[Zohreh Gholami]

منابع طبيعي و امنيت غذايي

تامين امنيت غذايي آن هم در دنياي پر تحول امروز، قطعاً مستلزم امنيت در ساير زمينه ها مي باشد كه اين زمينه ها داراي روابط متقابل با هم هستند و در مواردي هم در تعامل و يا حتي تعارض با هم مي‌باشد‌. در فعاليت هاي كشاورزي به عنوان بخش مهمي از اقتصاد  و توليد  كشور به ناچار مسئله بهره برداري از منابع طبيعي مطرح است و مانند هر نوع فعاليت توسعه اي كه انسان دارد،‌در اين زمينه از فعاليت هم بايد از منابع طبيعي استفاده و بهره برداري نمود. منابعي كه شايد در بسياري از جهات ارزش واقعي آن در محاسبات اقتصادي مورد توجه قرارنمي گيرد. به اين ترتيب مي توان گفت منابع طبيعي با وجود نقش حياتي كه در تامين غذا بازي مي كنند و از اجزاء اصلي  محيط زيست به شمار مي روند، هيچ گاه از توجهي كه در خور اهميت آنها است برخوردار نبوده اند و بهره برداريهاي بي رويه و شتابزده موجب تخريب كيفيت و گاه نابودي كامل آنها شده است.

نكته اين است كه اگر در بهره برداري از منابع طبيعي به ويژه در كاربري آب و اراضي تعادلي منطقي بين هدفهاي توليدي كوتاه مدت و ضروري حفاظت منابع براي هدف هاي توليدي و زيست محيطي دراز مدت بر قرار گردد، تامين غذا و حفظ سلامت جامعه در صورتي كه رشد جمعيت در حد معقول مهار شود هدفي دست يافتني خواهد بود^[1].


ـ جمعيت:
به منظور يك نتيجه گيري كلي در شرايط اقتصادي ،‌اجتماعي و فرهنگي جاري و با توجه به نرخ هاي مختلف رشد 8/1، 3/2 و 3 درصد جمعيت كشور در سال 1400 هجري شمسي به ترتيب 99 ميليون، 120 میلیون و 134 ميليون نفر خواهد بود . به اين ترتيب چنانچه ميانگين رشد جمعيت را 3/2 درصد در نظر بگيريم. ايران در سال 1400 داراي 120 ميليون نفر جمعيت مي باشد. با این جمعیت مسئله تامین مواد غذایی در سال مورد نظر چگونه خواهد بود؟

 
غلات و مواد پروتئني:
چنانچه مصرف سرانه گندم خوراكي بر اساس الگوي مصرف فعلي 157 كيلوگرم در سال در نظر گرفته شود^[2] ميزان گندم مورد نياز براي 120 ميليون نفر 8/18 ميليون تن بر آورد مي شود و اگر كل مصرف سرانه گندم ( خوراك، بذر، ضايعات، دام و . . . ) 212 كيلوگرم^[3] در نظر گرفته شود گندم مورد نياز به 5/25 ميليون تن افزايش خواهد يافت^[4]‌. اين‌ مقدار توليد در صورتي‌ ميسر مي‌شود كه‌ سطح‌ زير كشت‌ آبي‌ از 5/2ميليون‌ هكتار فعلي‌ به‌ 4 ميليون‌ هكتار و عملكرد متوسط‌ گندم‌ آبي‌ از حدود 3 تن‌ در هكتار به‌ 5 تن‌ در هكتار افزايش‌ يابد^[5]. به‌ همين‌ ترتيب ‌با افزايش‌ سطح‌ زير كشت‌ جو آبي‌ به‌ 5/1 ميليون‌ هكتار و متوسط‌ عملكرد آن‌ به‌ 5/4تن‌ در هكتار، توليد جو آبي‌ در سال‌ 1400 به‌ 7/6 ميليون‌ تن‌ خواهد رسد^[6] و در يك‌ كلام‌ در سال‌ 1400 فقط‌ سطح‌ زير كشت‌ آبي‌ از 6/7ميليون‌ هكتار كنوني‌ بايد به‌ 1/13 ميليون‌ هكتار (علاوه‌ بر 10 ميليون‌ هكتار ديم‌فعلي‌) و كل‌ توليد محصولات‌ كشاورزي‌ از 56 ميليون‌ تن‌ فعلي‌ به‌ 222 ميليون‌ تن افزايش‌ يابد^[7].
 
براورد گوشت‌ قرمز مورد نياز كشور در سال‌ 1400، بيش‌ از 1/2 ميليون‌ تن‌مي‌باشد. در حالي‌ كه‌ توليد گوشت‌ قرمز در سال‌ 1376 حدود 720 هزار تن‌ بوه‌است‌. در سال‌ 74-73 كل‌ توليد نباتات‌ علوفه‌اي‌ كشور 8 ميليون‌ تن‌ بوده‌ كه‌ حدود97 درصد در اراضي‌ آبي‌ و 3 درصد به‌ صورت‌ ديم‌ كشت‌ شده‌ است‌ متوسط‌ عملكرد نباتات‌ علوفه‌اي‌ از قبيل‌ يونجه‌، شبدر، اسپرس‌ و... در اراضي‌ آبي‌ 5/9 تن‌ و در اراضي‌ ديم‌ 9/1 تن‌ در هكتار است‌. توليد علوفه‌ خشك‌ مراتع‌ كشور نيز حدود 10ميليون‌ تن‌ برآورد مي‌شود. توليد علوفه‌اي‌ كه‌ بتواند بيش‌ از 2 ميليون‌ تن‌ فقط‌گوشت‌ قرمز توليد كند چگونه‌ خواهد بود؟ با دو برابر شدن‌ جمعيت‌ فعلي‌ در سال‌ 1400 ‌ مسلما ميزان‌مواد لبني‌ و پروتئيني‌ مورد نياز چند برابر مي‌شود. براي‌ افزايش‌ توليد آيا مي‌توان‌سطح‌ زير كشت‌ را آن‌ هم‌ با وضعيت‌ فعلي‌ منابع‌ طبيعي‌ افزايش‌ داد؟

پانویس:
[1] - گزارش نهايي طرح آينده غذا، آذرماه 1376 گروه كشاورزي فرهنگستان علوم جمهوري اسلامي ايران

[2] - ماهنامه کشاورز ، مرداد 1384. شماره 3085

[3]- مصرف سرانه گندم در ایران نسبت به سایر کشورها بسیار بالاتر است. در سال 1378 مصرف سرانه گندم در ایران 145.5 کیلوگرم و در کشور هند 61.3 کیلو گرم بوده است. در همین سال مصرف سرانه گندم در کشورهایی مثل عربستان، آمریکا، آلمان و فرانسه به ترتیب 114، 89.3، 71.8 و 95.5 کیلو گرم بوده است. از طرف دیگر در ایران سالانه حدود 2 میلیون تن گندم به دلیل بی توجهی به معیارهای روز جهانی در بخش های مختلف فرایند تولید هدر می رود. ارزش این مقدار ضایعات گندم، آرد و نان در سال 68 از بودجه عمومی کشور 45 میلیارد ریال بوده است و در سال 81 به 10 میلیارد افزایش یافته است.

[4] - مصرف سرانه گندم ایران در سال 1338 حدود140 گیلوگرم بوده و در حال حاضر به 240 گیلوگرم افزاییش یافته است

[5] - سطح‌ زير كشت‌ گندم‌ در سال‌ 3-1382 حدود 6.240 ميليون‌ هكتار بوده‌ كه‌ 3 میلیون و 730 هزار هکتار آن‌ ديم‌ و 2 میلیون و 510 هزار هکتار آن آبي‌ بوده‌ است.‌

[6] - سطح‌ زيركشت‌ جو در كل‌ كشور حدود 8/1 ميليون‌ هكتار است‌ كه‌ 62 درصد به‌ صورت‌ ديم و38 درصد آبي‌ است‌ متوسط‌ عملكرد جو آبي‌ و ديم‌ در كشور به‌ ترتيب‌ حدود 7/2 و يك‌ تن‌ در هكتار است‌.

[7] - آمار نامه كشاورزي شهريور 1375

جعبه متن

منبع: khosromk.blogfa