[Zohreh Gholami]

آلودگی صوتی

بارها از صدای بوق خودرو یا سر و صدای بیش از اندازه یک موتورسیکلت که با سرعت از کنارمان رد می شود، از جا پریده ایم. انگار دیگر شنیدن تمام این صداهای ناهنجار برایمان عادی شده است و تمام این آلودگی های صوتی ، دیگر بخشی از زندگی روزمره مان است که هرگز خیابان های شهر را ترک نمی کنند.

بررسی نتایج مطالعات در یکی از فرودگاه های آلمان نشان می دهد سلامت کودکان ساکن در مناطق مجاور این فرودگاه، بیش از دیگر کودکان در معرض تهدید است. افزایش ضربان قلب ، اختلال در سیستم عصبی و رفتاری ازجمله عوارض مهم آلودگی صوتی است که در ساکنان این مناطق بروز کرده است. بررسی ها نشان می دهد؛ خودروها به دلیل تعداد و پراکندگی در سطح شهر، یکی از مهم ترین عوامل آلودگی صوتی در شهرهای بزرگ بویژه تهران هستند و در حالی که مسوولان از اجباری شدن رعایت استانداردهای آلودگی صوتی از سوی خودروسازان از سال آینده خبر می دهند، به نظر می رسد که چقدر دیر به فکر اجرای چنین استانداردهایی افتاده ایم و اگرچه این مساله باید سال ها پیش رخ می داد، اما بی شک رعایت این استانداردها از سوی بخش های مربوط به منظور حفظ سلامت شهروندان هنوز هم دیر نیست.

شرکت کنترل کیفیت هوا در گزارشی اعلام کرد؛ اغلب شهروندان تهرانی از آلودگی صوتی رنج می برند.بررسی ها نشان می دهد بیشتر شهروندان تهرانی در مناطقی زندگی می کنند که سر و صدا در آن مناطق ، بیش از استانداردهای تعیین شده است ، به طور مثال در جنوب تهران علاوه بر سر و صدای ناشی از ترافیک ، سر و صدای ناشی از فرودگاه و راه آهن نیز این منطقه را از نظر صوتی ، بسیار آلوده کرده است. این در حالی است که گسترش روزافزون بزرگراه ها در سطح شهر، میزان این آلودگی را به مراتب افزایش می دهد، یکی از پیامدهای ناخواسته توسعه اقتصادی در جهان امروز، آلودگی محیط زیست است.

فعالیت های صنعتی و خدماتی در سطوح گوناگون با تحمیل انواع آلودگی ها بر هوا، آب و خاک همراه است که یکی از مهم ترین آنها، آلودگی صوتی است. آلودگی صوتی یا به بیان ساده تر، سر و صدا تنها به معنی آزردگی خاطر نیست. اگرچه در بسیاری موارد، به دلیل ویژگی آلودگی صوتی که به تدریج برای گوش انسان عادی می شود، آثار زیانبار آن جلوه ظاهری کمتری دارد، اما این آثار پنهان ، تا سال ها بر روح و جسم انسان تاثیرگذار است.

سازمان بهداشت جهانی (WHO) آلودگی صوتی را تهدیدی جدی برای سلامت انسان دانسته است که به دلیل تنوع منابع (ترافیک ، صنعت ، محل کار و همجواری) یکی از گسترده ترین خطرات برای سلامت انسان به شمار می رود. در اروپا، ۴۰درصد جمعیت در معرض ترازهایی از صوت قرار دارند که بالقوه برای سلامت خطرناک است.

دست کم ۱۷۰میلیون اروپایی در محل زندگی شان بشدت از آلودگی صوتی آزار می بینند. از سوی دیگر، هر ساله منابع مالی بسیاری از سوی جامعه صرف جلوگیری یا محدود کردن آلودگی صوتی می شود که اجرای قوانین و استفاده از ابزارهای اقتصادی مانند تعیین جرایم از آن جمله اند. متاسفانه منابع مالی اجتماع محدود است و از این رو، تلفیق ملاحظات مربوط به آلودگی صوتی با تصمیم گیری های اقتصادی ، به اندیشه بیشتر نیاز دارد. برای اقتصاددانان این موضوع دو مشکل اساسی ایجاد می کند، اول این که چگونه و از چه روشی می توان آزردگی ناشی از آلودگی صوتی را ارزشگذاری کرد؟ محدودیت های این روش ها از دیدگاه های نظری ، علمی و اخلاقی چیست؟ آیا این روش ها برای دانشمندان ، بهره برداران و تصمیم گیران سیاسی قابل قبول است؟ آیا ارزش پولی حاصل از مطالعه را می توان به عنوان ورودی دیگر فعالیت های سیاستگذاری به کاربرد و دوم این که کدام تصمیمات اقتصادی با استفاده از ارزش پولی آلودگی صوتی تحت تاثیر قرار می گیرند.


● آلودگی صوتی چیست؟‏
آلودگی صوتی صدای ناخواسته یا صدایی با مدت زمان ، شدت یا کیفیت دیگری است که سبب آسیب جسمی یا روانی به انسان می شود. واحد اندازه گیری صوت دسی بل (dB) است که یک مقیاس لگاریتمی است. هر ۱۰دسی بل افزایش نشانگر ۲برابر شدن تراز صوت است. واحد دسی بل در شبکه وزنی dBA بر فرکانس هایی که گوش انسان به آنها حساس است و بخوبی با ادراک انسان از بلندی صوت ارتباط دارد، تاکید می کند. ترازهای معمولی صوت از ۳۰ تا ۹۰ دسی بل است.


● اجرای طرح جامع کاهش آلودگی صوتی
مدیرکل دفتر بررسی آلودگی هوای سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این ارتباط گفت : سازمان حفاظت محیط زیست طرح تملک آلودگی صوتی را به تصویب رسانده است که بنابراین با داشتن ردیف بودجه ای می توان مانند طرح جامع کاهش آلودگی هوا طرح جامع کاهش آلودگی صوتی را در ۷محور اجرا کنیم.

دکتر محمدرضا منظم افزود: در این طرح ، محورهای مختلفی در زمینه استانداردها، پایش مطالعات و تحقیقات و سیاست های تشویقی در نظر گرفته شده که طرح توجیه فنی آن در دست تهیه است. وی با اشاره به این که تنها تصویب چنین قوانینی کافی نیست، گفت: باید تلاش شود طرح هایی که به تصویب می رسد، به بهترین شکل اجرا شوند و با تداوم آن، افق روشنی از دستاوردها را پیش رو داشته باشیم.


● هزینه های زیست محیطی آلودگی صوتی
ارزشگذاری هزینه های ناشی از آلودگی صوتی و دستیابی به اعداد و ارقام پولی ناشی از آنها به گونه ای که بتواند تا حد ممکن همه انواع هزینه ها را دربر گیرد، به دلایل گوناگون حائزاهمیت است. این کارشناس ارشد بررسی آلودگی صدا و ارتعاش سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به این که هنوز در کشور چنین بررسی هایی انجام نشده است ، می گوید: در نظر داریم بزودی این طرح را با همکاری چندین مرکز علمی مانند دانشگاه ها در کشور آغاز کنیم.

وی افزود: به نظر می رسد این مساله برای نمونه در ابتدا در تهران وبعضی از جاده های بین شهری آغاز شود و بعد بر اساس برنامه زمان بندی تداوم یابد.او با اشاره به این که نتایج این مطالعات در تصمیم گیری مسوولان برای اجرای طرح های عمرانی ، بسیار ضروری است ، ادامه داد: اولین مساله در توجیه لزوم انجام چنین پژوهش هایی ارزیابی میزان آلودگی تحمیل شده بر جامعه است.

تبدیل آثار آلودگی صوتی به اعداد و ارقام پولی در جهان امروز که پایه بسیاری مناسبات آن بر علوم اقتصادی بنا شده و فرهنگ غالب در ارزیابی و ارزشگذاری ، فرهنگ اقتصادی است ، میزان این آثار را ملموس تر می کند. وی گفت : از سوی دیگر، تصمیم گیری برای پروژه ها و طرح های توسعه در آینده می تواند بر پایه این ارزش پولی مورد قضاوت دقیق تر قرار گیرد. یکی دیگر از کاربردهای چنین مطالعاتی استفاده در طراحی شبکه راه هاست که در آن ، علاوه بر معیارهایی چون زمان طی مسیر و کوتاه بودن آن هزینه زیست محیطی مسیر و آلودگی صوتی نیز می تواند مدنظر قرار گیرد. بوبه رژ افزود: هزینه های ناشی از آلودگی صوتی شامل هزینه های مستقیم مانند ساخت موانع صوتی ، عایق بندی ، اثر منفی بر قیمت خانه ها و هزینه های غیرمستقیم همچون هزینه های بهداشتی ، بیمه افراد، بهره وری ، استفاده کمتر از زمان های تفریح و فراغت و ناآرامی است.


● روش های ارزش گذاری و محاسبه
به منظور برآورد و محاسبه این هزینه ها روش های گوناگونی مورد استفاده قرار می گیرد که ورودی اصلی همه انواع محاسبات به منظور کمی کردن آلودگی صوتی و تعیین ارزش پولی آن پاسخ به این سه سوال است که چقدر آلودگی صوتی تولید می شود، چه میزان فراتر از آستانه قابل قبول است و هزینه یک واحد آلودگی صوتی چقدر است.


● آثار آلودگی صدا بر انسان
مهدیه بوبه رژ، کارشناس ارشد بررسی آلودگی صدا و ارتعاش سازمان حفاظت محیط زیست می گوید، آلودگی صوتی آثار جسمی و روانی بسیاری بر انسان دارد. شناخته شده ترین اثر جسمی آلودگی صوتی صدمه به دستگاه شنوایی است که گاه به دلیل تدریجی بودن پنهان می ماند. وی افزود: افت موقت و دائم شنوایی ، وزوز گوش ، پارگی پرده صماخ یا صدمه به بافت های متصل کننده قطعات استخوانی بخشی از این آثار است. وی ادامه داد: علاوه بر ویژگی های صوت ازجمله مدت زمان ، فرکانس و شدت آن ، عوامل فردی نظیر سن ، جنس ، ضایعات سیستم انتقال گوش میانی و واکنش عضلات گوش میانی ، رنگ چشم و رنگ پوست نیز در شدت بروز این گونه آسیب ها تعیین کننده است.

اثر بر اندام بینایی، سیستم تعادلی، سیستم عصبی، آثار فیزیولوژیک عمومی ازجمله اثرات جسمی آلودگی صوتی و اثر ذهنی و ناراحتی های اجتماعی مثال هایی از آثار روانی آلودگی صوتی است. ضمن آن که تداخل با مکالمه، کاهش بازده کار و افزایش خطر بروز حوادث نیز در زمره آثار جانبی آلودگی صوتی به شمار می رود.

در روش ارزیابی مشروط که شاید مستقیم ترین راه تعیین هزینه یک ناهنجاری است، مطرح کردن سوال های فرضی است: به عنوان مثال چقدر فرد حاضر است برای کاهش این ناهنجاری تا حد معین بپردازد یا چقدر فرد حاضر است برای جلوگیری از رویارویی با افزایش حد معینی از آن عامل بپردازد. این روش از آنجا که بر اساس پاسخ های فرضی به سوال های فرضی است ، باید با استفاده از یکی از روش های آشکار بازسنجی شود. ضمن آن که دیدگاه افراد در مورد حقوق خود و ارزیابی آنها از مشکلات نیز سبب کاهش دقت این روش می شود.


● هزینه های محاسبه شده
مطالعات گوناگونی در کشورهای مختلف در مورد هزینه های آلودگی صوتی صورت گرفته است که برخی از آنها به نتایج بسیار جالبی دست یافته اند. نکته قابل توجه این است که با وجود روش های گوناگون محاسبه باز هم همه عوامل و تاثیرات آلودگی صوتی با استفاده از این روش ها قابل محاسبه نیست.

برای مثال با هیچ معیار و مقیاسی نمی توان درد و رنج و ناراحتی روانی ناشی از مواجهه با آلودگی صوتی را پیمانه کرد. با این حال، دقت در ارقام حاصل خالی از لطف نیست. برای مثال محاسبه ای که سال ۱۹۹۲ در نروژ انجام شده است، هزینه آلودگی صوتی را سرانه ۸۸ تا ۵۴۱ دلار در سال برآورد کرده است و هزینه های اجتماعی آلودگی صوتی در اتحادیه اروپایی (زمانی که ۱۵ عضو داشت) ۴۲ میلیارد یورو بود که با توجه به افزایش تعداد اعضا به ۲۷ عضو در حال بررسی مجدد است.


● هزینه های آلودگی صوتی در بخش حمل و نقل
مهم ترین منبع آلودگی صوتی به لحاظ گستردگی و نفوذ در درونی ترین لایه های زندگی، سیستم های حمل و نقل جاده ای، ریلی و راه آهن است که شاید به دلیل این اهمیت و یا امکان بیشتر کمی کردن آثار آنها، عمده بررسی های انجام شده در این زمینه بوده است. به طور کلی در سیستم حمل و نقل جاده ای چه درون محدوده های شهری و چه خارج از آن عوامل بسیاری بر میزان صدای ناشی از ترافیک و هزینه های آن موثر است که نوع خودرو، سرعت ترافیک، توقف ها و شیب ها، شرایط و نوع پوشش سطحی و موانع و فاصله از آن جمله اند. منابع تولید صوت در خودروها نیز متغیر بوده و شامل شتاب موتور، تماس بین جاده و تایر، ترمز، بوق و دزدگیر است.

از این رو، میزان و آثار صوت بر حسب نوع و شرایط خودرو، موقعیت و زمان متفاوت است. در سرعت های پایین صدا بیشتر ناشی از موتور و نیروی پیش برنده و در سرعت های بالا صوت غالب صدای تماس تایر با جاده و وضعیت آیرودینامیک خودرو است. بدیهی است که خودروهای سواری آرام تر از اتوبوس و موتورسیکلت هستند. ضمن آن که هزینه های آلودگی صوتی در شهر بیشتر است ، چرا که تعداد انسان ها بیشتر است ولی وجود یک خودرو در مناطق روستایی ، اثر بیشتری نسبت به خودروی بیشتر در شهر دارد. آلودگی صوتی ناشی از حمل و نقل بر حیات وحش نیز اثر دارد که بر هزینه های زیست محیطی آن می افزاید. بر اساس پژوهش انجام شده در سال ۱۹۹۶ که در آن ، هزینه های اجتماعی سالانه استفاده از خودروها در امریکا بر اساس داده های سال ۱۹۹۰ - ۱۹۹۱ محاسبه شده است ، هزینه آلودگی صوتی از ۱۰۰میلیون تا ۴۰ میلیارد دلار متغیر است.

در کانادا، هزینه سالانه آلودگی صوتی راه ها بیش از ۲۲۳میلیون دلار و در ونکوور ۰.۵ سنت در هر کیلومتر برآورد شده است. این رقم در دانمارک ۸۰ - ۴۵۰ میلیون یورو در سال است. همچنین بخشی از هزینه های آلودگی صوتی هزینه های مستقیم است. از جمله هزینه های مستقیم اثر بر ارزش املاک است. مطالعات انجام شده نشان داده است به ازاء هر واحد تغییر در میانگین تراز صدا در ۲۴ ساعت در محدوده ۵۰ - ۶۰ دسی بل حدود ۰.۵ درصد و حدود بالای ۶۵ دسی بل تا ۰.۸ درصد ارزش ملک کاهش می یابد. طبق برآوردهای دیگر، سالانه در ازائ هر واحد افزایش تراز صوت ۲۱دلار از ارزش هر واحد مسکونی کاسته می شود. هزینه مستقیم دیگر ساخت موانع صوتی در امتداد راه هاست که در امریکا هزینه ساخت هر مایل (۱.۶ کیلومتر) دیواره ۱.۵ میلیون دلار برآورد شده است. (۲ و ۶) در بخش حمل و نقل هوایی نیز برآوردهایی انجام شده که بر این اساس ، هزینه ناشی از آلودگی صوتی به ازائ برخاستن و فرود آمدن هر هواپیما در اروپا بر حسب نوع آن حدود ۱۵۰ تا ۲۸۰۵ یورو محاسبه شده است.

اگرچه تاکنون این گونه مطالعات در کشور ما صورت نگرفته و سوابقی جهت مقایسه با دیگر کشورها در این زمینه وجود ندارد، با این حال ، ارقام و موارد یاد شده می تواند چشم اندازی کلی از وضع کنونی آلودگی صوتی به تصویر بکشد. همچنین باید گفت ؛ از دیدگاه سیاسی و سیاستگذارانه می تواند با آلودگی صوتی ناشی از منابع گوناگون با توجه به تنوع و گستردگی منابع و ارقام مربوط به هزینه های ناشی از آن به دوگونه رفتار کرد؛ یا باید با وضع قوانین کاهش انتشار آلودگی صوتی از محصولات و خدمات بویژه خودروها و اجزای آنها و حمل و نقل ریلی و هوایی رفتاری قهرآمیز داشت و روز به روز با بی توجهی به صورت مساله از آن فاصله گرفت که به نظر می رسد نه تنها در ایران که در هیچ یک از کشورهای جهان در کاهش آلودگی صوتی موثر نبوده است و یا باید با تشویق به سبک های آرامتر چه در بخش حمل و نقل و صنایع و تجهیزات مربوط به آن و چه در دیگر منابع آلودگی صوتی و لحاظ تراز صوتی منتشر شده از این منابع در طراحی ، برنامه ریزی و تولید محصولات و فرآیندها فاصله ها را کمتر کرده و به سوی محیطی آرامتر پیش رفت.