[Zohreh Gholami]

تعارض, conflict در تصمیم گیری

پيمان 24 ساله و دانشجوي سال چهارم پزشکي است. او که درست همين امروز امتحانات پايان دوره دانشگاهش تمام شده است، دوست دارد در ميهماني امشب شرکت کند اما از طرفي نياز شديدي به استراحت دارد...

آيدا 20 ساله با 155 سانتي‌متر قد و 87 کيلو وزن واقعا دلش مي‌خواهد وزن خودش را کم کند اما از طرفي مي‌خواهد هر شب از خوردن دسر بعد از شام خود نيز لذت ببرد.

عماد که يک کارگر ساختماني است مي‌خواهد خودروي پيکان خود را بفروشد و يک خودروي جديد گران قيمت‌تر (پرايد) خريداري کند اما واقعا بودجه‌اش محدود است.

علي از صميم قلب عاشق مريم است و او را از هر نظر براي همسرگزيني مناسب مي‌داند ولي واقعا نمي‌خواهد مادر بداخلاق مريم را به‌عنوان مادرزن خود بپذيرد... پيمان، آيدا، عماد و علي همگي دچار تعارضند. شما دچار تعارض نيستيد؟


روان‌شناسان از اصطلاح تعارض (conflict) براي نشان‌دادن موقعيت‌هايي استفاده مي‌کنند که در آن شخصي رويدادها، ‌انگيزه‌ها، هدف‌ها، رفتارها يا تکانه‌هاي مخالف يا متضاد با هم را به شکلي همزمان دارد. براي مثال وقتي فرد نمي‌تواند بين دو غذا، يکي را انتخاب کند يا قادر نيست بين دو شغل غيردلخواه کدام را انتخاب کند، مي‌گوييم دچار تعارض يا دوسوگرايي مربوط به نداشتن توانايي در تصميم‌گيري و انتخاب يکي از گزينه‌ها شده است. آيا اين‌گونه دوگانگي‌ها يا دوسوگرايي‌هايي که در بيشتر مردم وجود دارد واقعا نشانه‌اي از بيماري رواني است؟ هرچند تعارض‌هاي مختلف در بيشتر مردم وجود دارد و مي‌تواند الزاما به «مشکل» تعبيير نشود، روان‌شناسان در پژوهش‌هاي خود نشان داده‌اند که وقتي افراد به شکلي شديد يا مداوم دچار دوسوگرايي و ترديد در تصميم‌گيري هستند، مي‌تواند با هدر ‌دادن انرژي رواني و خستگي ‌فکري در افراد براي آنها مشکلاتي ايجاد کند. به‌طور کلي 3 دسته‌ بزرگ تعارض ممکن است در افراد وجود داشته باشد:


دسته‌ اول، تعارض از نوع اجتناب – اجتناب
در تعارض اجتناب- اجتناب، شخص مجبور است که از بين دو هدف يا امر منفي يکي را انتخاب کند. مثلا يک چترباز ترسو در لحظه پريدن از هواپيما با 2 امر منفي مواجه است و چون هر دو براي او ناخوشايند هستند، او مجبور است در هر حال يک انتخاب ناراحت‌کننده داشته باشد، به اين معني که وي مجبور است از بين 2 هدف منفي پريدن يا از دست‌دادن آبرو، يکي را انتخاب کند.


دسته دوم، تعارض از نوع گرايش - اجتناب
هدفي که در همزمان هم خواستني و هم نخواستني است، به عبارتي هم خوشايند است و هم ناخوشايند، در انسان يک نگرش 2 سوگرا ايجاد مي‌کند. وقتي کسي هدفي در پيش دارد که با وجود خواستني ‌بودن خطرناک، ممکن است وي مدتي دچار سرگرداني شود تا سرانجام بتواند در مورد آن تصميم بگيرد. چنين کسي وقتي از هدف دور است آن را خواستني مي‌بيند و بنابراين دست به واکنش‌هاي گرايشي مي‌زند اما هرچه به هدف نزديک‌تر مي‌شود خطر آن را روشن‌تر مي‌بيند، براين اساس، ميل به دوري، از ميل به‌دست آوردن يک چيز بيشتر مي‌شود. يک نوجوان خجالتي که مايل است تلفني از کسي تقاضايي بکند، به شوق موفقيت به سوي تلفن مي‌رود اما به همان نسبت که به تلفن نزديک مي‌شود، ممکن است در او ترس از احتمال رد‌شدن درخواستش افزايش يابد. اين نوجوان ممکن است در اين مورد دست به چند اقدام ناتمام بزند تا سرانجام يا کار را به پايان ببرد يا آن را رها کند. نگرش‌هاي دوسوگرا در بسياري از مردم رايج مي‌باشند. مثلا نوجوانان نسبت به زندگي مستقل يک نگرش دوسوگرا دارند. از سويي دلشان مي‌خواهد با جدايي از خانواده استقلال داشته ‌باشند و مسوول امور زندگي خويش باشند و از سوي ديگر مايلند که با ‌بودن زير سقف خانواده‌ خود، والدينشان آنها را در حل مشکلات ياري دهند.


دسته‌ سوم، تعارض از نوع گرايش - گرايش
هنگامي که فقط يک‌انگيزه يا هدف روشن وجود دارد، اگر روش‌هاي گوناگوني براي دستيابي به آن در پيش‌رو باشد باز هم ممکن است در افراد دوسوگرايي و تعارض روي دهد. مثلا وقتي امکان تحصيل در چند دانشگاه خوب وجود داشته باشد گزينش دانشگاه به‌صورت يک موقعيت تعارض‌انگيز در مي‌آيد. در اين حال گرچه شخص سرانجام به هدف خود مي‌رسد اما ممکن است ترديد و به تعويق انداختن انتخاب يک هدف در پيشرفت يا موفقيت افراد درگير در اين نوع تعارض، اختلال ايجاد کند.


تعارض را مديريت کنيم
به افرادي که درگير انواع تعارضات هستند توصيه مي‌شود از روان‌شناس باليني براي حل و فصل تعارضات و کمک به تصميم‌گيري بهتر خود استفاده کنند. يک روان‌شناس مجرب قادر است با بهره‌گيري از تکنيک‌هاي مختلفي نظير آن چه در زير معرفي شده است در اين زمينه بسيار موثر باشد.

1. تکنيک آموزش روش «بررسي سود و زيان» براي کمک به تصميم‌گيري‌ بهتر به افراد

2. تکنيک آموزش روش «تجسم دورنماي آينده» با هدف کمک به فرد براي در نظر داشتن نتايج و پيامدهاي طولاني‌مدت هر نوع تصميم‌گيري هم زمان با درنظرگيري نتايج و پيامدهاي فوري و کوتاه‌مدت آن

3. تکاليف رفتاري براي رفع وابستگي‌هاي کلي (زماني که فرد درگير در تعارض داراي صفت شخصيتي کمال‌گرايي است)

4. آرامش‌بخشي به فرد درگير تعارض با استفاده از انواع روش‌هاي آموزش آرام‌سازي ذهني و عضلاني و به منظور ايجاد شرايط مناسب فکري براي تصميم‌گيري بهتر.