[Zohreh Gholami]

تغییر صلاحیت های حرفه ای کتابداران دانشگاهی در محیط شبکه ای
(بخش اول)


مقاله حاضر به بررسی صلاحیت های حر فه ای یا شرح شغل کتابداران دانشگاهی در عصر فناوری ارتباطات و اطلاعات می پردازد. هجوم رایانه ها و اجرای فرایند خودکارسازی در کتابخانه ها از دهه ۱۹۶۰، منجر به ایجاد شکل جدیدی از خدمات در کتابخانه ها گردیده است. افزون بر این در کتابخانه های پژوهشی و دانشگاهی، تغییرات گسترده ای در شکل ارائه خدمات، تغییر در محمل های اطلاعاتی، کنار گذاشتن شیوه های سنتی، خدمات مرجع الکترونیک، پر رنگ تر شدن وظیفه آموزشی کتابداران و ... ایجاد شده است. از آنجایی که کلیه خدمات کتابخانه های دانشگاهی در پیوند مستقیم با منابع انسانی است، از این رو ضرورت بازنگری شرح وظایف شغلی و صلاحیت های حرفه ای کتابداران دانشگاهی محسوس و شایان توجه است. یافته ها نشان دهنده لزوم برقراری تعامل انسان با فناوری، ایجاد دوره های آموزشی ویژه مدیران کتابخانه های دانشگاهی، تعلیم و آموزش کارکنان و برنامه ریزی راهبردی برای توسعه منابع انسانی در محیط های شبکه ای است.

کلید واژه ها: صلاحیت های حرفه ای، کتابداران دانشگاهی، محیط های شبکه ای، توسعه منابع انسانی، فناوری اطلاعات و ارتباطات



● مقدمه
بعد از عصر کارایی در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، کیفیت در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، انعطاف پذیری در دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، اکنون در عصر نوآوری زندگی می کنیم. حتی پایگاههای بزرگ اقتصادی، با بخشهای بزرگ و قدمت زیاد مانند بانک ها، به سرعت در حال تغییرند و خدمات مالی جدید با سرعت و تنوع بیشتری عرضه می شود. در این سازمان ها فناوری یکی از عواملی اساسی تغییر و نوع آوری است. اگر سازمان ها نتوانند خود را با این نوآوری وفق دهند، از دور خارج خواهند شد.(جانسن، ۱۳۸۳)

سازمان ها، بحث های منظمی درباره فرآیند نوآوری، پژوهش و مدیریت توسعه، جایگاه فناوری ها و نقشه های سازمانی خود مطرح می کنند. چنین فرآیندهای منظمی باعث تحقق سازمانهای خلاق می شود. افزون براین، تفکر مدیریتی در چنین سازمان هایی همواره به سنجش کیفیت افراد در سازمان، همین طور، خلق ایده های جدید سوق می یابد.

سازمان ها به طور مداوم تحت تأثیر تغییرات حاصل از فشارهای اجتماعی، تنش های بیرونی و فناوری جدید می باشند. هیچ فرد یا ساختار سازمانی ایستا نیست. بنابراین در حوزه مدیریت سازمان ها باید تأکید برروی شرایط متغیر، اهداف اصلاح شده و تنظیم برنامه ها باشد. ساختار سلسله مراتبی سنتی، نمودار سازمانی، سرپرستی، نظارت و محدود کردن کارکرد بخش ها موجود در سازمان، نمی تواند کاربرد موثری در شرایط متغیر ایفا کند. در محیط کتابخانه ها نیز رفتار کارمندان کتابخانه باید انعطاف پذیر و پاسخگوی شیوه های عملکرد شغلی باشد.در کتابخانه ها «خدمات» مسأله با اهمیتی است که حاصل یک کار نیست، بلکه به طور کلی شامل گامهایی است که غایات کتابخانه را برآورده می سازد و سازمان به اهدافش نائل می گردد (ماهاپاترا، ۱۳۸۵).

افزایش اهمیت و رشد خدمات به عنوان یک صنعت جهانی (shugan,۱۹۹۴) بر کسی پوشیده نیست. افزون بر این، پیشرفت های فناورانه به رشد سریع بخش خدمات کمک نموده است و اهمیت اقتصادی بخش های درگیر در فرآیند خدمات را توسعه بخشیده است. امروزه سازمانها بر پایه خدمات نه محصولات فیزیکی رقابت می کنند. مزیت رقابتی[۱] بخش خدمات به طور فزاینده ای مشهود است. برای نمونه، از دیدگاه یک مشتری، میان تلویزیون سونی و جی وی سی تفاوتی وجود ندارد، آنچه در این میان ارزشمند است، نحوه ارائه خدمات شرکت های سازنده است.

اشاعه جهانی دانش از طریق فناوری اطلاعات تفاوت محصولات را کاهش داده است. فناوری اطلاعات چرخه تولید محصولات را کوتاه تر و شکل نوینی از اقتصاد را پدیدار ساخته است. میلیاردها نفر در سرتاسر دنیا به اینترنت متصل می شوند و سالانه این روند افزایش میلیونی می یابد(Kandampully,۲۰۰۲).

سازمان کتابخانه که از جمله سازمانهای خدمت محور است، از این قاعده مستثنی نیست. فناوری های اطلاعاتی به سرعت جای خود را در کتابخانه ها باز نموده اند. رشد فزاینده این تحول در کتابخانه های دانشگاهی کاملاً مشهود است و مدیران کتابخانه را ملزم به جستجوی منابع در داخل و در خارج از محیط کتابخانه به منظور دستیابی به بهترین و مطلوب ترین خدمات نموده است. برقراری توازن میان فناوری های جدید و منابع انسانی کتابخانه ها برای درک بهتر پیچیدگی های محیط جدید بخشی از وظایف مدیران را تشکیل داده است. مدیران در رویارویی با چنین شرایط چالش زایی نیازمند بررسی دقیقتر شرایط منابع انسانی[۲]، ابزارها و فناوری های کتابخانه ها و تأثیرات متقابل آنها بر یکدیگر و سرانجام دستیابی مطلوب سازمان به غایات خود می باشند. آنچه حائز اهمیت است، این است که در بررسی شرایط متغیر کنونی توجه به صلاحیت های حرفه ای از سوی مدیران و هدایت آن جهت بهره برداری مطلوب، از اهمیتی حیاتی برخوردار است. در حقیقت تبدیل دانش ضمنی منابع انسانی به دانش عینی بخشی از فرآیندهای روزمره مدیریتی است.

پیشرفت فناوری های اطلاعاتی ، تأثیر مهمی بر خدمات کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی و در همه بخشهای جامعه گذاشته است. کتابخانه های دانشگاهی، در طول تاریخ، در خط مقدم پیشرفتهای کتابخانه های الکترونیکی بوده اند. تاریخ استفاده از فناوری اطلاعات در این کتابخانه ها به بیش از ۴ دهه گذشته می رسد. اما تغییرات آموزشی نسبت به آنچه در اعصار گذشته روی می داده و تجربه شده به طور بحث برانگیزی سنگین تر، عمیق تر و گسترده تر است.

این مقاله به محیطهای جدید الکترونیکی، به تغییر نقشها، بررسی دلایل و مفاهیم ضمنی پیشبرد و رشد کارکنان کتابخانه های دانشگاهی می پردازد.



● محیط های جدید الکترونیکی
با بررسی تاریخ ۴۰ ساله کتابخانه ها و استفاده از فناوری اطلاعات در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی می توان نشان داد که چگونه ماهیت فناوری اطلاعات در طول زمان در کتابخانه ها تغییر کرده است و ما را بواسطه مدرنیزاسیون^[۳] حاصل از خودکارسازی^[۴]، به سمت مبادله اطلاعات توسط فناوری های شبکه ای سوق داده است.
در سال ۱۹۴۵ دکتر وانوار بوش^[۵](۱۳۴۵) رئیس اداره پیشرفتها و پژوهشهای علمی آمریکا که صدها دانشمند تراز اول را سرپرستی می کرد، نوشت: امروز دریای پژوهشها هر دم پهناورتر می شود، اما پژوهشگر از نتایج هزاران تحقیق دیگر در رشته تخصصی خود بی اطلاع مانده و قادر نیست جملگی آنها را بیابد، بخواند و بخاطر سپارد. روشهای ما در بازیابی و انتقال اطلاعات درباره نتایج پژوهشها، کند و از برای نسل امروز بیهوده و ناکافیند. انتشارات از توانایی کنونی ما برای استفاده واقعی از مطالب ضبط شده پای فراتر نهاده و پهنه تجربیات آدمی به میزان شگفت انگیزی گسترش یافته است. اما وسایلی که ما در این شبکه درهم تنیده، برای آگاهی از نتایج یک پژوهش خاص به کار می بریم، فرسوده و قدیمی است. اندک اندک با به کار گرفتن وسایل جدید و قوی نشانه هایی از این تغییر به چشم می خورد. شیوه هایی نو در حال تکوین و تکاملند. ... در آینده شاید بتوان یک کتابخانه یک میلیونی را در کشوی یک میز تحریر جا داد. اما کوچک کردن حجم به تنهایی کافی نیست. نگهداری دانش مدون وقتی اهمیت می یابد که استفاده و بهره گیری از آن مورد نظر باشد... انسان آنچنان تمدن پیچیده ای از برای خود ساخته که ناگزیر به مکانیزه کردن دانش مدون خود و خاصه، حافظه محدود او وی را به ناچار به این راه می کشاند.

هوشنگ ابرامی(۱۳۷۸) معتقد است که در اینجا بوش فکر بدیعی را پیش می کشد: طی سالیان دراز اختراعات گوناگون نیروهای جسمی انسان را فزونی بخشیده است، میکروسکوپ توانایی بینایی و میکروفون توانایی حنجره را... و حالا، نوبت آن فرارسیده که بشر به دنبال اختراعی برود که حافظه وی را یاری بخشد و در عصر انفجار دانش ، دستیابی و بازیابی مطالب را برای او آسان سازد.

در هر حال رسوخ فناوری های جدید، کتابخانه ها را با چالشهای جدیدی مواجه نموده است که بر روی شیوه های آموزشی، نحوه ارائه خدمات، صلاحیت های موردنیاز کتابداران، آموزش کاربران، محیط های آموزشی، فنون آموزشی، خدمات مرجع دیجیتالی یا خدماتی با عنوان از کتابدار بپرس (دیانی، ۱۳۸۵) و ... تأثیرگذار بوده است.

بنا به اظهارات شیلا کورال^[۶] (۲۰۰۴) در اولین دوره خودکارسازی، کتابخانه ها برای مدیریت مجموعه منابع چاپی^[۷] خود شروع به استفاده از فناوری اطلاعات کردند و از این طریق توانستند کارآمدی خود را حفظ و تقویت کنند. همزمان در همین زمان، فهرستهای مشترک شکل گرفت و به میزان زیادی کارهای کارمندان را تسهیل کرد.

در دوره بعد با ایجاد دسترسی به فهرستهای مشترک پیوسته^[۸] تغییراتی در دسترسی کاربران به فهرستهای کتابخانه ای و اطلاعات کتابشناختی ایجاد شد و دسترسی مستقیم کاربر نهایی^[۹] به خدمات چکیده نویسی و نمایه نویسی از طریق دیسکهای فشرده شبکه ای امکان پذیر شد. مورد آخر یعنی دسترسی کاربران نهایی به محصولات شبکه ای و دیسکهای فشرده باعث تسهیل دسترسی کاربران به سیستمها و تجهیزات شد.

دوره زمانی سوم، اولین شروع حقیقی کتابخانه های الکترونیکی با وجود منابع پیوسته بود که ابتدا با استفاده از دیسک فشرده (CD) و دسترسی به وب آغاز شد و تا ارائه متن کامل مقالات نشریات به صورت پیوسته نیز پیشرفت کرد. همچنین در این دوره مجموعه های تاریخی، آرشیوهای نسخ خطی و منابع کمیاب و نادر نیز دیجیتالی شد. وب جهان گستر^[۱۰]، به عنوان کانال ارتباطی جهانی، برای تبادل اطلاعات ایجاد و به واسطه حجم زیاد اطلاعات، چالشهایی را در کتابخانه های دانشگاهی مطرح کرد.این مسأله باعث پیچیده شدن وضعیت موجود شد. برایوک و پاتریسا سن^[۱۱] (۲۰۰۶) بر این نکته تاکید می ورزند که اینترنت انقلابی در زندگی ما به شمار می آید. اما نباید فراموش نمود که در آگوست سال ۲۰۰۱ پیتر یانگ رئیس بخش فهرستنویسی کتابخانه کنگره اعلام کرد که تخمین زده می شود ۲۹ ملیون کاربر اینترنت روزانه ۶ ترلیون پست الکترونیکی تجاری و ۳۵ بیلیون پست الکترونیکی رد و بدل می کنند. یانگ هشدار داد که تنها ۱۶ درصد از منابع اینترنتی به وسیله چند موتور جستجو نمایه می شوند و ۸۳ درصد از سایت های نمایه شده در حوزه مسائل تجاری است و تنها ۶ درصد از آنها به حوزه های تربیتی یا علمی مربوط می شود. پس از رخنه فناوری جدید به محیط دانشکده ها و نصب و راه اندازی سیستمهای اطلاعاتی ، پایگاه های اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی از طریق شبکه بی سیم و از همه مهمتر نفوذ شبکه اینترنت با قابلیت بالا در کتابخانه های دانشگاهی، نظریه کاهش اهمیت فیزیکی کتابخانه های دانشگاهی طرفداران زیادی پیدا نمود. مخالفان این نظریه نیز اهمیت و موقعیت بالای کتابخانه های دانشگاهی در محیط جدید را بارز ترین ویژگی کتابخانه های دانشگاهی در عصر شبکه ای برشمردند. در چنین شرایطی کتابخانه ها از مخازن چاپی صرف ، به مرکز منابع دیداری – شنیداری، مجلات الکترونیکی ، خدمات مرجع الکترونیک، همکاری با سایر کتابخانه های دانشگاه و ارتباط تنگاتنگ با واحد های فناوری ارتباطات و اطلاعات و ... تبدیل شدند. از این رو تعدادی از کتابخانه ها خود را ملزم به پذیرش نقشهای جدید در محیط دیجیتالی و پذیرش تغییر رفتار اطلاع یابی دانشجویان و محققان نمودند.

ویژگی متمایز عصر حاضر استفاده از خدمات شبکه ای و به طور همزمان است. امروزه کاربران کتابخانه های دانشگاهی توقع دسترسی آسان و یکپارچه به منابع اطلاعات و خدمات اطلاعاتی از هر جای دنیا را در کمترین زمان دارند. با واسطه گری رایانه و پیشرفتهای حاصله مفاهیم جدیدی همچون کمکیار یا معاون منابع شبکه ای^[۱۲]، پشتیبان یادگیری شبکه^[۱۳] و میز مرجع مجازی^[۱۴] ، گسترش یافته است.

به اعتقاد فتاحی (۱۳۸۳)، اکنون جامعه کتابداری به این نتیجه و درک مسلم رسیده است که با توجه به گسترش شبکه ها، کتابداران نمی توانند بر نقش خود به عنوان حفظ کنندگان اطلاعات تکیه کنند. کتابداران جدید باید راهنمایان و مشاوران اطلاعاتی باشند که مهم ترین وظیفه آنها ادغام فناوری های اطلاعاتی با مهارت های اطلاع یابی کاربران است. کاربران، به ویژه پژوهشگران تمایل دارند تا از طریق امکاناتی که فناوری های جدید در اختیار گذاشته است، از محل کار [یا سکونت] خود به اطلاعات دسترسی داشته باشند. کاربران همچنین در مقایسه با گذشته وقت کمتری برای مراجعه به کتابخانه دارند و مایلند فرایند جستجو، بازیابی و دسترسی به اطلاعات بسیار کوتاه باشد. به عبارت دیگر، آنها مایلند که بخشی از فعالیت های مطالعاتی و پژوهشی آنان را کتابداران انجام دهند. در این راستا کتابداران در نقش مشاور و راهنمای کاربران و پژوهشگران انجام وظیفه می کنند.

در چنین شرایطی کتابخانه ها برای ارائه خدمات مطلوب با شرکای جهانی و همکاران خود در سراسر جهان به تشریک مساعی می پردازند. این خدمات شامل استفاده از پست الکترونیکی^[۱۵]، برگزاری کنفرانسها، گفتگوی اینترنتی^[۱۶] و سایر فناوری های شبکه ای جهت حمایت و پشتیبانی همزمان و غیرهمزمان از کاربران کتابخانه ها است.

در گذشته، کتابخانه ها به ندرت یکی از بخشهای مهم و اصلی سازمان خود جهت ارائه مدارک الکترونیکی محسوب می شدند، اما اکنون شامل بخش های عظیمی جهت ارائه خدمات و تجهیزات بر پایه رایانه می باشند. این فعالیت ها توسط شبکه های جهانی، ملی، منطقه ای و محلی پشتیبانی می شود. بنابراین، کارمندان کتابخانه ها، نیازمند همکاری و یکپارچگی نظام و خدمات با سایر دانشگاهها جهت کسب کارآمدی و اثربخشی هستند. تا کنون در دانشگاهها، آنچه مهم بود و بیشتر مورد توجه قرار داشت، رسیدن به نقطه اشتراک و همکاری بین نظام های مدیریتی کتابخانه ها، پایگاههای اطلاعاتی و فرایندهای مدیریتی و اجرایی بود. اما اکنون این هدف تغییر و به سوی تدارک و تهیه یکپارچه منابع الکترونیکی کتابخانه ها و نظام هایی سوق پیدا کرده است که بتوانند از تحقیقات، آموزش ها و یادگیری ها حمایت کند.



● محیط آموزشی و اطلاعات
استفاده از فناوری اطلاعات در امر آموزش در کشورهای پیشرفته از یک دهه گذشته تکامل یافته و به وضعیتی متعادل در مسیر اصلی تبدیل شده است که عموماً توسط راهبردهای سازمانی هدایت می شود. آموزش متکی بر فناوری به عنوان بخشی از راهبردهای آموزشی سازمان تلقی شده و اغلب برای توسعه برنامه های آموزشی از راه دور نیز استفاده می شود.

دانشجویان بسیاری، در خانه یا در مکانی غیر از دانشگاه محل تحصیل از چنین نظام های آموزشی استفاده می کنند. از این رو، بسیاری از دانشگاهها مجوز استفاده از برخی سایتها یا پایگاههای اطلاعاتی که دسترسی به اطلاعات را در اختیار می گذارد، خریداری می کنند. مارتین کسلمن^[۱۷](۲۰۰۵) به اهمیت برخی از سایتها و موتورهای جستجو و چالشهای پیش روی کتابخانه های دانشگاهی اشاره می کند. برای نمونه او به بررسی google scholar پرداخته و به تاثیرکاربرد آن در کتابخانه های دانشگاهی و نقش آن در خدمات مرجع و سواد اطلاعاتی دانشجویان اشاره می کند. از این رو لازم است، مدیران منابع انسانی توجه ویژه ای به نیازمندیهای آموزشی کتابداران در محیط آموزشی و اطلاعاتی جدید داشته باشند. دسترسی به آموزش الکترونیکی در سازمانها، بر اساس خط مشی استانداردی اتفاق می افتد و بیانگر اینست که ما طبق اهداف و انگیزه هایی که داریم حداقل باید آموزش و دسترسی به اساسی ترین اطلاعات پیوسته در همه برنامه های تحصیلی را ممکن و قابل اجرا نمائیم.

در کشورهای جهان سوم یا کشورهای در حال توسعه نظیر ایران جز در موارد معدودی می توان شاهد بکارگیری ابزارهای الکترونیکی در راستای تحقق آموزش های الکترونیکی یا از راه دور باشیم. در محیط آموزشی دانشگاههای ایران هنوز نیز شاهد بکارگیری شیوه های سنتی آموزشی هستیم. به نظر داورپناه(۱۳۸۴) در اغلب کشورهای در حال توسعه نظام آموزشی سنت گرا به گونه ای است که دانشجویان و استادان را به سوی بهره گیری از اطلاعات یا خدمات کتابخانه ای ترغیب نمی کند. نظام آموزشی باید مردم را از ارزش اطلاعات آگاه سازد. در بیشتر این کشورها نظام آموزشی اساسا بر کتابهای درسی و مطالب ارائه شده توسط استادان مبتنی است و دوره های تحصیلی تا سطح لیسانس چندان تحقیق مدار نیست . در چنین جوامعی که افرادش برای استفاده از اطلاعات و آگهی از ارزشهای آن آموزش ندیده اند، طبیعتا تقاضای خدمات کتابخانه ای بسیار اندک است. بنابراین ضرورت خدمات کامپیوتری در کتابخانه ها نمی تواند مورد تشویق قرار گیرد وکتابداران نیز انگیزه لازم برای انجام کار پیدا نخواهند کرد.

محیط های آموزشی الکترونیکی در دانشگاه ها، هم تهدیدکننده و هم باعث ایجاد فرصتهای خوب و مناسب است. بسیاری از کتابخانه های دانشگاهی، همچنان منابع اطلاعاتی الکترونیکی خود را از طریق وب سایتهای کتابخانه ای و دروازه های اطلاعات موضوعی تهیه می کنند و بعضی از آنها منابع آموزشی الکترونیکی و مواد آموزشی بر پایه وب را برای توسعه مهارتهای اطلاعاتی پیشنهاد می کنند. کتابخانه ها، همچنان در حال توسعه مجموعه منابع الکترونیکی از منابع هسته مورد توجه و مطالعه دانشجویان خود می باشند. این منابع الکترونیکی شامل مجموعه مقالات مجلات و فصول کتابها است که به صورت دیجیتالی بر روی شبکه قرار گرفته است. مجموعه سازی منابع الکترونیکی در کتابخانه های دانشگاهی نیازمند داشتن خط مشی های مدونی همگام با اهداف کتابخانه یا سازمان مادر است.

جان مک کل^[۱۸] (۲۰۰۱) چندین مشکل موجود و راه حلهای بالقوه آنها را در توسعه محیطهای آموزشی الکترونیکی شناسایی کرده است. هدف او از این بررسی، توسعه محیطهای شبکه ای معتبر برای آموزش است. نکته ای که در ارتباط با کتابخانه ها مهم به نظر می رسد، تدوین سیاست ها و خط مشی های مربوط به مجموعه سازی و منابع الکترونیکی است و مبحث مهم دیگر، احتیاج شدید به تجدیدنظر و بازنگری مجموعه سازی سنتی کتابخانه و عملیات فهرستنویسی آن است که با رسوخ فناوری های جدید، ابزارهای جستجوی پیوسته و منابع دیجیتالی نیازمند مدیریت اثربخش است.

کارمندان کتابخانه ها نیاز دارند تا خدمات و نظام های خود را مطابق با دنیای شبکه ای مدرن، یکپارچه و واحد کنند و با اثرات متقابل و پیچیده فضاهای آموزشی و اطلاعاتی در محیطهای پیوسته دست به گریبان شوند و تغییرات ایجاد شده را بپذیرند. نیل مک لین^[۱۹](۲۰۰۲)، اصول مرتبط و نیازمند یکپارچه سازی در این حوزه را شناسایی نمود. این اصول، نظام های ارائه خدمات الکترونیکی به کاربران، نگهداری و حفاظت منابع و نشریات الکترونیکی، مدیریت محتوا، مدیریت منابع آموزشی، مدیریت آموزش، مباحث حقوقی منابع دیجیتالی و راهنماها را در بر می گیرد. مک لین به مشارکت و همکاری نزدیک کتابخانه ها با سایر کارگزاران اطلاعاتی و آموزشی دانشگاهی اعتقاد دارد. به اعتقاد او باید حد و مرزهای موجود میان کتابخانه ها و سایر حوزه ها و قلمروها دوباره تعریف و مشخص شود. حوزه هایی که در آنها کارهای مشارکتی موردنیاز می باشد عبارت است از حوزه زیرساختهای فراداده ای، خدمات دسترسی و توسعه شاهراههای اطلاعاتی.



● تغییر نقش کتابخانه های دانشگاهی
در آغازین دوره خودکارسازی کتابخانه ها، نقشهایی که بیشتر تحت تأثیر قرار گرفت، نقشهای کارمندان پشتیبان ،کارمندان دفتری، کمک کتابداران، به خصوص در بخشهای فراهم آوری، فهرستنویسی و امانت کتاب بوده است. نقشهایی مثل فایل کردن، برگه آرایی، محاسبه و تطبیق کارتها و فرم ها، با رایانه ای شدن کتابخانه ها از بین رفت و زمانی که به انجام آن اختصاص داده می شد به کارهای دیگری از جمله عملیات دستی و فیزیکی، قفسه خوانی کتابها و اداره میز مرجع که همچنان موردنیاز بود، اختصاص یافت. در این میان خدمات چکیده نویسی و نمایه سازی رایانه ای، حوزه جدیدی از تخصص در جستجوی بانکهای اطلاعاتی پیوسته را ایجاد کرد. تعدادی از کتابخانه های دانشگاهی نقشها و وظایف جدید تخصصی را خلق و تجهیزات موردنظر را نیز راه انداختند. برای نمونه، گزارش فیلدن^[۲۰] (۱۹۹۳) راجع به مدیریت منابع انسانی کتابخانه های انگلستان، سه گروه از کارمندان کتابخانه که در راستای تغییر محیطهای شبکه ای دانشگاهی وظایفشان تغییر کرد را بر می شمارد:

کمک کتابداران، کتابداران موضوعی یا اطلاعاتی و مدیران ارشد. به اعتقاد او کمک کتابداران و کارمندان خدمات دفتری، کارهای فهرستنویسی، رده بندی و خدمات مرجع را به شکل مسلط انجام می دهند. از سوی دیگر، درک فناوری و مهارتهای مدیریتی برای مدیران کتابخانه ها، خصوصاً در ارتباط با کارکنان ارشد موردنیاز است. در نهایت اینکه با توجه به گسترش سریع دانش در سایر حوزه های دانشگاهی، نیازمندی کتابخانه ها به کارشناسان و کتابداران موضوعی پیش از پیش محسوس می باشد.



● محققان و کتابخانه های دانشگاهی
طبق مطالعات انجام شده، فناوری اطلاعات تأثیر بسزایی بر روی تحقیقات موضوعی گذاشته و به همان میزان هم روی تمام نظام های ارتباطی و اطلاعاتی محققان تأثیر گذاشته است. به طور طبیعی کتابخانه ها بر روی سیر تکاملی ارتباطی و اطلاعاتی محققان نقش داشته است و آنها را مرحله به مرحله از اشتراک نسخه های چاپی تا تهیه منابع دیجیتالی توسعه داده، تا جائیکه امروزه حجم عظیمی از دسترسی های الکترونیکی را برای آنها فراهم آورده است. بر طبق تعریف ماری کیس^[۲۱](۲۰۰۲) نظام ارتباطی محققان فرایندی است که پژوهشگران و دانشمندان پژوهش و جستجوی خود را رهبری می کنند و نتایج شناخته شده ای از کارشان را عرضه می کنند. از دیدگاه او کتابخانه ها و نظام کنونی ارتباطی محققان و شیوه های تحقق نیازهای اطلاعاتی آنها، نیازمند تغییراتی اساسی است. پژوهش کارآمد، تنها از طریق همگامی کتابخانه ها و پژوهشگران با تغییرات برآورده خواهد شد.

سرمایه گذاری در کتابخانه ها بازده مستقیمی بر روند پیشرفت جامعه می گذارد. حری( ۱۳۷۸ ) در مورد سرمایه گذاری در امر تحقیقات معتقد است که سرمایه گذاری در امر تحقیق، سرمایه گذاری برای تولید اطلاعات علمی است. این سرمایه گذاری در خرید متون و منابع موردنیاز محققان و نگهداری و سازماندهی و عرضه صحیح آنها در کتابخانه ها و مراکز اسناد و اطلاعات تخصصی مربوط یا وابسته به گروههای تخصصی، تحقق می یابد. سرمایه ای که صرف خرید و آماده سازی این متون و منابع می شود در واقع می تواند نوعی مصرف بالقوه یا بالفعل محققان تلقی گردد و آنچه این محققان و متخصصان بصورت کتاب، مقاله و گزارش علمی عرضه می کنند، تولید آنان محسوب می شود. در اینجا رابطه میان میزان مصرف اطلاعات و تولید متقابل اطلاعات، بعنوان بازده علمی فعالیتهای پژوهشی گروههای علمی و تخصصی محسوب می شود. کتابخانه ها با فراهم آوری منابع اطلاعاتی موردنیاز پژوهشگران، در تولیداطلاعات علمی پژوهشگران نقش عمده ای ایفا می نمایند.

در زمینه منابع مورد نیاز پژوهشگران، تدارک و تهیه منابع الکترونیکی مطلوب، قادر به حل مشکلات ما در مواجهه با نشریات چاپی است و قابلیت ارائه اطلاعات به چندین کاربر با دسترسی های متنوع و گوناگون را دارا است. به همین دلیل محدودیت های کاغذ و اشکال سنتی منابع را نخواهد داشت. اگرچه ازطریق انتشارات الکترونیکی، دستاوردها، مطالب و مجموعه های عظیم اطلاعاتی در دسترسی ما قرار می گیرند، اما تغییرات و ویرایش های سریع منابع الکترونیکی و محدودیتهای فراوانی را که برای ما ایجاد کرده است(مثل دسترسی کنترل شده به اطلاعات از طریق پروتکل اینترنتی، قیمت بالا در اشتراک و اصل مالکیت منابع) وضعیت را برای هر دو گروه کتابخانه و محققان چالش برانگیز و پیچیده نموده است.

چند راه حل ابتکاری جهت حل این مشکل وجود دارد که یکی از این راه حل ها جنبش دسترسی باز است که منابع مکمل را کنار هم قرار خواهد داد. به اعتقاد چالز بایلی^[۲۲](۲۰۰۵) جنبش دسترسی باز نیروی محرک و مهمی در صنعت انتشارات پژوهشی به شمار می آید. نتیجه این عمل این است که محققان می توانند مجلات خود را به گونه ای ارزانتر تهیه کنند. افزون بر این تشویق مولفان دانشگاهی جهت ایجاد آرشیو مقالات و مطالب خود در بایگانی سازمان ها است که می تواند مراکز آرشیوی با دسترسی مستقیم(باز) ایجاد کند. معتقدان آرشیوهای باز با دسترسی آزاد، از جمله استیون هارناد^[۲۳] (۲۰۰۱)، نقش بالقوه کتابخانه ها در کمک به محققان در جهت آرشیو کردن منابع خود به شکل مجموعه های الکترونیکی و یا ایجاد آرشیوهای سازمانی به عنوان مجموعه ای صادر شونده جهت استفاده های خارجی را خاطر نشان می کنند و از آن به جای مجموعه سازی و انتخاب منابع اشتراکی قدیمی برای استفاده در داخل سازمان یاد می کنند. پیتر سابر^[۲۴](۲۰۰۵) پیشنهاد می کند که کتابداران نتایج علمی پژوهش های محققان خود را در مخازن باز نگهداری کنند.

نظر جیمز دودرستات^[۲۵](۲۰۰۰) عضو دانشگاه میشیگان، راجع به آینده پژوهشی دانشگاهها در عصر دیجیتالی این است که مطالعات و تحقیقات شدیداً به رایانه ها، شبکه ها و کتابخانه های دیجیتالی وابسته خواهد بود. افزون بر این، فناوری اطلاعات تنها برای قادر ساختن محققان برای حل مشکلات غیرقابل حل در گذشته نیست بلکه راه سومی را جهت تحقیق،افزون بر راههای تجربی و نظری ایجاد می کند. همچنین فناوری اطلاعات، انجام تحقیقات به شکل گروهی و با تشریک مساعی افراد، نه تحقیقات منزوی و فردی را تشویق می کند و در این راستا موسسات و کشورها را جهت مشارکت حمایت می کند. او آینده کتابخانه ها را به عنوان «مرکز جستجوی اطلاعات» قلمداد می کند. بنا به این تعریف کتابخانه مرکزی است مجهز به ابزارهای بازیابی و توزیع اطلاعات به طرق متفاوت که باعث ایجاد تغییراتی عمیق و گسترده در جهت تکامل نرم افزارها، عملیات مجموعه سازی، سازماندهی، ارتباطات و اشاعه دانش می شود.

بیشترین و بزرگترین پیشرفت فناوری اطلاعاتی در انجام تحقیقات، ایجاد «دانش الکترونیکی» است. این واژه معمولاً برای نشان دادن افزایش مشارکت و همکاری های جهانی در منابع اشتراکی به کار می رود که توسط زیرساخت فناوری پیچیده ای پشتیبانی می شود. این زیرساخت پیچیده شبکه نامیده می شود. زیرساختهای مجازی جدید دارای ظرفیتهای فنی و عملکردهای جامعی است که نه تنها می تواند تحقیقات را در حوزه علوم و مهندسی هدایت کند بلکه قادر به انجام تحقیق در حوزه های علوم اجتماعی و علوم انسانی نیز می باشد.

حجم وسیعی از اطلاعاتی که از طریق دانش الکترونیکی در نسل جدید ایجاد شده است، ما را فراتر از تئوری و تجربه و به حوزه جدیدی از تحقیقات بر پایه مجموعه ای خواهد برد که به طور نظام مند، حجم عظیمی از بانکهای اطلاعاتی را شامل شده است، جایی که استانداردهایی برای فراداده ها، ابزارهای انتقال مجموعه و خدمات اتصال به مراکز و یکپارچگی داده ها موردنیاز خواهد بود.

تونی هی و آن ترفتن^[۲۶](۲۰۰۲)، رئیس و نائب رئیس مرکز برنامه ریزی علوم الکترونیکی انگلستان، به نوع خاصی از خدمات در کتابخانه های دیجیتالی تأکید می کنند. به اعتقاد آنها، خدمات تنها مدیریت، کشف و اشاعه داده نیست، بلکه ابزار نهایی را برای مبادله اطلاعات، داده ها و تصویر سازی فراهم می کند.

همچنین این دو، به همگرایی داده های آرشیوی علمی و آرشیو متنی نیز توجه کرده اند به طوریکه مقالات علمی بتواند به داده های اصلی و معتبر و سایر مقالات و مفروضات الکترونیکی اتصال پیدا کند. بنابراین محققان به اطلاعات دسترسی یکپارچه خواهند داشت. وجود این وضعیت را مفهومی عمیق و مبحثی عظیم برای کتابخانه های دانشگاهی قلمداد می کنند.

در راستای همگرایی خدمات کتابخانه ای و منابع آموزشی که به آنها اشاره شد، عملکردهای مشارکتی، داده های آرشیوی ومخازن متون چاپی به مباحث مهمی برای کتابخانه ها در کنار سایر مسائل ذکر شده تبدیل خواهد شد. امروزه کتابخانه های دانشگاهی را به عنوان سازمان هایی با وظیفه میزبانی و دیجیتالی کردن داده های علمی ایجاد شده توسط دانشگاهها قلمداد می کنند. لیکن، آنچه مسلم است دیجیتالی کردن داده ها و حفظ و نگهداری از آنها در مدت طولانی، نیازمند مشارکت و تشریک مساعی همه بخشهای جامعه از جمله محققان، کتابداران، متخصصان اطلاع رسانی و متخصصان فناوری اطلاعات است.



● مشارکت ها و ارتباطات در کتابخانه های دانشگاهی
والتر تروئت(۱۹۹۹) در مقاله ای با عنوان " جامعه ها در جهانی با نظام های باز" به تغییر نظام های اجتماعی و تغییر پیوند های اجتماعی از سیستم بسته به سیستم باز اشاره می کند. سیاستمدار فرهیخته فرانسوی جان مری گنو این احساس را چنین بیان می کند: "ما وارد عصر نظامهای باز شده ایم، اگر چه در سطح ایالتها یا مؤسسه ها، معیارها ی موفقیت در مقایسه با عصر سازمانی و نظامهای بسته آن متفاوت است. ارزش یک نظام با تعادل برقرار شده بین قسمتهای مختلف آن یا شفاف بودن مرزهایش سنجیده نمی شود، بلکه با میزان گستردگی و باز بودن نظام و نقاط پیوند آن با هر آنچه خارج از سازمان است سنجیده می شود."

از نقطه نظر جامعه اطلاعاتی ، ویژگی دیگر محیط اطلاعاتی کنونی کار گروهی و مشارکتی همراه با سازمان و یا فراتر از سازمان است. در حوزه کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی ، تهیه اطلاعات الکترونیکی احتیاج به ارتباط بیشتری بین کتابخانه های دانشگاهی، واحدهای رایانه ای و مسئولان بخش فناوری اطلاعات دارد. در بسیاری از سازمان ها، نتیجه این همکاری، یکپارچه شدن همه خدمات مرتبط با اطلاعات و تبدیل آن به یک سازمان اطلاعاتی همگرا است. همگرایی عملیاتی که در نتیجه کنار هم قرار گرفتن فیزیکی کتابخانه و بخشهای مختلف می باشد، رایج تر از همگرایی های ساختاری است زیرا معمولاً این ساختمان کتابخانه است که میزبان ارائه گستره عظیمی از منابع و تجهیزات به کاربران بوده و خدمات آن شامل ایجاد ایستگاههای کاری گروهی، اتاقهای آموزشی، بخش های مناسب برای کنفرانسهای ویدئوئی، اینترنت ، کافی نت و ... است.

کتابخانه ها سابقه زیادی در همکاری های بین سازمانی خصوصاً برای مبادلات الکترونیکی و استفاده از داده های کتاب شناسی دارند. در عصر حاضر، فناوری انجام خدمات تحویل مدرک و اشتراک منابع در کتابخانه های دیجیتالی را عمیقاً گسترش داده و تشریک مساعی خاصی نیز ایجاد کرده است.

یکی دیگر از پیشرفتهای مهم، تغییر در نوع مشارکت است. مشارکتهای کتابخانه ای به مشارکتهای سازمانی و مشارکتهای راهبردی در سطوح سازمان ها تبدیل شده است. از جمله این موارد عضویت منطقه ای، ملی و جهانی و ایجاد کتابخانه های منطقه ای (برای نمونه در ایران مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری^[۲۷]) می باشد.

حیدری (۱۳۸۳) پیشینه و وضعیت خدمات تحویل مدرک و همکاری بین کتابخانه ای در جهان و ایران را با استفاده از دو روش تحقیق مجزا مورد مطالعه قرار داده: ابتدا با استفاده از روش تحلیل محتوا، وب سایت های خدمات تحویل مدرک در جهان و سپس با استفاده از روش تحقیق پیمایشی ، خدمات تحول مدرک در ایران بررسی شده اند . بر اساس نتایج این پژوهش ، ۵۷/۵ درصد از کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی داخلی از خدمات تحویل مدرک خارج از کشور استفاده می کنند و ۹۷/۵ درصد این مراکز هم در زمینه خدمات تحویل مدرک داخل کشور فعالیت می کنند. ۵۸/۸ درصد از کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی داخلی استفاده کننده از خدمات تحویل مدرک خارج از کشور، از مرکز تهیه مدرک کتابخانه بریتانیا استفاده می کنند. مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران هم با تهیه اطلاعات برای ۳۹ درصد از کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی داخلی ، بیش ترین خدمات را در بین مراکز داخلی تحویل مدرک و اشتراک منابع ارائه می دهد. ۴۲/۷ درصد از کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی داخلی از پست برای جابه جایی مدارک استفاده می کنند. از میان منابع اطلاعاتی مورد استفاده در خدمات تحویل مدرک ، مقالات مجلات ۶۱/۳ درصد از درخواست ها را به خود اختصاص می دهند.

در کشورهای در حال توسعه همکاری میان کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی ضعیف می نماید. نظام مدیریتی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در این کشورها بیشتر متمایل به خودکفایی در متون و منابع است تا تامین اطلاعات از طریق داد وستد با سایر واحدهای مشابه(Mwinyimbegu, ۱۹۹۳). داورپناه(۱۳۸۴) معتقد است که دلایل این امر هر چه هست، نتیجه اجتناب ناپذیر آن هدر رفتن بودجه، وقت و نیرو از یک سو و دشواری دستیابی به اطلاعات مورد نیاز از سوی دیگر است.



● دانشگاه ها و همکاری بین کتابخانه ای
شبکه هم نوعی رسانه است و هم از وجود محیط جدید الکترونیکی خبر می دهد. مربیان، دانشجویان و محققان خواستار نوعی از خدمات دانشگاهی هستند که دسترس پذیر، مرتبط و پیوسته باشد و به صورت یکپارچه و نظام مند عمل کند. کارمندان کتابخانه احتیاج دارند که منابع و خدمات خود را در راستای ارائه تعالیم و انجام تحقیقات در یک محیط مدیریت شده یکپارچه کنند و برای رسیدن به این هدف نیازمند مشارکت با دیگران می باشند.

نکته کلیدی این مسأله، کتابداران و مدیران ارشد هستند، کسانی که لزوم احتیاج به ایجاد یک شبکه انسانی، کار گروهی و سایر مهارتهای لازم برای ایجاد ارتباط با سایرین را درک کرده و جهت ایجاد یک ارتباط مساعدتانه با همکاری یکدیگر تلاش می کنند تا بتوانند ورای حد و مرزهای محیط های دانشگاهی و خدمات آن گام بردارند.

افزون بر این، کارمندان کتابخانه نیازمند توسعه توانائیهای خود جهت ایجاد ارتباط و کسب شایستگی های حرفه ای در جهت تنظیم اهداف، برنامه ها و فرهنگهای مختلف مراجعان می باشند. پاتریسیا باتین^[۲۸] (۲۰۰۱ ۱۹۹۸) این توانایی را به عنوان اصلی ترین نکته موردنیاز متخصصان آینده برمی شمارد: «یکی از نیازهای جالب و ضروری، گسترش دانش کارآمد و درک مطلوب همه حوزه های تخصصی، جهت ایجاد ارتباطات پویا است که این کار پربار با همکاری متخصصان حاصل می شود». محاسبات و ارائه خدمات مرتبط با فناوری اطلاعات بیشترین فعالیت و خدمتی است که مکرراً در کتابخانه ها انجام می گیرد. به اعتقاد او کتابداران دانشگاهی در محیطهای جدید الکترونیکی نیازمند داشتن دانش کافی و عمیقی در زمینه مسائل تخصصی حرفه می باشند. این دانش شامل تحقق پاسخ سوالهای مقدماتی هر فرد تا پاسخ به پیچیده ترین سئوالات حرفه ای موردنیاز کاربران کتابخانه است.

مفسران بسیاری به اهمیت آموزش مهارتهای ارتباطی برای کتابداران حرفه ای و کتابداران مرجع اشاره کرده اند. در ارتباط با این موضوع باتین در زمینه نیاز به طراحی و آموزش برنامه های خلاق به واسطه حضور شبکه ها، وجود حوزه وسیعی از منابع الکترونیکی و ساختارهای متغیر، مطالبی را ذکر کرده است. همچنین در مورد کتابداران و مدیران کتابخانه ها، درک عمیق خط مشی و راهبرد توسعه نه فقط توسعه خط مشی موسسه خود،بلکه، در بخش گسترده تری از منطقه به شکل ملی و بین المللی برای انجام عملیات مشترک به صورت موثر و کارآمد را بسیار مهم و ضروری برمی شمارد.

در ایران، به منظور همکاری و اشتراک منابع کتابخانه ها و دسترسی مستقیم به آن ها، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران، طی سال های ۱۳۷۷ ۱۳۷۴، پس از اجرای یک طرح آزمایشی با عنوان «طرح تعمیم خدمات کتابخانه های تخصصی به افراد غیر عضو»، از سال ۱۳۷۸ با مدیریت مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران اقدام به اجرای رسمی این طرح با عنوان «طرح غدیر: عضویت فراگیر کتابخانه ها» نموده است. بر اساس این طرح، ۲۳۴ کتابخانه وابسته به ۶۶ دانشگاه و مؤسسه پژوهشی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به صورت داوطلبانه منابع خود را مستقیماً در اختیار اعضای این طرح قرار داده اند. کاربران این طرح می توانند بدون عضویت در کتابخانه های زیر پوشش آن (کتابخانه های مقصد)، مانند اعضای معمولی با مراجعه مستقیم به آن ها از منابعشان به صورت رایگان استفاده نمایند (بیرامی و علیدوستی، ۱۳۸۲).

پناهی(۱۳۸۴) به ارزیابی طرح غدیر در سطح کلان شهر تهران پرداخت. به طور متوسط حدود ۶۰ درصد از کاربران مستقر در تهران میزان اثرگذاری طرح غدیر را در حد «زیاد» ارزیابی کرده اند و در مجموع ۲/۷۱ درصد از کاربران از طرح غدیر در حد «زیاد» راضی بوده اند. عمده ترین محدودیت ها و مشکلات احتمالی طرح غدیر از دیدگاه کاربران نیز به ترتیب عبارت بودند از: نبود فهرست های مشترک و فهرستگان ها (اعم از چاپی و پیوسته)، عدم همکاری برخی از کتابخانه ها، عوامل فناورانه، تبعیض قائل شدن برخی از کتابخانه ها بین مراجعان خود و دیگر کتابخانه ها، کافی نبودن تعداد کتابخانه های عضو، نارضایتی برخی از کتابخانه های بزرگ به سبب افزایش تعداد مراجعان، قوانین دست و پا گیر اداری. در چند مورد اختلاف معناداری بین دیدگاه سه گروه کاربران (دانشجویان کارشناسی ارشد، دانشجویان دکترا و اعضای هیئت علمی) وجود داشت. قدر مسلم، ایجاد طرحهای مشارکتی بین کتابخانه های دانشگاهی(خصوصا در کشورهای در حال توسعه و جهان سوم) نیازمند ملزومات، تعهدات متقابل، برنامه ریزی، نیازسنجی، آموزش، مدیریت و ... می باشد.



● ظهور متخصصین اطلاع رسانی
لاری ابرگ[۲۹] (۱۹۹۵) توضیح می دهد که چگونه مراحل خودکارسازی کتابخانه ها و سایر عوامل در تعریف دوباره حجم کار و خلق وظایف جدید موثر بوده است و آرایش و نظم جدیدی به روش کاری کارمندان قدیمی داده و طبقه بندی جدید شغلی کارمندان را تدوین کرده است. او افراد متخصص و کسانی که حوزه های مهم کتابخانه را اداره می کنند، طبقه بندی کرده است. افزون بر این، ارائه خدمات مرجع و پاسخگویی به سوالات مرجع را نیز به این افراد سپرده است. بنابراین افراد متخصص به کارهایی مثل مجموعه سازی، سازماندهی، تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه ای تسلط دارند و در بسیاری از کتابخانه ها، خدمات اولیه همانند ارائه خدمات مرجع را نیز به عهده می گیرند.

مارک سندلر^[۳۰](۱۹۹۶)، به نقشهای گوناگون و مسئوولیتهای کمک کتابداران در کتابخانه های تحقیقاتی اشاره می کند و حوزه های کاری نامحدود و نامشخص وظایف آنها را ذکر می کند. از جمله این فعالیتها، انجام خدمات مرجع، حفاظت، نگهداری و توسعه سیستم ها، فراهم آوری و سازماندهی (شامل نصب برنامه ها و توسعه رکوردهای کتابشناختی، فهرستنویسی بنیادی و تجزیه و تحلیل موضوعی) می باشد. وی همچنین با این مسأله که پیشرفتهای موجود در فناوری باعث ایجاد طبقه جدیدی از کارمندان و کتابداران شده و درک آنها را از فناوری اطلاعات بالاتر برده است، مخالف است. او همچنین تغییر و تبدیل مستمر نقش کارمندان حرفه ای و متخصص و کاهش تدریجی تعداد کارمندان حرفه ای با کیفیت را در آینده پیش بینی کرده است.



● رشد حرفه ای کتابداران در نقش مربی
ای. جی. دکاندیدو^[۳۱](۲۰۰۰) به تاثیر گذارترین عامل در تغییر زندگی حرفه ای کتابداران اشاره می کند. به اعتقاد او عمده ترین عامل تغییر زندگی حرفه ای کتابداران، فناوری(خودکارسازی، ارتباطات از راه دور، اینترنت) است. به اعتقاد او فناوری نه تنها بر عملکردهایی از قبیل پردازش اطلاعات و فهرستنویسی اثر گذاشته است، بلکه بر طرز تفکرات ما در زمینه فعالیت های حرفه ای نیز تأثیر گذاشته است. مدیران نظام های فناوری اطلاعات دانشگاهها، کتابداران را به عنوان مشاوران و مربیان واجب و ضروری برای محیط های الکترونیکی و به عنوان نگهبان منابع و مجموعه ها که با دانشجویان و اعضای هیأت علمی نیز کار می کنند، برمی شمارد.

نکته کلیدی این است که نقش کتابداران، ارتباط نزدیکی با نقش مربیگری و آموزشگری دارد و بیشتر فعالیت های هسته ای زیر را در بر می گیرد:
▪ مشارکت با اعضای هیأت علمی و سایر متخصصان برای ارائه اطلاعات و دستورالعمل ها
▪ طراحی برنامه های قانونمند برای دسترسی اطلاعات
▪ آموزش به دانشجویان و اعضاء هیأت علمی جهت دسترسی به اطلاعات، هر نوع از اطلاعات در هر موقعیتی، با آموزش چگونگی ارزشیابی اطلاعات بدست آمده
▪ مشاوره در زمینه منابع اطلاعاتی، مباحث و مشکلات
▪ توسعه و انجام سیاست ها و خط مشی های اطلاعاتی
▪ خلق ابزارهای دسترسی به اطلاعات
▪ انتخاب، سازماندهی و نگهداری اطلاعات در هر شکل
▪ ارائه کننده اطلاعات راهنما و معرفی فنون جستجوی اطلاعات و حصول اطمینان از استفاده موثر از منابع موجود.

مجموعه این فعالیتها، نمونه ای از فعالیتها و مسئولیتهای کارمندان است که بنا به تفاوت کاری با عناوین شغلی از قبیل کتابدار موضوعی، کتابدار مرجع، کتابدار رابط و غیره نامگذاری می شوند.

استفن پین فیلد^[۳۲](۲۰۰۳ ۲۰۰۱)، بر روی چگونگی تغییر نقش کتابداران و گسترش آن در محیط های الکترونیکی تحقیق نمود، و توجه ویژه ای را نسبت به افزایش ایجاد ارتباط با کاربران و آموزش مهارتهای اطلاعاتی، نگرش ها و رویکردهای جدید مبنی بر دیجیتالی کردن منابع، سیستم مرجع، تهیه راهنمای موضوعی وب و استفاده از فناوری های آموزشی نشان داده است.

همچنین پین فیلد راجع به اهمیت کار گروهی در این نقش مطالبی را ذکر می کند که شامل تشکیل کار گروهها با کارمندان کتابخانه و واحد محاسبات است. کلسی لیبنر^[۳۳] نیز بر همکاری جهت خلق محیط اطلاعاتی یکپارچه تاکید می کند و افرادی با توانایی های بالقوه مشارکتی در این زمینه از قبیل معماران اطلاعاتی، متخصصان فناوری، متخصصان رایانه و همینطور مربیان اجرایی را نام می برد. لیبنر می گوید: «کتابداران باید از فناوری برای راهنمایی کاربران نظام پیوسته به پایگاه های اطلاعاتی مرتبط، کتابها، مجلات و وب سایتها استفاده کنند و با این کار می توانند کاربران را از احساس گیجی و سردرگمی حاصل از محیطهای پیوندی و متنوع نجات دهند. همچنین می توانند این کار را با انتخاب پاسخ مناسب و شفاف از میان منابع مرتبط، بدون توجه به وضعیت اطلاعاتی افراد، میزان تجربه تحقیقاتی افراد و توانایی دسترسی آنها به کتابخانه برای آنها انجام دهند.»

تغییر نقش کتابداران نشان داده است که چقدر کارکردن در حوزه هایی که مرتباً حد و مرزهای آن به علت پیشرفتهای فناوری در حال گسترش است، پیچیده و مشکل است. افزایش منابع موجود و گسترش اطلاعات، سوالهایی را راجع به ایجاد منابع آزاد(مثل دسترسی باز به مجلات^[۳۴]) در فهرستهای پیوسته و مشترک و یا صفحات وب مطرح کرده است. همچنین خلق و ایجاد مجموعه مجازی به وسیله جمع آوری فراداده ها از مخازن داده،^[۳۵] سفارش و پیشنهاد شده است. به واسطه فرصتهای چندگانه دسترسی به اطلاعات؛ افزایش میزان اطلاعات مبهم و نامطمئن؛ افزایش جمعیت دانشجویی از جمله دانشجویان پاره وقت، فوق لیسانس، تحقیقاتی و بین المللی؛ یکپارچگی مهارتهای اطلاعاتی با آموزش، تحقیق و برنامه ریزی دقیق و افزایش میزان توجه به حق مولف، آموزش کاربران بسیار مهم و ضروری است.

افزون بر این، در تهیه و تولید اطلاعات مواردی همچون دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی، یافتن منابع با کیفیت بالا برروی وب، روزآمد شدن و روزآمد نگهداشتن اطلاعات جدید، استفاده از بسته های نرم افزاری کتابشناسی، انجام تحقیقاتی بر پایه استنادات و تحقیقات پیشرفته بانکهای اطلاعات، مورد توجه قرار گرفته است.

ارائه اطلاعات بر پایه ویژگیها، تجربیات و اولویتهای دانشجویان و کارمندان در شکلهای متنوعی است و به طرق گوناگون مثل ارائه اطلاعات در جلسات گروهی، فردی، ارائه بسته های آموزشی(از طریق وب یا محیطهای آموزشی مجازی) و یا آموزش گروهی انجام می گ

[Zohreh Gholami]

(بخش دوم)


● مفهوم تعلیم دهی[۳۶] و رشد حرفه ای کارمندان
روشن است که دنیای کتابخانه های دانشگاهی خیلی بیشتر و سریعتر از گذشته، تغییر می کند و این گامها به واسطه وجود عوامل محرکی مثل پیشرفت در اطلاعات و ارتباطات، سرعت بیشتری پیدا کرده است. تغییر محیطهای عملیاتی در تغییر نقشهای کارمندان انعکاس یافته است. نقشهایی که توسط متخصصان در زمینه مهارتها، دانش، قوه درک و انگیزه موردنیاز جهت طراحی، توسعه و ارائه خدمات حرفه ای با کیفیت بالا مورد بازنگری قرار می گیرد.

سازمانها و افراد بسیاری تحقیقاتی در زمینه نیاز فعلی و آتی مهارتهای کارمندان جهت ارائه اطلاعات کتابخانه ای انجام داده اند. از آنجائیکه این تحقیقات متنوع در دامنه و اهداف خود متفاوت است، آنچه در همه آنها معمول و مشترک است، ضرورت گسترش مجموعه مهارتها و توانایی های مورد نیاز کارمندان کتابخانه ها در محیط جدید الکترونیکی است. مهارتهای مرتبط با اطلاعات^[۳۷] یکی از مهمترین مهارت های کارکنان کتابخانه های دانشگاهی محسوب می شود. وال اسکلتون و انجلا ابل^[۳۸] در گزارش سال ۲۰۰۱ خود، دانش و مهارتهای راهبردی منابع انسانی کتابخانه ها را جهت ارائه خدمات اطلاعاتی در سه طبقه اصلی قرار داده اند، که هر کدام می تواند به دو زیر شاخه فرعی نیز تقسیم شود:

▪ دانش فنی، حرفه ای و مهارتها
▪ صلاحیت در مدیریت اطلاعات (محتوای اطلاعات)
▪ صلاحیت در مدیریت فناوری اطلاعات (مجرا و کانال اطلاعات)
▪ دانش مدیریت و مهارتهای کسب و کار
▪ صلاحیت های سازمانی (خصوصاً در مورد زمینه و مفاد مورد بحث)
▪ صلاحیت های قابل انتقال
▪ مهارت های فردی و مردمی و نگرشهای آنها
▪ صلاحیت های برقراری ارتباط (مهارتهای گفتگو به ویژه در بخش مرجع)
▪ صلاحیت های فردی (سودمندی و اثربخشی فردی)

اغلب پژوهش ها، مهارت در فناوری اطلاعات و درک اطلاعات حرفه ای را مهم جلوه داده است. اما همه آنها صلاحیتهای میان فردی (در ایجاد ارتباطات) و صلاحیتهای مدیریتی را به عنوان مهمترین و انتقادی ترین مسأله جهت گسترش و توسعه طبقه بندی می کنند. مطابق با تغییر محیط های اطلاعات، مدیران کتابخانه های دانشگاهی باید به رشد نیازهای مرتبط با فناوری اطلاعات توجه کنند. از جمله این مباحث، ضرورت بررسی تأثیر فناوری اطلاعات بر روی مدیریت منابع اطلاعاتی و معرفی نظام های سازمانی دانش (فراداده ها، درک مفاهیم شبکه ها و ... ) برای منابع دیجیتالی و مهارتها و درک آن برای انجام عملیات کتابداری اثربخش است و این عملکرد باید با مدیریت عمومی و افزایش صلاحیت کارمندان کامل شود.

بر اساس پژوهش انجام شده در ایران(مزینانی،۱۳۷۷) کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشگاهی و مراکز اطلاع رسانی این کشور، کسب مهارتهای جدید در زمینه های فناوری اطلاعات، نرم افزارهای کتابخانه، آشنایی با بانکهای اطلاعاتی و مبانی رایانه را ضروری دانسته و یادگیری آن را در اولویت قرار داده اند. اجرای موفقیت آمیز برنامه های خودکار سازی مستلزم تلاشهای گروهی و همکاری و هماهنگی کامل میان کتابداران و متخصصان فناوری اطلاعات است. کتابداران باید دانش مبانی رایانه و نحوه استفاده از آن و همچنین اصول مقدماتی نرم افزار و شیوه اجرای برنامه ها را فرا گیرند، زیرا نیروی انسانی ماهر، نیروی محرکه هر گونه برنامه ریزی، طراحی، برنامه نویسی و اجرای طرحهای خودکار سازی محسوب می شود.(داورپناه،۱۳۸۴)



● فناوری اطلاعات و مدیریت منابع انسانی
تحولات فناوری اطلاعات باعث رشد تخصص های جدید و ایجاد خبرگانی در هر زمینه محتوای اطلاعات، کانال ها و مجراهای اطلاعاتی شده است. در بسیاری از کتابخانه های دانشگاهی، شغل سنتی"کتابداران نظام ها"^[۳۹]، که گاهاً به خدمات فنی و کتاب شناختی می پرداختند، امروزه به نقشهای راهبردی و مدیریتی در سطح ارشد تکامل یافته است. این افراد به شکل سرپرست گروهی از متخصصان مسئول نظام های کتابخانه درآمده اند و منابع چند رسانه ای و توسعه منابع مرتبط با وب را کنترل می کنند.

پیشرفت در مجموعه های دیجیتالی کتابخانه ها، کتابداران را مجبور می کند تا راجع به عملیات سازماندهی منابع، فکری تازه بیندیشند و در برابر ایجاد بخشهای جداگانه و مجزا برای شرح و توصیف نسخ خطی، مواد چاپی و منابع الکترونیکی ایستادگی کنند و اجازه ندهند کتابخانه ها به اجزایی منفک و منفصل از یکدیگر تبدیل شوند. تارق اشرف^[۴۰] (۲۰۰۴) بر این باور است که ناوگان فناوری اطلاعات ترسیم کننده ساختارها و تغییرات مهیبی است. از دیدگاه او فناوری اطلاعات به سه حوزه کلیدی تقسیم می شود:

▪ فناوری اطلاعات راههای جدیدی برای ذخیره اطلاعات به صورت فشرده و ارزان عرضه می کند.( انواع مختلف میکروفرم ها، دیسکت و نوارهای مغناطیسی، امکانات سمعی و بصری)
▪ ساز و کارهای جدیدی برای کنترل، روگرفت و ثبت پیشینه ها ارائه می دهد.
▪ تسهیلات ارزان و جدیدی برای انتقال اطلاعات به حوزه های دور از دسترس از طریق سیستم ها و شبکه ها فراهم می کند.

با این وجود، پیشرفت های جدید فناوری اطلاعات هر چند چالشهایی در پی داشته است، اما نکته کلیدی این است که چالش واقعی که با آن مواجه هستیم ماهیت فنی صرف ندارد. بلکه چالش واقعی همگامی با تغییرات در راستای انتقال ارزشهای سنتی حرفه به غالب جدید آن ( محیط شبکه ای و اطلاعات الکترونیکی) است. کتابداران به منظور ارائه خدمات اطلاعاتی در محیط فناورانه و دسترسی جهانی به اطلاعات ، نیازمند تغییر در بینش ها، دانش فردی و رویکردهای رفتاری جدید می باشند. قدر مسلم، مدیریت منابع انسانی کتابخانه ها، بزرگترین چالش پیش رو در قرن جدید است.

در مجموعه کتابخانه ، ترکیب منابع سنتی و دیجیتالی قابل پیش بینی است، اما عملکرد امروزی کتابخانه در کشورهای توسعه یافته بیشتر بر پایه عملیات الکترونیکی است. این در حالی است که در کشورهای در حال توسعه نظیر ایران هنوز منابع و ابزارهای سنتی بخش غالب منابع کتابخانه ای را به خود اختصاص داده است. هر چند که وجود منابع دیجیتالی از قبیل نشریات الکترونیکی و سی دی رام ها و پایگاههای اطلاعاتی و ... در کتابخانه های دانشگاهی شایان ذکر است. همه کارمندان کتابخانه نیازمند حداقل مهارتهای مرتبط با فناوری اطلاعات بوده و باید قادر به استفاده از پست الکترونیکی و وب باشند. کارکنان خدمات فنی، حمل و نقل، پذیرش و نیروی محافظتی نیز نباید ازاین قاعده مستثنی باشند تا اطمینان حاصل شود که این افراد از کانالهای ارتباطی جدا نیستند.

افزون بر این، برخی از کتابخانه ها حد و مرز نقش های کارمندان برای ارائه خدمات اصولی و اساسی به مراجعان را تعیین کرده اند.کمک کتابداران، متخصصین، گروههای فنی، کتابداران موضوعی و سایرین دارای مهارت و دانش در ارتباط با فناوری اطلاعات مرتبط با شغل خود می باشند. هر کدام از این افراد یکی از حوزه های مربوط به کتابخانه، مواد الکترونیکی، نظام های مدیریت یادگیری و خدمات مرجع را پوشش می دهند.

فراهم آوردن امکان دسترسی کارمندان به مجلات الکترونیکی، نیازمند ایجاد توانایی در نصب، حفظ و نگهداری برخی سخت افزارها و نرم افزارهای تسهیل کننده کار است که وجود آن برای دسترسی به محتوای نشریات پایه و مکمل ضروری است. دیانا کیچاک^[۴۱](۲۰۰۳) بر این نکته تاکید می کند که تعداد عناوین نشریات دیجیتالی و منابع دیجیتالی متولد شده در حال رشد است. ناشران قیمت های مشوق و محرکی را برای اشتراک نشریات دیجیتالی پیشنهاد می کنند. با توجه به مزیت های استفاده آن برای دانشجویان و اعضا هیات علمی، کتابخانه های دانشگاهی به سرعت به سوی گردآوری مجموعه های مجلات پیوسته حرکت می کنند. از این رو کارمندان نیز نیازمند آشنایی با برخی از مهارت ها و تخصص ها در این رابطه می باشند.

امروزه مهارت ها و دانش هایی فراتر از مهارت های مرتبط با شغل موردنیاز است. فناوری به سرعت در حال توسعه است بنابراین آنچه که امروز یاد می گیریم، فردا مطلب دیگری جانشین آن خواهد شد. آنچه ضرورت دارد، توسعه توانایی و میل به یادگیری ابزارهای جدید و فناوری به طور مستمر است که بیشتر از هر تخصصی به کار ما می آید. نقش کلیدی مدیران کتابخانه ها، افزایش آگاهی منابع انسانی نسبت به فناوری اطلاعات است. مدیران با شناسایی این مباحث و آموزش آنها، باعث ایجاد درک عمیق مفاهیم فنی برای گسترش خدمات کارمندان می شوند. همچنین مهم است که مدیران ارشد به عنوان یک مدل و الگو، نقش و ظرفیتهای فنی فناوری های دیجیتالی خود را توسعه دهند و بتوانند دانش خود را به شکل روزآمد حفظ کنند.



● صلاحیت های فردی و مدیریتی
به نظر داورپناه(۱۳۸۴) برای اینکه خدمات کتابخانه ای به نحو موثری جریان یابد، باید منابع سازمانی(کارکنان، مدارک، ساختمان، تجهیزات و ...) تحت مدیریت مدیرانی کاردان و واجد شرایط اداره شوند تا با حداقل هزینه، بیشترین خدمات را عرضه کنند. شرایط احراز صلاحیت از موضوعات مهم در مدیریت اطلاعات است. از نظر کالست(۱۹۹۶) مدیران نظام های اطلاع رسانی باید از توانایی هایی نظیر دانش مسائل راهبردی اطلاعات، آشنایی با شبکه های اطلاع رسانی، آشنایی با منابع اطلاعاتی و فرایند گردآوری اطلاعات، تجربه در زمینه ارزیابی اقتصادی، گزینش و آماده سازی اطلاعات، تحلیل جریان اطلاعات و دانش برخوردار باشند، ولی در بیشتر کشورهای در حال توسعه به این مهم توجه چندانی مبذول نشده است. به عنوان مثال، گزارش کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران(۱۳۷۴) در زمینه مدیریت کتابخانه ها نشان می دهد که کتابخانه های ایران عمدتا توسط افرادی با تخصص های موضوعی بجز تخصص کتابداری و اطلاع رسانی اداره می شوند.(داورپناه، ۱۳۸۴)

همانطور که باتین (۲۰۰۱ ۱۹۹۸)، یادآوری می کند، کتابداری در هر سطحی، شامل مدیریت هر چیزی می تواند باشد، مثل مدیریت مردم و افراد، مدیریت بودجه، مدیریت مجموعه، مدیریت پروژه، زمان و غیره، حتی ... رئیس کتابخانه! با این وجود، محیط الکترونیکی جدید با وضعیت پیچیده و متغیری که دارد، نوعی شیوه مدیریتی جدید و موردنیاز را معرفی می کند و تعداد بیشتری از کارمندان را در این حوزه چالش برانگیز قرار می دهد. در این راستا، مدیران کتابخانه ها نیازمند مهارتهای مدیریتی از قبیل مدیریت منابع انسانی، مدیریت استراتژیک، مدیریت مالی، مهارتهای ارتباطی، مدیریت تغییر، مهارتهای رهبری، مهارت مذاکره و ... می باشند. افزون بر این، مهارت های فوق را می توان به حوزه های کلی تری تقسیم نمود:

▪ مدیریت فعالیت ها: مدیریت استراتژیک، مدیریت تغییر، تحویل خدمات، برنامه ریزی استراتژیک
▪ مدیریت منابع: مدیریت بودجه، مدیریت منابع انسانی
▪ مدیریت افراد: مدیریت گروه، آموزش گروه
▪ مدیریت اطلاعات: تصمیم گیری در انتخاب و ارزشیابی سیستمهای اطلاعاتی

مدیران افزون بر داشتن مهارتهای فوق باید صلاحیتهای فردی از قبیل جرات، قاطعیت، توانایی شناسایی فرصت ها، توسعه مشارکت ها، توانایی تفویض اختیار، کارآفرینی و خلاقیت را نیز دارا باشند. برخورداری از این مهارتهای مدیریتی و صلاحیتهای فردی پیش نیاز مدیریت اثربخش است. برخورداری از مدیریتی موفق در کتابخانه های دانشگاهی معاصر و آینده فرایندی شانسی نیست، بلکه حاصل برنامه ریزی موثر، موفق و پیش بینی صحیح می باشد.

افراد متخصص( کارمندان متخصص با کیفیت بالا در انجام کار)، کمتر به گسترش صلاحیت های خود در حوزه هایی مثل بودجه ریزی و استخدام نیروی جدید نیاز دارند، بلکه به نوعی اعتماد به نفس و اطمینان جهت شرکت در برنامه ها و سیاستهای کتابخانه احتیاج دارند.

کارمندان کتابخانه نیز در دنیای شبکه ای نیازمند افزایش مهارتهای فردی و حرفه ای کارآمد می باشند. این مهارتها شامل مهارت در مذاکره و گفتگو، مهارت در دسترسی درست به منابع الکترونیکی، مهارتهای ارزشیابی، انتخاب منابع با کیفیت از میان حجم گسترده منابع در دسترس و مهارتهای حل مشکل است، تا بتوانند با قدرت، انعطاف پذیری بالا و سرعت بالا در برابر موقعیت های غیرقابل پیش بینی عکس العمل نشان دهند.

باتین برخی تخصص ها و مهارت ها را با مهارتهای سنتی در یک تراز می بیند و می گوید: «توانایی در یادگیری سریع، پیشرفت در محیطهای مبهم و پیچیده، طراحی و اجرای راه حلهای خلاق برای محیطهای جدید همانقدر مهم است که تخصص در انجام کارهای سنتی مثل فهرست نویسی، ارجاع نویسی و تهیه کتابشناسی.



● نتیجه گیری و پیشنهاد
موفقیت کتابخانه های آینده به شبکه های رایانه و انسان، همچنین به تعامل و همکاری مشترک نظام ها و مردم به طور مؤثر وابسته خواهد بود. نقش کارمندان کتابخانه به طور مستمر در حال توسعه است و تخصص در اطلاعات جدید روز به روز در حال رشد و افزایش است.

لازم است مدیران کتابخانه های دانشگاهی مباحث راهبردی که کتابخانه ها را فرا گرفته، از جمله شرکت در فرایندهای آموزشی ، مدیریت بانکهای اطلاعات علمی و سایر مباحث که تا کنون شناسایی نشده اند، را بررسی کنند.

تربیت و تعلیم دهی کارمندان کتابخانه باید افزایش یابد تا بتوانند این چالشها را حل کنند. امروزه صلاحیتهای جدید شغلی می بایست گستره عظیمی از مهارتها را در خود داشته باشد. کتابداران نیازمند دانش بیشتر و درک عمیقتر در همه سطوح، به ویژه در زمینه رشد فناوری اطلاعات، آموزشهای الکترونیکی و دانش الکترونیکی هستند و موفقیت کتابداران بر پایه داشتن صلاحیت های گوناگون و مناسب در زمینه ارتباطات، ایجاد رشد فردی، خلاقیت، تجزیه، تحلیل و مهارت حل مشکل است.

کتابداران و مدیران ارشد می توانند از همکاری در آموزش های عملیاتی و تحقیقاتی و سایر فعالیتهای توسعه منابع انسانی سود ببرند.

برنامه های توسعه منابع انسانی کتابخانه های دانشگاهی نیازمند برنامه ریزی راهبردی و همکاری در ارتباط با سایر دانشگاههااست تا کتابخانه های دانشگاهی بتواند در محیطهای شبکه ای جدید با یکدیگر تطابق و همانندی (یکپارچگی) داشته باشند.

همانطور که ریچارد ای. رابین(۱۹۹۸) (نقل شده در خادمیان،۱۳۸۳) متذکر می شود بدون شک مفهوم کتابخانه در حال تغییر است، برخی اظهار می کنند که کتابخانه در حال گذر از مجموعه به ارتباط است. اینکه این تغییر تا چه حدودی به وقوع خواهد پیوست و تاثیرات آن بر خدمات کتابخانه چیست، هنوز به طور کاملی مشخص نیست. بدون شک، کتابخانه های آینده در جستجوی کارمندانی با مهارت ها و قابلیت های نوین خواهند بود و با راهیابی فناوری های نوین به کتابخانه، بر بازآموزی و آموزش مداوم تاکید خواهند کرد. محیط اطلاعاتی جدید به گونه ای است که هر یک از کارمندان حرفه ای و پشتیبانی به کسب مهارتهای اساسی نیاز دارند و به متخصصان دیگری نیز که برای فراهم کردن خدمات اطلاع رسانی کار می کنند، نیاز خواهد بود. در ارتباط با آینده کتابخانه ها و اینکه چگونه تحت تاثیر فناوری نوین قرار خواهند گرفت، مجهولات زیادی وجود دارد. آنچه برای ما معلوم است این است که تغییر به عنوان یک بخش طبیعی و مداوم از جهان فناوری نوین خواهد بود.





پانویس:

[۱] Competitive advantage
[۲] human resources
[۳] . Modernization
[۴] Automation
[۵] V.Bush
[۶] Corral, Sheila
[۷] Print based collection
[۸] OPAC: online public access catalogue
[۹] end user
[۱۰] www: world wide web
[۱۱] Brevik & Patricia Senn
[۱۲] Networked reference assistance
[۱۳] Networked learner support
[۱۴] VRD: virtual reference desk
[۱۵] E mail
[۱۶] Internet relay chat
[۱۷] Kesselman, Martin
[۱۸] John Maccoll(۲۰۰۱)
[۱۹] Mclean, N
[۲۰] Fielden,J
[۲۱] Case, M
[۲۲] Bailey, Jr
[۲۳] Harnad,S
[۲۴] Suber,P
[۲۵] Duderstadt, J
[۲۶] Hey, T&Trefethen
[۲۷] Regional Information Center for Science & Technology
[۲۸] Battin, P.M.
[۲۹] Oberg, larry
[۳۰] Sandler, Mark
[۳۱] Decandido, G.A
[۳۲] Pinfield, Stephen
[۳۳] Libner, Kelesy
[۳۴] Open access journal
[۳۵] Data mining
[۳۶] Training
[۳۷] Information related skill
[۳۸] Val Skelton & Angela Abell
[۳۹] System Librarians
[۴۰] Ashraf, Tariq
[۴۱] Kichuk, D

منابع و مأخذ
ابرامی، هوشنگ،(۱۳۷۸)، شناختی از دانش شناسی(علوم کتابدار ی و دانش رسانی)، به کوشش رحمت ا... فتاحی. تهران: کتابدار
بیرامی طارونی، حمیده و علیدوستی، سیروس(۱۳۸۲). آمار طرح غدیر: عضویت فراگیر کتابخانه ها ۸۲ ۱۳۸۱. مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران: تهران
پناهی، سیروس(۱۳۸۴). ارزیابی طرح غدیر از دیدگاه کاربران. مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران: تهران
جانسن، فیلیکس(۱۳۸۳)،مدیریت نوآوری، ترجمه علی محمد کیمیاگری، مسعود سلیمانزاده. تهران: دانشگاه صنعتی امیر کببر
حری، عباس(۱۳۷۸) .اطلاع رسانی: نگرش ها وپژوهش ها. تهران: نشر کتابدار
حیدری، غلام(۱۳۸۳). ارزیابی ساختاری و محتوایی وب سایتهای خدمات تحویل مدرک جهان و مطالعه خدمات تحویل مدرک در ایران به منظور ارایه طرح پیشنهادی وب سایتهای خدمات تحویل مدرک در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی.
حیدری، غلام(۱۳۸۳). بررسی وضعیت خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه ای در ایران. فصلنامه علوم اطلاع رسانی ،شماره۲۰(۱ و ۲)
داورپناه، محمد رضا(۱۳۸۴) اطلاعات و جامعه، با همکاری حمید آرمیده. تهران: دبیزش
دیانی، محمد حسین(۱۳۸۵)، اصول و خدمات مرجع در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی . مشهد:کتابخانه رایانه ای
رابین، ریچارد(۱۳۸۳). مبانی علوم کتابداری و اطلاع رسانی. ترجمه مهدی خادمیان. مشهد: کتابخانه رایانه ای.
فتاحی، رحمت الله(۱۳۸۳). "پاسخ به تغییر: برنامه ریزی و مدیریت توسعه خدمات برون کتابخانه ای در مراکز اطلاع رسانی تخصصی"، ارائه شده به هشتمین همایش کتابداران سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور (آذر ۸۳).
کالست، کارل(۱۳۷۶). سیستم های اطلاعات اجرایی و کیفیت اطلاعات. ترجمه محمود بابایی، نشریه اطلاع رسانی، دوره ۱۲، شماره۳، ص۴۲ ۴۷.
کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران(۱۳۷۴). آشنایی با مبانی و چارچوبهای نظام ملی اطلاع رسانی کشور: نظام اطلاع رسانی ملی، گامها یی باید، پرشتاب. مجلس و پژوهش، ص ۷۵ ۹۹.
ماهاپاترا، پیوش کانتی(۱۳۸۵)، مدیریت منابع انسانی در کتابخانه ها، ترجمه ثریا ضیایی، مجتبی کفاشان، ویراستار اسد ا... آزاد. مشهد: مرندیز
مزینانی، علی(۱۳۷۷) .بررسی نیازهای مهارتی کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشگاهی. فصلنامه کتاب، دوره نهم، شماره ۱، ص ۴۴ ۶۴.

Ashraf, Tariq. (۲۰۰۴), Library services in electronic environment: Changes challenges issues and strategies. Kaveri, New Delhi.
Bailey Jr., Charles W. (۲۰۰۵) The Role of Reference Librarians in Institutional Repositories. Reference Services Review ۳۳(۳):pp. ۲۵۹ ۲۶
Battin, P.M. (۱۹۹۸ ۲۰۰۱) Librarianship in the Twenty First Century, Syracuse University Library Associates Courier, XXXIII, ۴۳ ۶۱.
Breivike, Patricia Senn, (۲۰۰۶), Higher education in the Internet age: libraries creating a strategic edge, Praeger, US.
Case, M .(۲۰۰۲) Igniting Change in Scholary Communication: SPARC, its past, present, and future. Advances in Librarianship, Vol ۲۶
Corral, Sheila(۲۰۰۴). Rethinking professional competence for the network environment. Facet. London
Decondido, G. A(۲۰۰۰). New jobs for old: librarians now, leading ideas, ۱۴, ۱ ۱۶
Duderstadt, J.J. (۲۰۰۰) The Future of the Research University in the Digital Age.
www.wiscape.wisc.edu/publications/evolutionrevolution.pdf.
Fielden, John(۱۹۹۳).Consultancy Supporting Expansion: a report son human resource management in academic libraries, for the Joint Funding Councils Libraries Review Group, Bristol, Higher Education Funding Council for England.
Harnad, S. (۲۰۰۱) The Self Archiving Initiative, Nature, ۴۱۰, ۱۰۲۴ ۵,
Hey, T. and Trefethen, A.(۲۰۰۲) The Data Deluge: an e science perspective.
http://www.rcuk.ac.uk/cmsweb/downloads/rcuk/research/esci/datadeluge.pdf
Guehenno J.M.(۱۹۹۵).The end of the nation state Minneapolis: University of Minnesota press
Kandampully, Jay, (۲۰۰۲), Innovation as the core competency of a service organization: The role of technology, knowledge and networks, European Journal of innovation management, vol ۵ No۱.
Kesselman, Martin and Barbara Watstein,(۲۰۰۵). Google scholar and libraries: Points/counterpoint, Reference Services Review. Vol ۳۳, No۴
Kichuk, D.(۲۰۰۳) Electronic Journal Supplementary Content, Browser Plug ins, and the Transformation of Reading Serials Review, Volume ۲۹, Issue ۲
Libner, K.(۲۰۰۲) Working the Network: a future for the academic library, Paper submitted in response in response to the call for papers: Visions: The Academin&#۰۳۹;Library&#۰۳۹; in ۲۰۱۲.
MacColl, J.(۲۰۰۱) Virtuous Learning Environments: the library and the VLE, Program, ۳۵(۳), ۲۲۷ ۳۹.
McLean, N.(۲۰۰۲) Libraries and e_Learning: organizational and technical interoperability,
http://www.colis.mq.edu.au/news_archives/demo/docs/lib_e_learning.pdf
Mwinyimbegu, R.m.(۱۹۹۳). Obestacles to information technology transfer to the third world. Library Review, Vol. ۴۲ No.۵, pp.۲۸ ۳۷
Oberg, L.R.(۱۹۹۵) Library Support Staff in an Age of Change: Utilization, role definition and status, ERIC Digest, Syracuse, Ny, ERIC Clearnghouse on Information and Technology,
http://www.ericdigests.org/۱۹۹۶ ۱/support.htm
Pinfield, S.(۲۰۰۱) The Changing Role of Subject Librarians in Academic Libraries, Journal of Librarianship and Information Science, ۳۳(۱), ۳۲ ۸
Pinfield, S.(۲۰۰۳) Open Archives and Uk Institutions: an overview, D_lib Magazine,۹(۳),
http://www.dlib.org/dlib/march۰۳/pinfield/۰۳pinfield.html
Rubin, Richard E,(۱۹۹۸). Foundations of library and information science. Neal Schuman,New York
Sandler, M.(۱۹۹۶) Transforming Library Staff Roles, Library Issues, ۱۷(۱),
Shugan, S.M. (۱۹۹۴), "Explanation for the growth of services", in Rust R.T., Oliver, R.L. (Eds),Service Quality: New Directions in Theory and Practice, Sage Publications, Newbury Park, CA, pp.۲۲۳ ۴۰
Skelton, V. and Abell, A.(۲۰۰۱) Developing Skills for the Information Servies Workforce in the Knowledge Economy: a report on the outcomes of eight scenario planning workshops, Library and Information Commission Research Report۱۲۲, London, TFPL.
Suber, P.(۲۰۰۵) Open Access Overview: Focusing on open access to peer reviewed research articles and their preprints, available at:
http://www.earlham.edu/%۷Epeters/fos/overview.htm
Suber, P.(۲۰۰۳) Removing Barriers to Research: an introduction to open access for librarians, College & Research Libraries News, ۶۴(۲), ۹۲ ۴,۱۱۳,
V. Bush,(۱۹۴۵), As We May Think. Atlantic Monthly, No ۱۷۶. pp ۱۰۱ ۱۰۸
Walter Truett, Anderson(۱۹۹۹). Communities in a world of open systems. future ۳۱ ,۴۷۵ ۴۶۳
Young peter,(۲۰۰۱), Electronic services and library performance measurement: A definitional challenge,( presentation at the ۴ th northumbria international conference on performance measurment in libraries and information services, Carnegic Mellon University, pittsburgh, penn. ۱۳ August ۲۰۰۱)
http://www.niso.org/committees/ay/Young_Northumbria_presentation_۲۰۰۱.pdf   

منبع: نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران