[Zohreh Gholami]

کارگزار "Agent"


● کارگزار^[۱]
این اصطلاح، به شخص یا سازمانی اطلاق می شود که عامل فروش تولیدات ناشران به کتابخانه هاست. گرچه کارگزاری برای انواع مواد کتابخانه ای می تواند صورت پذیرد، اما موضوع آن بیشتر نشریات ادواری است. در کتابخانه های دانشگاهی و پژوهشی که سهم نشریات ادواری از بودجه خرید گاه به بیش از ۵۰ درصد می رسد، نقش کارگزاران اهمیت می یابد (۱۳: ج ۴، ص ۲۶۰۵).

نمونه کارگزاران بزرگ، دو شرکت خدمات کتابخانه ای ابسکو^[۲] و فاکسون هستند. دو سوم اشتراک نشریات ادواری را این دو شرکت به کتابخانه ها می فروشند. ابسکو و فاکسون دارای قدرت مالی زیادی هستند و در ماشینی کردن خدمات اشتراک پیشرو بودند. بسیاری از شرکت های کارگزاری متوسط و کوچک را کارگزاران بزرگ خریداری کرده و به غول هایی تبدیل شده اند که قادرند به انواع کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی با مهارت و تخصص بسیار ارائه خدمت کنند (۱۲: ۳۶).


انواع کارگزاران را می توان از جهات مختلف تقسیم بندی کرد مانند:
۱) دامنه: حیطه عمل برخی کارگزاران فراتر از مرزهای ملی بوده و منابع را از کشورهای مختلف گرد می آورند. از این لحاظ کارگزاران اروپایی شهرت بسیار دارند. کتابخانه های بزرگ به دلیل نیاز به انتشارات خارجی، کارگزاران بین المللی را به کار می گیرند؛ و به این ترتیب می توانند هم منابع داخلی و هم منابع خارجی را تهیه کنند. سوئتز، بلک ول، و مک گروهیل از این گونه هستند؛

۲) موضوع: برخی کارگزاران تخصصی هستند، یعنی در زمینه موضوعی خاصی کار می کنند. بیشتر اینها به کتابخانه های دانشگاهی و تحقیقاتی وابسته اند. شرکت برنان، متخصص تأمین نشریات ادواری و اسناد دولتی است. شرکت کرواس در کار تهیه منابع تجدید چاپ شده و شماره های گذشته نشریات تخصص دارد (۲: ۸۲). برخی کارگزاران از شرکت های کوچک یا افرادی تشکیل می شوند که به هرجا، از جمله کتابخانه های عمومی، مراجعه می کنند و کتاب و نشریه می فروشند. این کارگزاران عامل ناشران هستند (۱۰: ۳۴ ۳۵؛ ۱۲: ۳۸). در ایران، پکا (پخش کتاب ایران) به عنوان کارگزار فروش محلی به ناشران خدمت می کند.

۳) نوع مواد: کارگزاران منابع غیرکتابی نیز در سال های اخیر فعال تر شده اند. شرکت های بیکر و تیلور در کنار توزیع کتاب، حدود ۱۲۰۰۰۰ عنوان نرم افزار تولید شده توسط ۷۰۰ شرکت را توزیع می کنند. خدمات عمده مربوط به مواد غیرکتابی در بریتانیا توسط شرکت تی.سی. فریز ارائه می گردد، شرکت خدمات شنیداری مورلی^[۳] نیز تعداد زیادی مواد ضبط شده شنیداری فراهم آورده است. مرکز اسلاید در زمینه اسلاید و فیلم استریپ، و شرکت چیورز در زمینه نوارهای ویدئویی کتابخانه ای نمونه هایی از این نوع کارگزاران هستند (۶: ۲۷۸ ۲۷۹).

۴) کارگزاران کتاب های دست دوم و قدیمی: این کارگزاران در جمع آوری کتاب های کهنه و دست دوم تخصص دارند. کتابخانه ها معمولاً کتاب های نایاب را از این کارگزاران تهیه می کنند (۴: ذیل "کارگزار کتاب های دست دوم"). اغلب در انبار این کارگزاران منابع نایاب و بسیار ارزشمند وجود دارد. این کارگزاران آنچه را خود ندارند از جای دیگر برای مشتری تهیه می کنند. برخی از آنها فقط کتاب هایی در یک موضوع، یا فقط آثار یک نویسنده یا گروهی از نویسندگان را جمع آوری می کنند (۹: ۱۲ ۱۳). کارگزارانِ کتاب های دست دوم سابقه عمل طولانی دارند و از قرن نوزدهم به کار انتشار فهرست های خود اقدام می کرده اند.

مزایا و معایب استفاده کتابخانه ها از خدمات کارگزاران. در استفاده از کارگزار برای تهیه منابع و مواد کتابخانه ای، مزایای متعددی را برمی شمارند. کاهش کارهای دفتری و حسابداری در بخش فراهم آوری از آن جمله است. با استفاده از خدمات کارگزار با یک فقره سفارش می توان منابع بسیاری از ناشران گوناگون را تهیه کرد و زحمت برقرار کردن ارتباط با ناشران متعدد را بر خود هموار کرد؛ احتیاجی به نظارت بر اشتراک ها نیست، زیرا کارگزار در این مورد خود اقدام می کند؛ پیگیری ها، تجدید سفارشات، اطلاعات راجع به نشریات جدید، و دیگر جزئیات به وسیله کارگزار انجام می گیرد؛ همچنین کارگزاران انعطاف پذیرترند و بهتر از ناشران می توان با آنها مذاکره کرد و چانه زد؛ کارگزاران به دلیل تجربه و تخصصی که دارند مشکلات و مسائل سفارش و پیگیری ها را سریع تر حل و فصل می کنند (۳: ۲۲۳ ۲۲۴؛ ۷: ۷۷؛ ۱۱: ۵۰ ۵۱؛ ۱۴: ۹۵ ۹۷).

اما معایبی نیز برای خدمات کارگزاران برشمرده اند. مثلا اینکه اینان در ازای خدمات خود بر قیمت های اشتراک می افزایند؛ تأخیر در امر تهیه توسط کارگزار نیز می تواند باعث بالا رفتن مبلغ صورتحساب ها شود. سفارش ندادن به موقع، شماره های تکراری و گم شده، و همچنین سفارشات تهیه نشده کتابخانه را با مشکل روبه رو خواهد کرد؛ در صورتی که کارگزار به وعده های خود عمل نکند کتابخانه دچار مشکل می شود. برقراری ارتباطات نیز در برخی کشورهای در حال توسعه، در انتشار و توزیع به موقع منابع درخواست شده اشکال ایجاد می کند (۱: ۹۲؛ ۳: ۲۲۵ ۲۲۶؛ ۱۲: ۴۲ ۴۳؛ ۱۴: ۹۹).

انتخاب کارگزار. برای انتخاب کارگزار باید سابقه کار و اعتبار او را کاملا مدنظر داشت، هزینه ها و کارمزدها را به دقت بررسی کرد، و از میزان تخفیف هایی که برای سفارشات درنظر می گیرد کاملا مطلع شد. برخی کارگزاران خدمات اضافی مانند درج مُهر مالکیت، علائم امنیتی، و یا پوشاندن کتاب های جلد نازک با پوشش پلاستیک چسب دار را به مشتریان خود عرضه می کنند. حتی فراتر از آن، برخی کارگزاران خدمات فهرستنویسی و رده بندی نیز ارائه می کنند؛ بنابراین، در انتخاب کارگزار باید خدماتی را که ارائه می کند کاملا درنظر گرفت (۱۰: ۳۴ ۳۵).

مهارت و سرعت در تهیه منابع اطلاعاتی و ارائه خدمات و پیگیری سفارش ها از ویژگی هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد. کارگزار توانا باید قادر به تهیه منابع از همه جهان، بدون محدودیت زبانی، موضوعی، و ارزی باشد؛ مهارت لازم برای تهیه منابع خاص مانند مواد سمعی و بصری را داشته باشد؛ در حیطه موضوعی باید بتواند منابع تخصصی کتابخانه را تهیه کند؛ و انعطاف پذیری لازم برای پذیرش انواع سفارشات و حل مشکلات را داشته باشد. همچنین باید میزان بهره مندی کارگزار از فناوری های نوین اطلاعاتی درنظر گرفته شود، زیرا در تسریع کار سفارش و پیگیری مهم است (۷۲:۵؛۷۸:۷ ۸۵).

تحولات جاری و آینده کارگزاری منابع کتابخانه ای. امروزه به علت رشد صنعت چاپ و نشر و تولید روزافزون مواد غیرکتابی، کتابخانه ها برای سفارش و پیگیری، بایگانی داده ها، و حفاظت مواد به همکاری کارگزاران متکی هستند. با رواج منابع الکترونیکی، کارگزاران پیایندها از استاندارد ای.دی.آی.ایکس۱۲ ^[۴] برای پردازش صورتحساب ها و انتقال آن به کتابخانه ها استفاده می کنند. این امر برای کتابداران و ناشران صرفه جویی مالی و زمانی را به همراه دارد (۸: ۲۲۷).

بعضی از ناشران علمی، فنی، و پزشکی مجلات خود را فقط به طور مستقیم به کتابخانه عرضه می کنند و بدین ترتیب، دست کارگزاران را برای ایفای نقش قدیمی آنان در این مدت کوتاه می کنند (۱۳: ج ۴، ص ۲۶۰۹).

امروزه، بیشتر ناشران و کارگزاران برای تسهیل در ارتباطات، وب سایت خود را طراحی کرده اند. آنان امکان جست وجوی همزمان در چندین مجله را فراهم ساخته اند؛ به طوری که در برخی موارد شمار این مجلات به چندین هزار عنوان می رسد. در چنین شرایطی کتابخانه با پرداخت حق اشتراک به کارگزار، به متن تمام مجلات دسترسی پیدا می کند. شرکت مهندسی رُز سیستم در ایران، کارگزار نشریات الکترونیک است که از ۱۳۷۷ امکان دسترسی پیوسته به پایگاه ها و بانک های اطلاعاتی، و همچنین چندین مجموعه بزرگ نشریات ادواری الکترونیکی را فراهم آورده است (۵: ۶۰، ۱۳۹ و ۱۴۵).

پانویس:

[۱]. Agent
[۲]. EBSCO
[۳]. Morley Audio Services
[۴]. EDIX۱۲ (Electronic Data Interchange X۱۲)

مآخذ:
۱) پورسیا، ستر؛ برادوی، ریتا. "مجلات کتابداری در کشورهای در حال توسعه: مشکلات و دسترسی به آنها از دیدگاه کارگزاران نشریات". ترجمه سیمین هژبریان. پیام کتابخانه. س. نهم، ۴ (زمستان ۱۳۷۸): ۹۰ ۶۴
۲) چاپمن، لیز. خرید کتاب برای کتابخانه. برگردانندگان جلال رحیمیان و عبدالرسول جوکار. شیراز: دانشگاه شیراز، ۱۳۷۹
۳) دیانی، محمدحسین. مجموعه سازی و فراهم آوری در کتابخانه ها. اهواز: دانشگاه شهید چمران، ۱۳۷۷
۴) سلطانی، پوری؛ راستین، فروردین. دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی. ذیل "کارگزار کتاب های دست دوم"
۵) فتاحی، رحمت الله؛ منصوریان، یزدان. مدیریت نشریه های ادواری: جنبه های نظری و کاربردی گزینش، فراهم آوری، سازماندهی و ارائه خدمات ادواری ها (چاپی و الکترونیکی). تهران: دبیزش، ۱۳۸۱
۶) فوترگیل، ریچارد؛ بوچارت، یان. مواد غیرکتابی در کتابخانه ها. ترجمه کاظم خادمیان. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۳۷۹
۷) محسنی، حمید. سفارش و خدمات تحویل مدرک. ویراستار رزیتا بهزادی. تهران: کتابدار، ۱۳۷۷
۸) والاس، فیلیپ. "نشر الکترونیکی و توسعه مجموعه: دیدگاه یک کارگزار مشترک". در فراگام هایی در اطلاع رسانی (۳): گزیده مقالات بیستمین کنفرانس بین المللی اطلاع رسانی پیوسته (۳ـ۵ دسامبر ۱۹۹۶: لندن). تهران: مرکز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهاد سازندگی، ۱۳۷۹، ص ۲۱۹ ۲۲۷

۹) A Directory of Dealers in Secondhand and Antiquarian Books in the British Isles ۱۹۷۸ ۱۹۸۰. London: Sheppard Press, ۱۹۷۷;
۱۰) Feather, John. "Book Trade". International Encyclopedia of Information and Library Science. PP.۳۴ ۳۵;
۱۱) Katz, Bill. Magazine Selection: How to Build a Community Oriented Collection. New York: R.R. Bowker, ۱۹۷۷;
۱۲) Katz, Bill; Gellatly, Peter. Guide to Magazine and Serial Agents. New York: R.R. Bowker, ۱۹۷۵;
۱۳) Kavanaugh, Karalyn. "Serials Vendor". Encyclopedia of Library and Information Science. (Dekker). Vol.۴, PP. ۲۶۰۵ ۲۶۱۲;
۱۴) Osborn, Andrew D. Serial Publications: Their Place and Treatment in Libraries. Chicago: American Library Association, ۱۹۷۳.

منبع: آفتاب