[Zohreh Gholami]

منشاء ضرب المثل ها و فايده اشان


مثل چيست؟
مثل ،‌سخن كوتاه و مشهوري است كه به قصه اي عبرت آميز يا گفتاري نكته آموز اشاره مي كند و جاي توضيح بيشتر را مي گيرد.

كلمه" مثل " عربي است و كلمه فارسي آن " متل " است. وقتي مثل گفتن صورت بي ادبانه پيدا كند آن را متلك مي گويند. البته ضرب المثل يك تركيب عربي است به معناي مثل زدن.

در همه زبان هاي دنيا ضرب المثل فراوان است. بعضي از مثل ها در همه زبانها به هم شباهت دارند.

هر قدر تاريخ تمدن ملتي درازتر باشد بيشتر حادثه در آن پيدا شده و مثل هاي بيشتري در آن وجود دارد و در زبان فارسي نيز ده ها هزار ضرب المثل وجود دارد.


مثل ها چند نوعند؟
- عبارت مثل گاهي كوتاه است و در دو يا سه كلمه خلاصه مي شود مانند (فيل و فنجان ) كه مي فهماند دو چيز از جهت كوچكي وبزرگي با هم تناسب ندارند. اين مثل در اصل داراي 5 كلمه بوده (آب دادن فيل با فنجان) ولي معمولا با همان دو كلمه به اصل مثل اشاره ميكند.

- عبارت مثل گاهي دراز است مانند (آفتابه و لولهنگ هر دو يك كار را مي كنند ولي ارزش آنها وقت گرو گذاشتن معلوم مي شود) چون لولهنگ از سفال ساخته شده ارزشش از آفتابه كه از مس است كمتر است.

- مثل گاه يك عبارت ساده است و گاه يك خط شعر

(شتر در خواب بيند پنبه دانه         گهي لپ اپ خورد گه دانه دانه)


مثل ها از كجا مي آيند؟
- بعضي از مثلها حاصل پندهاي دانايان يا پيشوايان مذهبي يا تجربه هاي زندگي مردم است. اين گونه مثل ها را حكمت مي نامند.

- بعضي گفتار اشخاص نامدار تاريخي يا عادي بوده كه در موقع خاصي خيلي بجا و مناسب بوده و از بس به ذوق ديگران خوش آمده مشهور شده است.

- بسياري از مثل ها نتيجه داستاني است، خواه حقيقي يا افسانه اي باشد. در حالي كه مردم از داستان اصلي آن ممكنست بي خبر باشند و يا  ممكنست در هر شهري به صورتي نقل شود.

- بعضي از مثل ها از يك قطعه شعر معروف گرفته شده است مانند، (از ماست كه بر ماست) كه از شعر معروف ناصر خسرو گرفته شده است.

مثل هاي منظوم گاه ساخته و پرداخته شاعر است و گاهي از مثل هاي ساده گرفته شده و در شعر زيبا و مناسبي جا افتاده و جانشين مثل قديمتر شده است.


مثل چه فايده دارد؟
- دانشمندان تاريخ و جامعه شناس در بررسي روحيات و اخلاق گذشتگان از مثل هاي جاري هر محلي استفاده مي كنند.

- دانستن مثل ها گفتن و نوشتن را آسان مي كند. چون اين جمله ها كوتاه و زيباست و بر دل مينشيند و گفتگوي دراز را كوتاه مي كند و اگر در جاي خود استفاده شود اثر حرف بيشتر مي شود.

توجه: درست به كار بردن مثل هم خودش يك هنر است. اگر در جاي نامناسب گفته شود و يا با موضوعي كه در ميان است مطابق نباشد ممكن است صورت متلك به خود گيرد.



اين مطالب خلاصه اي از نوشته هاي مهدي آذريزدي 11/11/46  از كتاب قصه هاي تازه از كتابهاي كهن ـ  انتشارات اشرفي است.