[Zohreh Gholami]

تب برفکی در دام

تب برفکی یا «بیماری دهان و پا» (به انگلیسی: Foot-and-Mouth Disease) یک بیماری عفونی و گاهی کشنده ویروسی است که که موجب بیمار شدن حیوانات زوج سم از جمله گاو اهلی و اعضای خانوادهٔ گاوسانان می‌شود.این ویروس عامل بیماری در ابتدا به مدت دو تا سه روز تب شدید ایجاد نموده و متعاقبا تاول‌هایی در داخل دهان و روی پا ظاهر می‌شود که ممکن است پاره شده و موجب لنگش حیوان شود. این بیماری بسیار واگیردار است و قطرات آیروسل دفع شده از حیوان آلوده، تماس با تجهیزات دامداری، غذا، وسایل نقلیه، البسه آلوده و حیوانات شکارچی اهلی و وحشی موجب گسترش بیماری می‌شوند. این بیماری بعنوان طاعون برای صنعت دامداری محسوب می‌شود. کنترل بیماری منوط به واکسیناسیون، مراقبت شدید نقل و انتقال حیوانات، قرنطینه نمودن حیوانات مبتلا، اعمال محدودیت در خرید و فروش حیوانات و گاهی معدوم نمودن میلیون‌ها راس دام است.

گاو ٬ گاو میش ٬ گوسفند ٬ بز٬ خوک٬ گوزن و آهو به بیماری تب برفکی حسا س می باشند.فیل٬ جوجه تیغی و لاما نسبت به بیماری مقاومت بیشتری داشته و در صورت ابتلا علایم خفیف بروز داده و بیماری رابه حیوانات دیگر منتقل نمی کنند. موش٬ رت و مرغ خانگی تحت شرایط آزمایشگاهی به بیماری مبتلا شده اند ولی مواجهه آنها تحت شرایط طبیعی با ویروس عامل بیماری بعید به نظر میر سد. انسان به ندرت به این بیماری مبتلا می شود.

ویروس عامل بیماری نوعی پیکورنا ویروس و عضو شاخص جنس آفتوویروس است. عفونت زمانی اتفاق می افتد که ذرات ویروسی بداخل سلول میزبان راه پیدا کند. سپس ویروس سلول میزبان را مجبور به تولید هزاران کپی از خود می نمایدکه نهایتا با انهدام سلول ذرات ویروسی در خون رها می شوند. این ویروس اشکال متغیری دارد و همین موضوع تاثیر واکسیناسیون را با اشکال روبرو می کند.


تاریخچه
اولین بار فردریک لوفلر بهمراه پاول فروش در سال 1897 نشان دادند که عامل بیماری ویروسی است. آنها خون یک حیوان بیمار را از فیلتر چامبرلند عبور دادند و دریافتند مایع جمع آوری شده پس از فیلتر کردن هنوز می تواند حیوان سالم را بیمار نماید.سپس بعلت خطر گسترش ویروس در بین دامهای اهلی تحقیقات روی آن تا سال 1920 متوقف بود که در این سال والدمان و پاپ نشان دادند که می توان از راه تلقیح داخل پوستی در ناحیه بالشتک پای خوکچه هندی این حیوان را به بیماری مبتلا نمود و بدین ترتیب یک مدل حیوانی بسیار مناسب جهت انجام تحقیقات تب برفکی معرفی شد.

بیماری تب برفکی در اغلب قسمتهای جهان رخ داده است ٬ هرچند برخی کشورها برای مدتی عاری از بیماری بوده اند٬ و دامنه میزبانی وسیع و گسترش سریع آن موجب نگرانی در سطح بین المللی شده است.پس از جنگ جهانی دوم بیماری در سطح وسیعی در جهان گسترش یافت. آسیا٬ افریقا و بخشهایی از امریکای جنوبی جزو نواحی اندمیک بیماری محسوب می شوند ٬ شیلی تا آگوست 2007 عاری از بیماری بوده است و در اروگوئه و آرژانتین از سال 2001 به بعد موردی از بیماری مشاهده نشده است. آمریکای شمالی و استرالیا سالیان زیادی است که عاری از بیماری می باشند.

در نیوزلند حتی یک مورد از این بیماری مشاهده نشده است.اغلب کشورهای اروپایی بعنوان مناطق عاری از بیماری شناخته می شوند و کشورهای عضو اتحادیه اروپا عملیات واکسیناسیون علیه بیماری را متوقف نموده اند. تب برفکی یکی از بیماریهای بومی ایران است.تا قبل از ایجاد دامداریهای بزرگ توجهی به این بیماری نمی شد ولی پس از پیدایش دامداریهای صنعتی بزرگ در ایرانˌخسارات اقتصادی آن توجه مقامات مسئول را بخود جلب نمود و بدین ترتیب در موسسه رازی بخش ویژه ای برای بررسی این بیماری و تهیه واکسن برای مبارزه با آن تاسیس گردید.

با این وجود شیوع جدی بیماری تب برفکی در سال 2001 در انگلستان منجر به معدوم شدن تعدادزیادی از دامها٬ به تعویق افتادن انتخابات و عدم برگزاری بسیاری از رویدادهای ورزشی و تفریحی در این کشور شد.در ایرلند٬ با اجرای سیاست های اکید دولت مبنی بر ضدعفونی افراد هنگام ورود و خروج به دامداری ٬محدودیت فروش دام٬و عدم برگزاری کلیه رویدادهایی که مستلزم تجمع دامداران در یک محل بود٬ فقط یک مورد از بیماری مشاهده گردید.در آگوست 2007 دومورد تب برفکی در انگلستان مشاهده گردید و بدنبال آن کلیه دام های منطقه "سو ری" SURREY معدوم شده و این منطقه تحت قرنطینه قرار گرفت. در ماه ژوئن سال 2010 پس از مثبت شدن نتیجه آزمایش سه نمونه در کشور ژاپن بیش از 270000راس گاو کشتار شدند.


علایم درمانگاهی
دوره کمون بیماری بین 3-6 روز می باشد. علایم مشخصه بیماری در گاو عبارتند از : تب بالا٬ کاهش شدید تولید شیر بی اشتهایی و افسردگی شدید تشکیل وزیکولهای حاوی مایع سروزی و شفاف در مخاط دهان زبان و بالشتک دندانی و همچنین ناحیه تاج سم و فضای بین انگشتی می باشد. این وزیکولها براحتی پاره میشود و ناحیه زخمی بر جای می گذارد که اگر در ناحیه پا باشد منجر به لنگش شدید و اگر در ناحیه دهان باشد منجر به ریزش شدید بزاق و اشکال در تغذیه در نتیجه کاهش شدید وزن حیوان و کاهش شدید تولید شیر می گردد.این زخمها در مدت یک هفته رو به بهبودی می روند. در گوسفند و بز نیز علایم مشابه گاو است ولی شدت علایم خفیف تر بوده و فقط ضایعات شدید در ناحیه پا منجر به لنگش حیوان می شود. اگرچه میزان شیوع بیماری به 100% نیز می رسد ولی میزان تلفات آن در دامهای بالغ تا 2% و در دامهای جوان تا 20% می باشد. علت عمده تلفات در گوساله ها و بر ه ها التهاب عضله قلب و بروز آریتمیهای قلبی می باشد.

از عوارضی که پس از ابتلای به تب برفکی بر جای می ماند میتوان به :سقط جنین٬ ورم پستان٬ اختلال تنفسی همراه به له له زدن٬ رشد بی از حد پوشش بدن ٬ کاهش تحمل به گرما و دیابت ملیتوس نام برد.


سیرتکامل ویروس
ویروس تب برفکی هم از نظر فنوتیپی و هم از نظر ژنتیکی متغیر می باشد. هفت سروتیپ از این ویروس به نام های A ،O ،C،Asia1،SAT1 ،SAT2 و SAT3 وجود دارند و هر کدام تحت تیپها و واریانتهای مختلفی دارندو تعداد آنها آنقدر زیاد است که به سختی می توان آنها را طبقه بندی نمود. علت این تنوع ژنتیکی بروز خطا هنگام تکثیر ویروس و بروز جهش های ژنیتیکی می باشد و جهش ژنیتیکی تمام خصوصیات مهم ویروس از جمله تمایل به بافت هدف و همچنین طیف میزبانی آنرا تحت تاثیر قرار میدهد. با توجه به تعداد آنتی ژنهای محدود موجود در واکسن و تعداد بسیار زیاد ویروس های در حال گردش در طبیعت٬ عملیات واکسیناسیون و پیشگیری از بیماری نیز با مشکل روبرو خواهد شد.