[Zohreh Gholami]

فصل اول – دامپروري


تاريخچه پرورش حيوانات اهلي
بشر اوليه از ميوه گياهان وحشي و شكار حيوانات بهره مي برده و با گذشت زمان بتدريج توانست از حيواناتي مانند گوسفند،‌بز،‌ گاو را اهلي نموده و از شير و گوشت آنها استفاده نمايد. اولين حيواني كه حدود20-10 هزار سال پيش توسط انسان اهلي شده است،‌ گوسفند مي باشد. اجداد گوسفند مانند ساير حيوانات اهلي شناخته شده نيستند و اين به دليل فراواني نژادهاي گوسفند مي باشد. تاريخ اهلي شدن گاو به دوران نو سنگي يعني حدود 18000 سال پيش بر مي گردد. وجود مرغ اهلي حدود 3200 سال قبل از ميلاد مسيح در هندوستان به اثبات رسيده است.


تكنولوژي پرورش دام و طيور در ايران
پرورش دام و طيور در ايران به دو صورت سنتي و صنعتي وجود دارد،‌بخش سنتي بيشتر متكي به تجربيات قديمي و بدور از دست آوردهاي علمي و نوين پرورش مي باشد، در حالي كه از نظر كتب تعداد بالايي را در بر دارد. در پرورش سنتي راندمان توليد به دليل دور بودن از مسائل فني و بي توجهي به امر بهداشت و درمان، توليد مثل و اصلاح دام و تغذيه در حد پاييني قراردارد.
پرورش دام و طيور به صورت صنعتي در دهه هاي اخير به علت سود آوري بالا مورد توجه قرار گرفته است ولي در اين بخش به دليل
1- نبودن برنامه
2- به كارگيري روش های مدرن به صورت ناقص،‌ دامداري هاي صنعتي نيز نتوانسته اند به
3- كمبود نيروهاي متخصص
راندمانهاي مطلوب در سطح جهاني نزديك شوند.


ارتباط توليدات دامي و علوم كشاورزي
در كشاورزي براي توليد يك محصول،‌ساير تخصصهاي كشاورزي نيز كاربرد دارد. مثلاً‌ براي توليد محصولات زارعي (گندم و جو)‌نياز به شناخت بافت خاك- كاربرد ماشين آلات براي آماده سازي زمين،‌ كاشت و برداشت محصول و استفاده از كودهاي دامي براي تقويت خاك ضروري است. همچنين براي توليد محصولات دامي، توليدات بخش زارعي جهت تغذيه دام و بكارگيري روشهاي تبديل و نگهداري فرآورده هاي دامي ضروري است.


اهميت توليدات دامي در زندگي انسان
توليدات دامي در اقتصاد كشورهاي مختلف بطور اعم و در اقتصاد كشاورزي هر كشور بطور اخص از اهميت ويژه اي برخوردار است. در كشورهاي پيشرفته صنعتي سهم قابل توجهي از درآمدهاي حاصل از توليدات كشاورزي مربوط به توليدات دامي مي باشد. به طور مثال در كشور آلمان حدود 75 درصد از كل درآمد بخش كشاورزي را محصولات دامي تشكيل مي دهد.

نقش توليدات دامي در تغذيه انسان از اهميت ويژه اي برخوردار است. همچنين فرآورده هاي حاصل از پرورش دام نظير پشم،‌ پوست و غيره در تامين نيازمنديهاي جوامع بشري اهميت به سزايي دارد. علاوه بر اين محصولات،‌نقش توليدات دامي در فرآورده هاي دارويي مانند انسولين،‌ كورتيزون و فرآورده هاي صنعتي مانند زه،‌ براي وسايل موسيقي، چسب، ژلاتين و غيره اهميت آنها را در زندگي انسان نشان مي دهد.



فصل دوم _ تكنولوژي پرورش دام و طيور


اصول كلي تكنولوژي توليدات دامي
1- رفتار شناسي
2- شناسايي توليدات حيوانات مورد پرورش
3- تغذيه
4- توليد مثل
5- ژنتيك و اصلاح نژاد
6- كنترل بهداشت و شناسايي بيماريها


شناسايي رفتار حيوانات (رفتار شناسي)
در كشورهاي در حال توسعه به رفتار شناسي حيوانات توجه خاصي شده است. دامپروري ثابت كرده كه نحوه برخورد و رفتار انسان با حيوانات تأثير به سزايي در ميزان توليد آنها دارد. شناخت عادات،‌ غرايز و رفتار حيوانات و اهميت دادن به آنها و اتخاذ رفتاري مناسب با حالات و رفتار آنها باعث آرامش حيوان شده كه در نتيجه موجب افزايش توليد مي شود.


شناسايي توليدات حيوانات مورد پرورش
شناخت استعداد حيوانات مختلف در توليد اهميت ويژه اي دارد. به عنوان مثال در توليد محصولاتي مانند شير،‌ گوشت،‌ پوست...... نژادهاي مختلف يك نوع حيوان تواناييهاي مختلفي از خود نشان مي دهند و از طرف ديگر حيواناتي هستند كه داراي استعداد چند گانه ( چند محصول ) مي باشند و مي توانند در يك زمان چند محصول را ( شير، ‌گوشت....) به نسبت هاي مختلف توليد كنند.

به طور كلي هر دامدار براي نگهداري دام يا طيور بايد مجموعه عواملي را بررسي كرده و براساس آنها نژاد مورد نظر خود را خريداري و پرورش دهد. اين عوامل عبارتند ؟
1- نياز جامعه به نوع محصول توليدي.
2- شرايط اقليمي منطقه
3- شناسايي نژادهاي مختلف با در نظر گرفتن نوع محصول توليدي


تغذيه:
در بحث تغذيه بهتر است ابتدا دستگاه گوارش حيوانات را مورد بررسي قرار دهيم.


دستگاه گوارش:
وظيفه دستگاه گوارش در حيوانات هضم،‌ جذب و دفع مواد غذايي است. حيوانات از نظر دستگاه گوارش به دو دسته تك معده ايها و چند معده ايها تقسيم مي شوند. عمل گرفتن علوفه در اسب و بز به عهدۀ لبهاست. و اين كار در گاو توسط زبان انجام مي شود. زبان گاو بزرگ و متحرك است و در عمل جويدن و بلع مؤثر مي باشد. دندانها در نشخوار كنندگان به دو دسته شيري و بالغ تقسيم مي شود. غدد بزاقي با ترشح خود به خرد و نرم شدن غذا كمك مي نمايند. حلق در حيوانات از تقاطع راههايي تنفسي و گوارش ايجاد مي شود. مري لوله اي است كه حلق را به ابتداي معده وصل ميكند،‌مري در نشخوار كنندگان قابليت اتساع (گشادگي) زيادي داشته و غذا را با حركات دودي خود به جلو مي راند.


معده نشخوار كنندگان:
معده نشخوار كنندگان چهار قسمتي است (شكمبه – نگاري – هزرا لا، شيردان) نگاري كوچكترين قسمت معده نشخوار كنند گان بوده و داراي انقباضات شديدي است كه باعث برگرداندن غذا به دهان مي شود. جدار شكمبه نازك است و ديواره داخلي آن داراي برآمديگهاي ستوني نوك تيز است. كه جذب قسمتي از مواد در آن صورت مي گيرد. هزار لا از تعداد زيادي لايه هاي موازي تشكيل شده كه در اندازه هاي مختلف مي باشد. مواد غذايي مقداري از آب خود را در هزار لا از دست مي دهند.


شيردان:
گلابي شكل است و نقش آن در هضم مواد غذايي مانند معده در تك معده ايها است . مخاط شيردان پر از غدد ترشحي است كه شير معده را ترشح مي كند.


روده ها:
از باب المعده شروع و تا مخرج ادامه دارد. شامل رودۀ باريك و رودۀ بزرگ مي باشد در نشخواركنندگان طويل تر از ساير حيوانات است.


غدد ضميمه:
مهم ترين غدد دستگاه گوارش كبد و لوزالمعده مي باشند. ترشحات اين غدد توسط مجراهايي به دو از دهمه وارد مي شود.


معده اسب:
ساده مي باشد و از دو قسمت فوقاني و تحتاني تشكيل شده است
سوراخ مري به راحتي غذا را از خود عبور داده وارد معده مي نمايد ولي برگشت آن امكان پذير نيست.
روده كور (سكوم) و قولون در اسب كار شكمبه در نشخوار كنندگان را انجام مي دهد.


هضم غذا در نشخوار كنندگان
غذا در دستگاه گوارش نشخوار كنندگان تحت تأثير سه نوع هضم مكانيكي – شيميايي و ميكروبي قرار مي گيرد.
هضم مكانيكي كه طي آن غذا در دو نوبت جويده مي شود. جويدن اوليه كه غذا توسط دندانها خرد شده و با بزاق دهان مخلوط مي شود و جويدن ثانويه كه غذا بعد از برگشت از معده براي دومين بار جويده مي شود (نشخوار)
هضم ميكروبي در شكمبه نشخوار كنندگان صورت مي گيرد.
هضمم شيميايي،‌ توسط آنزيم هاي گوارش ، موارد غذايي قابل جذب مي شوند.


دستگاه گوارش طيور
دستگاه گوارش در طيور از دهان، مري، چينه دان،‌پيش معده، سنگدان و روده ها تشكيل شده است. دهان در طيور لب ودندان ندارد و به جاي آن منقار وجود دارد. مري از حلق شروع شده وبه پيش معده ختم مي شود.
چينه دان كه به صورت كيسه اي در قسمتي از مري قراردارد غذا را به كمك ترشحات و حرارت خود نرم كرده و سپس به وسيله مري به پيش معده مي رساند.
سنگدان توسط مجراي كوتاهي به پيش معده متصل است داراي عضلاتي قوي است. انقباض اين عضلات غذا كاملاً خرد و نرم مي نمايد.


شناسايي موارد خوراكي
به طور كلي تغذيه حيوانات از منابع گياهي و حيواني تأمين مي شود كه گياهان و علوفه خشك حاصل از آن قسمت اعظم آن را تشكيل مي دهد.


مواد گياهي:
اين مواد به صورت های مختلف مانند:
1- علوفه اي
2- دانه اي
3- مازاد كارخانجات فرآوري مواد غذايي
به دام داده مي شود. موادعلوفه اي كه بيشتر خوراك دامهاي بزرگ را تشكيل مي دهد يك از منابع مهم تأمين خوراك حيوانات به شمار می رود.


دانه ها:
دانه ها معمولاً همراه هم به دام داده مي شود. اين مواد داراي حجم كم و ارزش غذايي زياد مي باشد. مهم ترين اين دانه ها عبارتند از گندم- جو- ذرت- سويا. ضمناً پوسته اين مواد (سبوس) نيز در تغذيه حيوانات مورد استفاده قرار مي گيرد. مهمترين آنها سبوس گندم و جو مي باشد.


مازاد كارخانه هاي فرآوري مواد غذايي:
مهمترين اين مواد تفالۀ چغندر قند، ملاس و انواع كنجاله ها مي باشد به صورت مخلوط با مواد ديگر در تغذيه حيوانات مورد استفاده قرار مي گيرد. از مهمترين كنجاله ها تخم پنبه – كنجاله آفتابگردان و كنجاله سويا را مي توان نام برد.


مواد خوراكي با منشأ حيواني:
اين مواد در تغذيۀ طيور مورد استفاده قرار مي گيرند تامين كنندۀ پروتيئن حيواني در تغذيه طيور مي باشند. مهمترين اين مواد پودر گوشت،‌ پودر ماهي،‌ پودر كشك و پودر شير مي باشند.


مواد كنستانتره (مواد متراكم):
به موادي اطلاق مي شود كه بيش از 22 درصد پروتئين قابل هضم داشته و از اقلام ذيل تشكيل مي شود:‌ بلغور غلات، سبوس غلات، انواع كنجاله ها و مكمل هاي غذايي.  موادي كه كنستانتره حيوانات متفاوت استفاده مي شود با هم از نظر نوع و ميزان تفاوت دارد. به طور مثال تغذيه طيور منشاء حيواني دارد مانند پودر ماهي،‌ پودر خون، ...


مكمل ها:
كه شامل انواع مواد معدني (كلسيم،‌ فسفر،‌ منيزيم و ...) و ويتامين ها مي باشند و به صورت محدود براي برطرف كردن اين مواد در جيره ها ي غذايي منظور مي شوند.


احتياجات غذايي دام،‌ طيور و آبزيان
تغذيه صحيح عبارت است از غذا دادن به حيوان به نحوي كه علاوه بر تأمين نياز منديهاي حيوان حداكثر توليد از آن حاصل شود.
مواد غذايي موادي هستند كه پس از هضم جذب شده و به صورت مواد مغذي مورد استفاده بدن قرار ميگرند اين مواد عبارتند از:
مواد از ته ( پروتئين ها و غير پروتئين ها ) مواد كربوهيدراته- چربي ها – ويتامين ها املاح به طور كلي مي توان احتياجات حيوانات مختلف را بر حسب نگهداري و توليد محاسبه نمود.


احتياج نگهداري:
عبارت است از حداقل انرژي و مواد مغذي لازم براي نگهداري حيوان در حال سلامت و بدون كاهش يا افزايش وزن (در حالي كه حيوان در حال استراحت بوده – رشد نكند – باردار نباشد- محصولي توليد نكند)


احتياج توليد:
مقدار غذايي است كه به چيرۀ نگهداري اضافه مي شود تا توليد محصولات مورد نظر (شير، گوشت، تخم مرغ) را تأمين كند.


توليد مثل:
مهم ترين تفاوت بين موجودات زنده و غير زنده توانايي توليد مثل در جانداران است. در فرآيند توليد مثل، موجودات زنده افرادي نظير خود را به وجود مي آورند. با انجام اين عمل است كه در يك واحد دامداري مي توان دامهاي پير را حذف نموده و با جايگزين كردن دامهاي جوان سطح توليدات (شير، گوشت) را ثابت نگهداشت. در دامپروري دام ها را فقط در مدت عمر مفيد شان نگهداري مي كنند.
توليد مثل در موجودات زنده به دو صورت انجام مي گيرد:
1- توليد مثل غير جنسي
2- توليد مثل جنسي

1- توليد مثل غير جنسي:
در اين روش فقط يك فرد براي انجام توليد مثل كافي است. چون فرد ايجاد شده تمام كروموزم ها و عوامل وراثتي را از والد خود دريافت كرده و شبيه به آن است. باكتري ها اين گونه توليد مثل دارند.

2- توليد مثل جنسي:
در اين روش بايد دو سلول جنسي نر و ماده با هم تركيب شوند تا فرد جديدي به وجود بيايد.


دستگاه تناسلي دام نر عبارت است از :
1- بيضه ها كه اصلي ترين اندام توليد مثل دام نر است و اسپرم و هورمون جنسي نر را توليد مي كند.
2- عدد ضميمه، شامل غدد وزيكول سمينال،‌غدد كوپر و غده پروستات
3- قضيب


دستگاه تناسلي دام ماده عبارتست از:
1- تخمدانها
2- مجاري تخمدان
3- شاخ رحم
4- رحم
5- گردن رحم (سرويكس)
6- واژن يا مهبل
7- فرج (ولو)
8- فرج


دستگاه تناسلي طيور
بايد بگوئيم كه دستگاه تناسلي طيور تفاوت زيادي با دستگاه توليد مثل دام ها دارد. بر خلاف دام ها كه جنين تمامي مراحل رشد و تكامل خود را در داخل بدن مي گذراند، در طيور چنين ارتباطي وجود ندارد. در خروس نيز برخلاف دام هاي نر بيضه ها از بدن خارج نمي شوند و تا آخر عمر در داخل محوطۀ بدن باقي مي مانند. در خروس غدد ضميمه دستگاه تناسلي وجود ندارد.


دستگاه توليد مثل خروس:
شامل بيضه ها و آلت تناسلي است بيضه هاي خروس دو عضو كوچك زرد رنگ و بيضوي شكل هستند كه در ديوارۀ پشتي بدن در قسمت جلوي كليه ها قرار دارند. وظيفۀ بيضه ها ساختن سلول جنسي نر (اسپرماتوزوئيد) مي باشد.


دستگاه توليد مثل مرغ و طرز تشكيل تخم مرغ
دستگاه توليد مثل مرغ شامل دو بخش تخمدانها و مجراي تخمدان مي باشد. تعداد تخمدانهاي مرغ دو عدد است . تخمدان چپ،‌ بزرگ و فعال ولي تخمدان راست كوچك و غير فعال مي باشد. مجراي تخمدان مرغ لولۀ بزرگ،‌ پهن و تا خورده اي است كه قسمت اعظم محوطۀ بطني را فرا گرفته است. اين لوله بر حسب شكل ظاهري و نوع وظيفه به قسمتهاي مختلفي تقسيم شده است. بخش ابتداي لوله كه به شكل يك قيف مي باشد شيپور نام دارد و درست در زير تخمدان چپ قرار گرفته است بعد از اين كه قطر زرده به اندازه كافي رسيد قسمتي از جدار تخمدان كه رگ خوني ندارد ترك برداشته و زرده از آن طريق وارد شيپور مي شود.در همين محل است كه لقاح و نطفه دار شدن تخم صورت مي پذيرد.

در بخش بعدی مجاري تخمدان كه ماگنوم ناميده مي شود غده هايي وجود دارد كه با ترشحات خود قسمت عمده اي از سفيدۀ تخم مرغ را مي سازند. مابقي سفيده و دو غشاي پوسته در قسمت ديگري از مجراي تخم بنام استيموس ساخته مي شود. درهمين ناحيه تخم مرغ فرم و قالب واقعي خود را پيدا مي كند. قسمت انتهايي مجاري تخمدان مهبل نام دارد. بر اثر انقباش و انبساط و حركات دودي اين ناحيه تخم مرغ بطرف كلوآك هدايت و از بدن دفع مي شود.


ژنتيك و اصلاح نژاد
امروزه دانشمندان توانتسه اند با استفاده از قوانين اصلاح دام،‌ توان ژنتيكي دامها را بالا برده و از اين طريق نژادهاي پر بهره وخوبي به دست آوردند.


اصول كلي بهداشت در واحدهاي دام و طيور
1- بهداشت جلدي دام و طيور
دفع انگلهاي خارجي براي جلوگيري از زيانهاي اقتصادي با استفاده از سموم و روش هاي مختلف امكان پذير است.

2- بهداشت غذاي دام و طيور
غذا عاري از آلودگي و داراي محتويات سالم و فاقد كپك زدگي باشد.

3- بهداشت جايگاه و تجهيزات آن:
جايگاه و وسايل خوارك دهي و حمل نقل كود و فضولات و ساير تجهيزات موجود در جايگاه قابليت ضد عفوني داشته و هر چند مدت يك بار ضد عفوني گردند.

4- بهداشت كارگران و نيروهاي فعال دردامداري:
لباس و وسايل كار كارگران در دامداري بايد تميز و قابل شستشو باشد.

5- واكسيناسيون:
انجام واكسيناسيون بايد به موقع صورت گرفته تا از شيوع بيماريهاي همه گير جلوگيري به عمل آيد.


بهداشت دام (سمپاشي،‌ حمام كردن،‌ تيمار كردن)
يكي از موارد رعايت بهداشت در دام رعايت بهداشت جلدي (‌پوست) دام مي باشد كه با استفاده از سمپاشي،‌حمام دادن،‌ تيمار كردن انجام مي پذيرد. انگلهاي خارجي علاوه بر خسارتي كه به خود دام وارد مي نمايد عامل انتقال بيماريها توسط بزاق در هنگام نيش زدن نيز مي باشد. يكي از راه هاي مبارزه با انگل هاي خارجي سمپاشي است كه با استفاده از پخش مواد دارويي روي بدن دام انجام مي گيرد. استفاده از حمام هاي دارويي يا حمام ضد كنه،‌ از راههاي ديگر مبارزه در ايران ( براي گوسفندان كاربرد دارد)‌ مي باشد. قبل از ورود دام به اين حمام،‌ بايستي دست و پايش را در حوضچه اي شستشو داد تا با ورود گل و لاي و چبري تاثير كنه كش كم نگردد. محلولهاي مورد استفاده در حمام ضد كنه از حشره كشهاي آلي مي باشد كه بايد هميشه غلظت معين و ثابتي داشته باشد تا كنه كش تأثير خود را در اثر رقيق شدن از دست ندهد. حمام كردن روزهاي آفتابي و گرم مناسب تر از مواقع ديگر مي باشد. و براي پيشگيري از بيماريهاي تنفسي از حمام دادن دام در روزهاي سرد و باراني بايد اجتناب ورزيد . بهترين زمان حمام دادن دام قبل از ظهر مي باشد. مدت استحمام بستگي به نوع دارو دارد و از چند ثانيه تا يك دقيقه بطول مي انجامد. بهتر است كه اصطبل و قسمت هاي مختلف آن نيز ضد عفوني شود. استفاده از پخش مواد دارويي با روش اسپري با دوش دادن نيز در بعضي از دامداريها انجام مي گيرد. مزيت اين روش بر حمام دادن كنتر بهتر مادۀ مؤثر مي باشد.


تيمار كردن، بيماري دام وطيور و عوامل آن

تيمار كردن:
تميز و عاري نمودن پوست دام از فضولات كه باعث نشاط و شادابي دام و كمك به كنترل بيماريهاي جلوي مي باشد را تيمار كردن گويند. تيمار كردن بر اثر مالش سبب تحريك پوست و در نتيجه باعث افزايش جريان خود و در نهايت تقويت پوست دام مي گردد. عمل تيمار كردن نبايد همزمان با غذا خوردن دام صورت گيرد زيرا باعث آلودگي غذاي دام مي گردد. بهتر است در مقابل آفتاب صورت گيرد.


بهداشت جايگاه
يكي از قسمتهايي كه بايد هميشه از نظر بهداشت در جايگاه مورد توجه قرارگيرد بستر مي باشد، در بستر به دليل وجود مواد آلي موجود در كود و رطوبت ادرار، محيط مناسبي براي رشد ميكرو ارگانيسم ها فراهم مي گردد. لذا خشك و تميز نگهداشتن بستر ضروري است. در دامداريها جايگاه را هر چند مدت يك بار ضدعفوني مي كنند.

مواد ضد عفوني كنند مورد استفاده در دوگروه شيميايي دسته بندي مي شوند. ضد عفوني كنندۀ غير شيميايي از عوامل طبيعي بوده از جمله اين عوامل نور خورشيد است كه به دليل داشتن اشعه ماوراي بنفش خاصيت ميكروب كش دارد. حرارت نيز از عواملي است كه با كشتن ميكروبها محيط را از وجود آنها پاك مي كند. قسمتهاي مختلف جايگاه را از طريق حرارت دادن به وسيله شعله فكن مي توان ضد عفوني كرد. ضد عفوني كننده هاي شيميايي از تركيبات شيميايي مي باشند و شدت عمل در انهدام ميكروب ها بستگي به نوع تركيبات و ميزان غلظت آنها دارد.

يك ضد عفوني كنندۀ خوب بايد
1- بوي زننده نداشته باشد.
2- در حرارت معمول تأثير داشته باشد.
3- قابليت حل شدن در آب داشته باشد.
4- عدم ثبات طولاني
5- عدم تركيب با اجسام و ظروف مورد استفاده را داشته باشد.
يك ضد عفوني كننده مناسب دردامداري ها آهك است. كه به علت جذب رطوبت براي خشك كردن بستر مورد استفاده قرار ميگرد. آهك به صورت پورد يا محلول مورد استفاده قرار مي گيرد. ضدعفوني كننده هايي كه به صورت تجارتي وجود دارند بيشتر از تركيبات يد تشكيل شده اند.


ضوابط و شرايط احداث واحدهاي دام وطيور
الف- شرايط عمومي اوليه
1. داشتن زمين كافي براي كشت علوفه مورد نياز دام
2. وجود آب كافي مورد نياز دامداري
3. وجود افراد مدير و كادر متخصص
4. انتخاب نژاد مناسب
5. ايجاد ساختمانها با استفاده از مصالح مناسب به گونه اي كه قابل شستشوباشد.
6. رعايت موازين بهداشتي
7. كسب پروانه براي تأسيس واحد دامپروري

ب- شرايط بهداشتي و نظارت لازم در تأسيس دامپروري
1. طراحي تأسيسات دامپروري بايد پشت به باد انجام گيرد ( به منظور جلوگيري از انتقال فضولات به خانه هاي روستايي).
2. انواع ديگر دامها در دامپروري نگهداري نشود.
3. واحد دامپروري مجهز به لوازم سمپاشي و ضد عفوني كننده و وسايل ايمني و آتش نشاني باشد.
4. ساختن حوضچه ضد عفوني كننده در جلو درب ورودي و هم چنين در مدخل اصطبل ها.
5. در نظر گرفتن محل مناسب براي جمع آوري كودها حاصله از دامپروري
6. در نظر گرفتن يك واحد ساختماني دور تر از ساير ساختمانها جهت فرنطينۀ دامها و همچنين ساخت يك بيمارستان
7. نصب كورۀ لاشه سوز
8. نصب تابلو (اياب و ذهاب اشخاص متفرقه ممنوع) در جلو درب ورودي ايستگاه گاوداري
9. اخذ گواهي بهداشتي براي كارگران دامپروري
10.نور تهويه لازم براي واحد دامپروري بايستي محاسبه و تأمين گردد.

ج- نكات ضروري در تأسيس دامپروري
الف – فاصله واحد دامپروري تا مجتمع هاي مسكوني يا قريه و روستا باقي حداقل 250 متر باشد
ب – فاصله واحد دامپروري تا دامپروري ديگر باستي حداقل 1 كيلومتر باشد.


بيماري دام وطيور و عوامل آن
بيماري عبارت است از تغيير در حالت طبيعي يك يا چند عضو و يا تمام بدن كه بر اثر آن انجام صحيح وظائف بدن مختل مي شود. بايد بگوئيم كه بيماريها انواع متفاوت دارند و با وجود بيماريهاي متفاوت عوامل بوجود آورنده آنها نيز متفاوت خواهد بود.


عوامل ايجاد بيماري
1.عوامل زنده مانند ويروس ها - باكتري ها- انگل ها و قارچ ها مي باشند.
2. عوامل غير زنده مثل اختلالات تغذيه اي و وراثتي


بيماری هاي مهم دام و طيور بيماری سل
سل يك بيماري مشترك بين انسان و دام است و بيشتر دام هاي مسن را گرفتار مي كند. ميكروب بيماري نسبت به اسيدها و الكل مقاوم و نسبت به حرارت حساس است به طوري كه در آب جوش فوراً از بين مي رود. ميكروب اگر با ترشحات يا خلط پوشيده شود ديرتر از بين مي رود. يد و كلر در مدت كوتاهي ميكروب سل را از بين مي برند.


ميكروب سل داخل ترشحات مستقر مي شود
1. در سل ريوي داخل ترشحات ريه مستقر است
2. در سل رحم داخل ترشحات رحمي مستقر است
3. در سل روده داخل مدفوع مستقر است
4. در سل پستان داخل شير موجود است. (‌اين شير آلوده است و انسان مصرف كنندۀ اين شير خام هم آلوده مي شود)

بيماري سل در گرما و مزمن است و سالها طول مي كشد و در مراحل اوليه بيماري دام سلامت ظاهر خود را حفظ كرده و كم كم در هنگام فعاليت يا استنشاق هواي سرد سرفه هاي كوتاه و دردناكي مشاهده شده و دام زود خسته مي شود- اشتهاي دام كم شده و لاغر مي شود و نشخوار نامنظم و گاهي نفخ شكم مشاهده مي شود. متعاقباً درجه حرارت كمي بالا رفته، تنفس كوتاه و سريع و سرفه شدت مي يابد و ترشحات غليظ و زرد رنگي در هنگام سرفه دفع ميگردد كه اغلب توسط حيوان مجدداً‌ بلغ مي شود و باعث آلودگي غدد لنفاوي دستگاه گوارش و كبد ميگردد و بتدريج اشتهاي گاو كاهش يافته – ترشح شير كم مي شود و گاو لاغر مي شود.

علامت هاي سل طيور عبارست است از كم شدن وزن، قطع تخمك گذاري – بيحالي ، رنگ پريدگي تاج و ريش، ضعف،‌لنگش در انثر تورم مفاصل و اسهال. راه انتقال سل طيور از طريق ورود تخم مرغ جوجه كش آلوده به مرغداري مي باشد. براي ريشه كني بيماري سل در يك منطقه ساليانه عمل تست حساسيتي را روي دامها انجام داده و در صورت واكنش مثبت روانه كشتارگاه مي نمائيد.
براي پيشگيري در مناطق خيلي آلوده از واكسن سل به نام BCG استفاده مي شود.


بيماري بروسلوز
بيماري مزمن – عفوني – مشترك بين انسان و دام است. و به دليل ايجاد سقط جنين ها مكرر و كاهش شير و ايجاد عقيمي و عوارض مفصلي يكي از بيماريهاي خطرناك دامي محسوب مي شود. بعد از ورود ميكروب به بدن تا مدتي هيچ نوع علائمي در دام ظاهر نمي شود، طي اين مدت ميكروب رشد و تكثيري مي يابد و آماده جمله به بافتهاي دام مي گردد. در اين زمان با آزمايش خون بيمار بودن دام مشخص مي گردد. ميكروب اين بيماري پس از مشاهده در خون متعاقباً در ادرار،‌ مدفوع، شير دام وارد مي گردد. در كره و پنير تهيه شده از شير آلوده عامل بيماري به مدت 30 تا 40 روز محفوظ مي ماند. حرارت ميكروب را از بين مي برد. علائم بيماري تب- تعريق- مجدداً تب – ضعف – بيحالي – تورم مفاصل درد عضلات و كمر درد- كم خوني مي باشند. پيش گيري با واكسيناسيون صورت مي گيرد.


بيماري تب برفكي
عامل اين بيماري يك نوع ويروس است. همه گيري فوق العاده اي دارد. بيماري چندان تلفات ندارد منتهي به علت ايجاد ضايعات در بدن به ويژه دهان امكان تغذيه كافي را از دام گرفته و توليدات دام را كاهش مي دهد. حرارت ويروس را از بين مي برد اما در سرما محفوظ مي ماند. ويروس روي سطح علف خشك تا حدود يكماه (يك ماه) به صورت بيماري زا باقي مي ماند. ويروس در مجاروت اسيدها از بين مي رود.

حرارت بدن – كاهش شير- كاهش اشتها و از بين رفتن آن نفخ و يبوست مي شود. ضايعاتي قرمز رنگ در زبان و سطح داخلي لب ها ظاهر شده و بتدريج سفيد رنگ مي شوند. گاه ضايعات در پستان و بين سم ها مشاهده مي شود. در گوسفند و بز اولين علامت بيماري لنگش مي باشد. در دام مبتلا ترشحات بدن و تاولهاي ايجاد شده حاوي ويروس هستند. انتقال بيماري توسط بزاق ، شير، ترشحات بيني و ادرار دام آلوده امكان پذير است.


بيماری هاری
تمام حيوانات خونگرم نسبت به بيماري هاري حساس هستند. عامل آن نوعي ويروس است كه از طريق گاز گرفتن و توسط بزاق آلوده به حيوانات سالم منتقل مي شود. دورۀ بيماري به سه مرحله تقسيم مي شود.
1- مرحله اول ناآرامي جزئي درحيوان پيدا مي شود.
2- پس از سه روز حيوان دچار فلج شده و يا شرور و چموش مي شود- بي قرار است- گاوها معمولاً شاخ مي زنند.
3- در اين مرحله كه بسيار بحراني است مردمك چشمها گشادي شوند. گاوها در اين مرحله نعره هاي بلند سرمي دهند. گاوهاي خطرناك است زيرا به انسان بيماري را منتقل مي نمايد. كنترل بيماري با واكسيناسيون انجام مي شود.

بيماری شاربن يا سياه زخم
عامل بيماري با سيل است كه سال ها در خاك زنده مي ماند.

علائم:
در مرحلۀ حاد افزايش دماي بدن- خروج خون از دهان،‌ بيني – مقعد حيوان . مرگ ومير ناشي از اين بيماري در مناطق آلوده 100-90% است.

عوامل منتقل كننده بيماري
1- پشه و حشرات نيش زننده
2- دستهاي آلوده و تجهيزات آلوده
3- پوست حيوانات تلف شده

بيماري نيوكاسل
اين بيماري براي اولين بار در جاوه با علائمي شبيه طاعون مشاهده شد و متعاقباً در نيوكاسل انگلستان ديده شد كه براي تمايز آن را نيوكاسل ناميدند.
اين بيماري در طيور (مرغ و بوقلمون)‌ كشنده است. همه گيري شديد را در گله مرغان ايجاد مي كند.

مهم ترين نشانه هاي آن:
علائم تنفسي است. ترشحات مختصر در بيني – تنفس صدادار – سرفه مشاهده مي شود . عطش شديد در جوجه مبتلا- قطع اشتها- چرت زدن- و آثار عصبي مانند فلج جزئي يا كامل پاها دور خود چرخيدن – افتادن مشاهده مي شود. مقاومت ويروس اين بيماري در مقابل عوامل طبيعي نسبتاً زياد است و انتقال بيماري توسط ترشحات، فضولات و بقاياي مبتلايان انجام مي گيرد. بهترين راه پيشگيري واكسيناسيون طيور مي باشد.