[Zohreh Gholami]

زيتون تلخ با نام علمي ‏Melia azedarach

گياهي از خانواده‏Meliaceae ‎‏ با نام علمي ‏Melia azedarach ‎، درختي است که در ايران با نام‌هاي محلي مختلفي شناخته مي‌شود. از جمله در مازندران و ساري «زيتون تلخ» و «سنجد تلخ»، در نور «شال پستانه»، در لاهيجان «شال زيتون»، در رامسر «ديوزيت»، در تهران «زيتون تلخ» و «سنجد تلخ» و در آستارا «زبيل آغاجي» ناميده مي‌شود. ‏

درختي زيبا با برگ‌هاي مرکب به رنگ سبز تيره و گل‌هاي آن بنفش معطر و ميوه آن کوچک، تخم‌مرغي و سفيد مايل به زرد شبيه به ميوه کُنار است. هسته سختي در داخل ميوه است که سوراخ دارد و از آن براي درست کردن نوعي تسبيح استفاده مي‌شود. به همين دليل به آن درخت تسبيح نيز مي‌گويند. بومي هيماليا است و در شمال ايران مي‌رويد و در منازل نيز به عنوان درخت زينتي کاشته مي‌شود. از نظر ترکيبات شيميايي در ميوه آن يک ترکيب سمي وجود دارد و وجود «آلکالوئيد ازاريدين»، يک رزين، يک تانن، «مليوتانيک اسيد» و «بنزوئيک اسيد» در آن مشخص شده است و عصاره آبي آن که به خرگوش تزريق شده است موجب تشنج و مرگ شده است. ‏

از نظر خواص و کاربرد دارويي اين گياه در هند از برگ‌هاي آن به عنوان يک کرم کش مؤثر استفاده مي‌شود و عصاره آبي آن را براي کاهش شدت حملات آسمي به کار مي‌برند. پوست ريشه اين درخت و ميوه، گل‌ها و برگ‌هاي آن به منظور محلل و بازکننده انسداد و گرفتگي مجاري عروق و حمايت بدن در مقابل مسموميت تجويز مي‌شود. از له شده گل‌ها و برگ‌هاي آن در استعمال داخلي براي کرم‌کشي و خرد کردن سنگ و به عنوان مدر و قاعده‌آور استفاده مي‌شود.

برگ‌ها و پوست درخت و ميوه آن در استعمال داخلي و خارجي براي درمان جذام و خنازير توصيه مي‌شود. در کره از جوشانده پوست اين درخت براي دفع انگل‌هاي روده‌اي و در استعمال خارجي براي بيماري‌هاي انگلي پوست استفاده مي‌شود. در چين قرن‌ها است که از جوشانده پوست درخت زيتون تلخ به عنوان کرم کش استفاده مي‌کنند. در بررسي‌ها مشاهده شده است که افرادي که از گرد پوست درخت استفاده کرده‌اند تا 76 درصد انگل‌هاي روده‌اي آنها کشته شده است و 26درصد آنها عکس العمل مسموميت نشان داده‌اند.

ميوه آن سمّي است ولي در حد مجاز به عنوان آرام‌بخش و ضد انگل و تب بر و مدر توصيه مي‌شود. روغن مغز هسته آن به عنوان ضدعفوني‌کننده توصيه مي‌شود. اين گياه به طور کلي حشره‌کش است. در شبه جزيره مالايا ريشه تلخ آن را براي درمان ناراحتي‌هاي پوستي به کار مي‌برند. در اندونزي از پوست درخت و برگ‌هاي آن در استعمال خارجي براي رفع خارش و برخي ناراحتي‌هاي پوستي تجويز مي‌شود. اين گياه سمي است و مصرف آن به هر شکلي بايد با تجويز يک پزشک متخصص انجام گيرد.