[Zohreh Gholami]

فلسفه و هنر

مسئله هنر این است که "هنر چیست؟" این پرسش هم در زیبایی شناسی و هم در کار هنری قرن بیستم مهم بوده است. ظاهرا هنرمندان بارها مجبور شده اند در آثارشان با این مسئله رویارو شوند تا دنیای هنر آنها را جدی بگیرد. زمانی یک هنرمند بلژیکی، فرانسیس آلیس، تصمیم گرفت به جای اینکه خودش در دو سالانه ی ونیز حضور یابد، طاووسی زنده را بفرستد. این طاووس در مقام اثری هنری با عنوان سفیر ارائه می شود. کارگزاران بریتانیایی این هنرمند شرحی مفید بر معنای این اثر هنری فراهم کرده اند:

این پرنده در نمایشگاه ها و مهمتنی ها خواهد خرامید، گویی هنرمند خود اوست. نکته ای نغز است که به نخوت دنیای هنر اشاره دارد و با حکایت های کهن دنیای جانوران هم خوان است.

آلیس به هیچ وجه اولین هنرمندی نیست که جانوری زنده را در مقام اثری هنری ارائه می کند، مثلا اثر هنری واقعی کار مارک والینگر اسب مسابقه ای است که در رقابت شرکت کرده است. عنوان اثر هنری واقعی بار استعاری ندارد. این اثر، به معنای واقعی کلمه، اثری هنری است. اثر مذکور یک اسب مسابقه ی واقعی است که همانند آثار هنری واقعی در رقابت شرکت کرده است. نامیدن اسب و اعلام وجود او یعنی به مبارزه طلبیدن بیشتر دیدگاه های مرسوم درباره ی چیستی هنر. و مسئله، یا دست کم بخشی بزرگ از آن همین است. در آفرینش آثار هنری ای از این دست _ ژانری که هارولد روزنبرگ معتقد آن را "اشیاء بی قرار" می نامد_ جایگاه هنرمندان به فیلسوفان نزدیک می شود. این دسته از هنرمندان نظریه های هنری مورد استفاده ی اسلاف خود را به شیوه ای استادانه و با آوردن مثال های متقابلی که به خوبی انتخاب شده اند، باطل اعلام می کنند. در طول زمان این مثال های متقابل خود جذب جریان اصلی می شوند، قدرت تاثیر خود را از دست می دهند، و عاقبت آماج حملات جریانی پیشتاز و جدید می شوند. و به این ترتیب هنر در جهت های عجیب و پیش بینی ناپذیر بسط می یابد.

مثال معروف این نوع حرکت های جنجال بر انگیز _که در بیشتر بحث های مربوط به چیستی هنر نقش محوری دارد_ فواره اثر مارسل دوشان است. این اثر یک آبریزگاه مردانه از جنس چینی بود که اسم مستعار " آر. مات" ناشیانه با رنگ رویش نوشته شده، و دوشان در ۱۹۱۷ آن را برای شرکت در نمایشگاه هنرمندان مستقل در نیویورک ارائه کرده بود. قرار بود شرکت در نمایشگاه آزاد باشد و شرکت کنندگان در ازای پرداخت شش دلار می توانستند دو اثر را به نمایش بگذارند. دوشان شش دلار را پرداخت اما اثرش را قبول نکردند. رئیس هیئت مدیره ی انجمن در مصاحبه ی مطبوعاتی اعلام کرد که فواره ی دوشان "با هیچ تعریفی اثر هنری به شمار نمی آید". عکسی که آلفرد استیگلیتز از فواره گرفته بود در مجله ی بلایند من چاپ شد و همراه با آن گفت و گویی بود درباره ی "موضوع مربوط به ریچارد مات" که در پاسخ به این گلایه، که فواره صرفا "قطعه ای ساده از ابزار لوله کشی" است و نه اثر هنری، توجیه زیر را آورده بود:

مهم نیست که آقای مات با دست های خودش فواره را درست کرد یا نه. او آن را انتخاب کرد. او یکی از اشیاء معمولی زندگی روزمره را از جای خود برداشت و جایگاه آن را به گونه ای تعیین کرد که بنابر عنوان و دیدگاه جدید، اهمیت کاربردی اش از بین رفت. به این ترتیب، او اندیشه ای تازه برای این شیء آفرید.

به این ترتیب، فواره، بنا به نوعی تعریف، اثری هنری بود. دوشان با فواره و دیگر "ساخته گزیده ها" _ واژه ای تکنیکی که دوشان واضع آن بود_ اعتقاد رایج را، در مورد این که هنر چه می تواند باشد و چه باید باشد، به مبارزه طلبید. شاید فواره در آغاز فقط یک شوخی بود اما موضوعی که دوشان از طریق آن مطرح کرد، در طول زمان به موضوعی جدی تبدیل شده است. در زمانی که آثاری مثل فواره در جریان غالب هنر پذیرفته شده اند، دیگر جایی برای این اندیشه نیست که همه ی آثار هنری باید ساخته ی دست هنرمند، یا از نظر زیبایی شناختی و یا از نظر احساسی عمیق باشند.