[Zohreh Gholami]

مقاله ای مفید درباره بیماری HIV/AIDS

بدون شک بزرگ ترین معضل جامعه بشری پس از جنگ جهانی دوم پاندمی ایدز است. ایدز بیماری‌ای است که به صورت سندرم (مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌ها) تظاهر یافته و برای اولین بار در سال 1981 میلادی در کشور آمریکا گزارش شد. این سندرم نشان دهنده مراحل پایانی آلودگی با HIV است. HIV+ به فردی گفته می‌شود که اچ آی وی ( ویروس) وارد بدن او شده و این عفونت به دیگران قابل انتقال است اما وی فاقد علامت است و فقط با آزمایش خون می‌توان به آلودگی فرد پی برد، اما AIDS مرحله علامت دار و پایانی بیماری است که معمولاً چند سال پس از ورود ویروس به بدن فرد اتفاق می‌افتد و اگر بیمار تحت درمان قرار نگیرد معمولاً عمر طولانی نخواهد داشت. البته در بسیاری از مواقع این دو واژه( اچ آی وی و ایدز) به غلط به جای هم استفاده می‌شود.

عامل بیماری ویروسی به نام اچ آی وی (HIV) از خانواده رتروویروس هاست که به نام "ویروس نقص سیستم ایمنی انسان" نیز نامگذاری شده است. اصولاً ويروس‏ها داراي اين خــصوصيت هستند كه در خارج از سلول زنده قادر به ادامه حيات نیست. HIV  نيز مانند ساير ويـــــروس‌ها فقط درون سلول زنده قادر به ادامه حيات است. يكي از سلول‏هايي كه HIV براي ادامه حيات به آن احتياج دارد گلبول‌هاي سفيد در بدن انسان است. اين ويروس در خارج از بدن (خارج ازسلول‏هاي زنده) در مدت زمان كوتاهي از بين مي‌رود. اين ويروس به راحتي توسط مواد ضدعفوني كننده (الكل ، وايتكس) و حرارت از بين مي‌رود .

اولين موج همه‌گيري در امريكاي شمالي و اروپاي غربي، دومين موج آن در آفريقا و آمريكاي جنوبي، سومين موج آن در خاور دور و اروپاي شرقي ظاهر شده و چهارمين موج همه گيري از حدود سال 1995 در خاورميانه و آسياي مركزي ظاهر شده است.

در حال حاضر بیش از 34 میلیون نفر از مردم دنیا با این ویروس زندگی می‌کنند و روزانه تقریباً 6800 نفر به آمار قبلی اضافه می‌شود. همچنین به طور متوسط سالانه در حدود 2 ميليون نفر به دلیل ابتلاء به ایدز جان خود را از دست می‌دهند كه نتيجه آن میلیون‌ها كودك يتيم و معصومي خواهد بود كه احتمالاً 40-30 درصد آن‌ها نیز آلوده هستند.

تخمين زده می‌شود تا سال 2010 ميلادي در آفريقاي جنوبي حدود 5/2 ميليون نفر كودك به ويروس ايدز آلوده خواهند بود. در برخي از كشورهاي آفريقايي نظام ارائه خدمات بهداشتي درماني به دليل ازدياد بيماران مبتلا به ايدز در حال متلاشي شدن است.

در حالي كه در اروپا و امريكا به دلیل آگاهي مردم از راه‌های سرايت بيماري، از سرعت شيوع آن كاسته شده است متأسفانه بيش از 90% از موارد آلودگي جدید در کشورهای در حال توسعه بروز می‌کند.

ابعاد فاجعه وقتي روشن می‌شود كه بدانيم 70 تا 80 درصد اعتبارات بهداشتي در تعدادي از كشورهاي آفريقايي صرف برنامه مبارزه با ايدز می‌شود و يا حدود 50% از تخت‌های بيمارستاني اين كشورها را بيماران مبتلا به ايدز اشغال کرده و يا اين كه بدانيم تعداد آلوده شدگان هندوستاني در سال 1980 ميلادي 20000 مورد بوده و در سال 2000 به حدود 6 ميليون نفر رسيده است. پيش بيني می‌شود كه در سال 2010 تعداد آلوده شدگان به این ويروس در آسيا به حدود 10 تا 12 ميليون نفر برسد.

مطالعات گوناگون نشان داده که در حال حاضر تماس جنسی با فرد آلوده شایع ترین راه انتقال ویروس در جهان است. احتمال انتقال بیماری از این طریق در ابتدای آلودگی که ویروس به تازگی وارد بدن شده و هنوز بر علیه آن آنتی بادی ساخته نشده و همچنین در مرحله‌ی بیماری ایدز بسیار بالاتر است. استفاده‌ی مشترک از سوزن و سرنگ آلوده در مصرف کنندگان مواد مخدر تزریقی مقام دوم راه‌های انتقال را به خود اختصاص داده است. سومین راه انتقال نیز انتقال از طریق مادر آلوده به جنین و یا نوزاد او است که این عفونت می‌تواند در مراحل حاملگی، هنگام زایمان و یا پس از زایمان و از طریق شیردهی منتقل شود.

برای تشخیص بیماری امروزه در سراسر جهان از آزمایش الایزا (Elisa)  استفاده شده که در صورت مثبت بودن الایزا برای تایید آن از تست دیگری به نام وسترن بلات (Western Blotting)  استفاده می‌شود. در کودکان متولد شده از مادران HIV مثبت به دلیل احتمال وجود آنتی بادی‌های مادری باید از تست PCR که بر اساس شناسایی آنتی ژن ویروس است استفاده کرد و یا در 18 ماهگی از آزمایش الایزا و وسترن بلات سود جست.


راه های انتقال:
با توجه به راه‌های انتقال همه افراد جامعه در معرض خطر ابتلا به عفونت HIV است و اين بيماري مخصوص هيچ گروه سنی و یا جنسی خاصي نيست اما با در نظر گرفتن راه‌های انتقال بيماري، افراد زیر بيش از سايرين در معرض خطر هستند:

مصرف كنندگان مواد مخدر به خصوص نوع تزریقی
افرادي كه روابط جنسي محافظت نشده با افراد مختلف (هم جنس يا جنس مخالف) دارند
دريافت كنندگان مكرر خون و فرآورده‌های خونی آلوده
همسر يا شركاي جنسي افراد فوق‏الذكر


راه‏هاي عدم انتقال:
با توجه به این که ویروس در خارج از بدن انسان در مدت کوتاهی از بین می‌رود پس از طريق روابط اجتماعي معمولی و تماس‌های عادي مثل کار کردن با يكديگر، هم صحبت شدن، همسفر بودن، دست دادن، بوسيدن، در آغوش گرفتن.

با توجه به اين كه در روابط معمول و روزمره ويروس منتقل نمی‌شود ، افرادي كه آلوده به ويروس بوده و يا بيماري ايدز دارند در روابط معمول اجتماعي خطري براي سايرين نداشته و نيازي به جدا كردن آن‌ها از ديگران نيست. پس بیماران مبتلا به HIV/AIDS را از خود طرد نکنیم.

استفاده از حمام عمومي، استخر و توالت، از طريق لباس، پوشاك، پتو و رختخواب، عطسه، سرفه و نيش حشرات باعث انتقال آلودگي به شخص سالم نمی‌شود.


کشور ما ایران نیز تا تاریخ 1/4/1390 توانسته تعداد 23125 نفر از بیماران مبتلا به HIV/AIDS را شناسائی کند که 3054 نفر از آنان وارد مرحله ایدز شده و تعداد 4311 نفر از کل بیماران نیز جان خود را از دست داده‌اند. 5/91 % مبتلایان مرد و مابقی زن هستند. 5/46% موارد مبتلا در گروه سنی 25 تا 34 سال قرار داشته و نشان می‌دهد که این بیماری در جوانان شایع‌تر است. با توجه به ماهیت بیماری که دارای دوره بدون علامت طولانی بوده و در بسیاری از مواقع تا حدود 10 تا 15 سال در فرد آلوده هیچ گونه علامتی مشاهده نمی‌شود افراد مبتلا از بیماری خود آگاه نبوده و یا به دلیل ترس از انگ و بدنامی ناشی از آن از مراجعه به مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری خودداری کرده و قسمت عمده مبتلایان در کشور ما ناشناخته باقی مانده است. بر اساس تخمین‌های به عمل آمده برآورد می‌شود که در حدود 120-100 هزار نفر در کشور ما به این ویروس آلوده شده باشند. 

تا تاریخ 1/7/1390 در استان همدان نیز تعداد 560 نفر مبتلا به HIV/AIDS شناسائی شده که بیش از 57% موارد در گروه سنی 20 تا 34 ساله یعنی جمعیت جوان رخ داده و شایع‌ترین علت ابتلاء به بیماری نیز استفاده از سرنگ و سوزن مشترک در بین مصرف کنندگان مواد مخدر تزریقی است. البته بر اساس شواهد اپیدمیولوژیک موج سوم این بیماری در حال شکل گیری بوده و آن انتقال عفونت از طریق تماس جنسی به جای اعتیاد تزریقی است.

در حال حاضر در کلیه شهرستان‌های تابعه استان همدان مراکزی تحت عنوان مرکز یا پایگاه مشاوره بیماری‌های رفتاری با حضور پزشک و کارشناس زبده و آموزش دیده به صورت کاملاً محرمانه و با نهایت رازداری خدمات آموزشی و مشاوره رایگان را به مراجعین ارائه می‌کنند. در صورت لزوم در همان مراکز به صورت محرمانه، داوطلبانه و رایگان از نظر تشخیص HIV نمونه تهیه میشود.

برای پیشگیری از این بیماری در حال حاضر واکسنی وجود نداشته و درمان قطعی نیز به دلیل تغییر دائمی آنتی ژن سطحی ویروس و وجود دوران عفونت مخفی امکان پذیر نیست، اگر چه امروزه با دارو های ضد رترو ویروسی می‌توان طول عمر بیماران را تا حد قابل توجهی افزایش داد.


با این حال پیشگیری از ابتلاء به HIV/AIDS بسیار ساده و آسان است که شامل:
1. خویشتن داری در زمان تجرد و نداشتن رابطه جنسی قبل از ازدواج
2. استفاده از محافظ‌های مکانیکی (كاندوم) در روابط جنسی مشکوک
3. غربالگری و بررسی خون‌های اهدائی (در حال حاضر کلیه خون‌های موجود در سازمان انتقال خون با اطمینان بسیار بالا عاری از ویروس می‌باشند)
4. عدم مصرف مواد مخدر به خصوص نوع تزریقی
5.استفاده از وسائل تزریق به صورت استریل و یک بار مصرف و توزیع بسته‌های کاهش آسیب (سرنگ و سوزن) در بین مصرف کنندگان مواد مخدر تزریقی
6.پیشگیری از بارداری زنان آلوده به HIV/AIDS به منظور پیشگیری از انتقال ویروس به نوزاد

جعبه متن

نویسنده: محمد میرزائی کارشناس HIV/AIDS دانشگاه علوم پزشکی