی شده و سایر عوامل هزینه های سربار نیز برآورد گردد. سپس، با انجام تسهیم اولیه وتسهیم ثانویه، با بکارگیری نتایج بدست آمده ازتسهیم ثانویه و استفاده از یک مبنای مناسب، نرخ جذب سربار هر یک از دوایر تولیدی بطور جداگانه محاسبه گردد.
نرخ جذب سربار، با برآورد و پیش بینی هزینه های سربار ارتباط مستقیم دارد. یکی از مناسبترین و معقولترین این مبناها ساعت کار مستقیم است . استفاده از ساعت کار مستقیم به عنوان مبنا به این دلیل است که، معمولاً هزینه های سربار هر دایره، هر سفارش هر مرکز هزینه و یا هرمحصول با ساعت کار مستقیم انجام شده ارتباط مستقیم خواهد داشت. بنابراین هر چه ساعت کار انجام شده بیشتر باشد، انتظار میرود هزینه های سربار نیز بیشتر شود.
برای محاسبه نرخ جذب سربار ، ابتدا باید ساعت کار مستقیم هر یک از دوایر تولیدی با در نظر گرفتن برنامه از پیش تعیین شده تولید ( یعنی تعداد یا مقدار تولید مورد انتظار) و استانداردهای تولید برآورد شود. سپس نتایج بدست آمده از تسهیم ثانویه (جمع هزینه های برآورد شده هر دایره تولیدي) بر ساعت کار مستقیم پیش بینی شده آن دایره تقسیم گردد بر این اساس ، برای هر یک از دوایر تولیدی ، نرخ جذب سربار جداگانه محاسبه خواهد شد.
تنها اشکالی که به روش فوق وارد میشود ، این است که اگر در یک واحد تولیدی تمام یا قسمتی از محصول با استفاده از ماشین ساخته شود ، این نرخ برای کار انجام شده بوسیله ماشین کاربرد ندارد. در این صورت باید یک نرخ جذب سربار جداگانه بر اساس ساعت کار ماشین محاسبه گردد.
سربار ساخت برآورد شده
___________ = نرخ جذب سربار
ساعت کار مستقیم برآورد شده
سربار ساخت را باید در ابتدای دوره برآورد و با محاسبه نرخ جذب سربار، مبلغ سربار ساخت هر محصول را که به آن سربار ساخت جذب شده میگویند، محاسبه و به بهای تمام شده محصول اضافه کرد.
سربار ساخت جذب شده، از حاصل ضرب مبنای واقعی هر محصول درنرخ جذب (نرخ از پیش تعیین شده) سربار بدست میآید.
نرخ جذب سربار × مبنای واقعی هر محصول = سربارساخت جذب شده
با سلام
آیا سربار جذب نشده را هم در ابتدای یک دوره برآورد می نماییند؟
با سلام
نظر خود شما چیست .
با احترام
سلام
فکر کنم سربار جذب نشده با توجه به تعریف و ماهیت آن ، یعنی
"آن قسمت از هزینه های ثابت که به دلیل عدم استفاده از ظرفیت تولید ، هزینه گردیده است ".
بنابراین پیش بینی چنین هزینه هایی در ابتدای دوره بی منطق خواهد بود چون نمیتوانیم در ابتدای دروه مشخص کنیم که آن ظرفیتی را که بعنوان ظرفیت قابل دسترس تعرف نموده ایم و بودجه را بر مبنای آن قرار داده ایم چه مقدار آن استفاده نمی گردد .
اگر اشتباه بیان نمودم راهنمایی بفرمایید .
ممنون
آیا همواره هزینه های مستقیم در گروه هزینه های متغیر هستند ؟
بالافرض هزینه حقوق ودستمزد کارگران خط تولید جزو هزینه های مستقیم است .آیا این هزینه ثابت است یا متغیر؟