معرفی علوم پایه پزشکی

نویسنده Zohreh Gholami, بعد از ظهر 15:10:19 - 11/03/11

« بیماری آب سیاه چشم یا گلوکوما, glaucoma | پادگِن یا پادزا یا آنتی‌ژن, Antigen »

0 اعضا و 1 مهمان درحال دیدن موضوع.

Zohreh Gholami

معرفی علوم پایه پزشکی

علوم پایه پزشکی نام گروهی از رشته‌های علوم پایه است که هدف و کاربرد آنها مستقیما در خدمت علم پزشکی می‌باشد.


لیست برخی از رشته‌ها که در ایران تحت عنوان علوم پایه پزشکی تدریس می‌شود.
کالبد شناسی
بیوشیمی
تغذیه
میکروب شناسی
ایمونولوژی، ایمنی شناسی
ویرولوژی
فیزیولوژی
فیزیک پزشکی
ژنتیک پزشکی
بافت شناسی
پاتولوژی


اغلب موسسات علوم پایه پزشکی، مدرک دکترای از نوع PhD ارائه می‌دهند. با این حال بسیاری از همان موسسات نیز دوره‌های رزیدنسی و دوره‌های تخصصی برای پزشکان نیز دارند.

Zohreh Gholami

کالبدشناسی, Anatomy

کالبدشناسی ([wiki]Anatomy[/wiki])، شاخه‌ای از زیست‌شناسی است که به بررسی ساختار و شیوهٔ کار تن و بدن جانداران می‌پردازد. زیر شاخه‌های آن کالبدشناسی جانوری و کالبدشناسی گیاهی می‌باشد. یک تعریف تقریباً کامل برای کالبدشناسی، شناسایی قسمت‌های مختلف بدن و ارتباط ساختمانی آنها با همدیگر می‌باشد.

بجز کالبدشناسی می‌توان از کلمه تشریح نیز به عنوان یک معادل دیگر واژهٔ آناتومی نام برد.

از شاخه‌های بزرگ کالبدشناسی، کالبدشناسی سنجشی و کالبدشناسی انسان است. کالبدشناسی انسان، از دانش‌های پایه‌ای پزشکی می‌باشد.

تقسیم‌بندی‌های مختلفی برای کالبدشناسی وجود دارد که هر یک از دیدگاه خاصی ارائه می‌شود. بطور مثال، می‌توان به انواع کالبدشناسی از نظر نوع دید اشاره کرد. در این تقسیم‌بندی که به دو بخش کالبدشناسی ماکروسکوپی و میکروسکوپی قابل ارائه‌است، منظور اصلی در کاربرد یا عدم استفاده از وسایل کمکی در تشریح می‌باشد. کالبدشناسی میکروسکوپی را می‌توان به دو زیر شاخهٔ بافت‌شناسی و جنین‌شناسی تقسیم نمود.

نوع دیگری از تقسیم بندی کالبدشناسی بر اساس عناصر تشریحی می‌باشد که به زبان ساده، عناصر تشریحی را می‌توان شامل استخوان، مفصل، ماهیچه (عضله)، و احشا در نظر گرفت. بدین ترتیب کالبدشناسی به چهار بخش تقسیم می شود:
- استخوان شناسی
- مفصل شناسی
- ماهیچه (عضله) ‌شناسی
- احشاشناسی

Zohreh Gholami

زیست‌شیمی

زیست‌شیمی یا بیوشیمی یا شیمی حیات مطالعهٔ فرایندهای شیمیایی در سازواره‌های زیستی است. زیست‌شیمی با ساختار و عمل‌کرد اجزاء سلولی مثل پروتئین‌ها، کربوهیدارت‌ها، لیپیدها، اسیدهای نوکلئیک، و انواع دیگر زیست‌مولکول‌ها سر و کار دارد. هدف زیست‌شناسی شیمیایی پاسخ دادن به سوال‌هایی است که از زیست‌شیمی ناشی می‌شوند.

دانش بیوشیمی که در آن از روش های شیمیدانان برای درک و شناخت فرایند های فن آوری زیستی که درونموجودات زنده استفاده میشود اهمیت فراوانی دارد تمام گیاهان وجانوران از ترکیب های شمشیایی ساخته شده اند ووظیفه ی بیوشیمیست ها آن است که ساختمان این مواد و نقش آنها را در حیاتموجودات زنده بررسی وشناسایی کنند کربوهیدرات هالیپید ها واسیدهاینوکلئیک نظیر (دی ان آ) فقط تعدادی از مولکول های شیمیایی هستند که موضوع مطاله ی بیوشیمیست ها به شمار می آیند.

در یکی از شاخه های این علم از این مطالعات برای تولید واکسن های مقابله کننده با بیماری های ویروسی نظیر اوریون استفاده می شود. بیو شیمیست ها در زمینه ی درمان بیماری هایی چون ایدز و سرطان نیز کار می کند.



Zohreh Gholami

تغذیه

نیاز انسان به غذا یکی از احتیاجات ذاتی یا فیزیولوژیک است که مهم‌ترین عامل بقای زندگی و طول عمر می‌باشد. احتیاج به غذا دائمی است و ارگانیسم را مجبور می‌کند تا برای بدست آوردن غذا و رفع گرسنگی کوشش کند.

تغذیه صحیح رشد را میسر می‌سازد، به تندرستی و طول عمر می‌انجامد و با تأثیر بر روی مغز و روان سبب رشد فکری می‌گردد.

غذای انسان باید شامل پروتئین‌ها، چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها، مواد معدنی، ویتامین و آب باشد تا رشد و سلامت یاخته‌های بدن تأمین شود. این مواد با تغییراتی که در لوله گوارش حاصل می‌کنند قابل جذب می‌شوند و برای تأمین نیازهای حیاتی مورد استفاده یاخته‌های بدن قرار می‌گیرند.


تاریخچه تغذیه
تا اوایل سده ۱۹ مفهوم غذاخوردن فقط پرکردن شکم بود و احساس گرسنگی بشر را وادار می‌کرد تا آنچه را در دسترس خود می‌دید بدون توجه به کمیت و کیفیت آن مصرف کند. شهرنشینی و تشکیل اجتماعات باعث ایجاد تغییرات زیادی در طرز تغذیه بشر شده‌است. اولین اجتماعات و شهرها در میانرودان، آسیای غربی، مصر و یونان بوجود آمدند. شهرنشینهای اولیه کشاورزی و دامپروری را به خوبی می‌دانستند و برای تغذیه خود از محصولات متنوع استفاده می‌کردند. ایران نخستین کشور جهان است که انسان اولیه در آن به کشاورزی و پرورش دام پرداخته‌است. (آرتور کیت و دکتر ارنست هرتسفیلد در کتابی به نام صنایع ایران ثابت کرده‌اند که کشاورزی و تمدن از فلات ایران شروع شده‌است). در حفاری هایی که در بعضی از نقاط ایران نظیر شوشتر، دامغان، تخت جمشید و تپه سیلک کاشان به عمل آمده نشان می‌دهد که تاریخ کشاورزی در ایران متجاوز از ۶۰۰۰ هزار سال است.

تاریخچهٔ تغذیه در یونان نشان می‌دهد که مردم یونان باستان برای تغذیه اهمیت زیادی قائل بودند و این جمله به آنان منسوب است که: «برای تقویت روح هرگز جسم را نباید فراموش کرد و باید مردم را با ورزش و غذای مناسب تربیت کرد.» شواهد نشان می‌دهد که در زمان های قدیم مردم یونان بیشتر از گیاهان تغذیه می‌کردند و مصرف گوشت گوسفند، پرندگان، شکر، لبنیات و ماهی نیز در بین بعضی از طبقات اجتماع معمول بوده‌است. همچنین روغن زیتون را بسیار مصرف می‌کرده‌اند.

در روم قدیم مردم کشاورزی می‌کردند و از غلات، بقولات و میوه و بعضی از انواع سبزیها تغذیه می‌کردند. غلات غذای اصلی آنها را تشکیل می‌داد و مصرف گوشت منحصر به طبقة اشراف بود. در دورانهای بعد یعنی پس از استقرار امپراتوری در روم وضع تغذیة مردم تغییر کرد و رومیان بعد از فتوحات مختلف از تغذیه مردم سرزمینهای فتح شده تقلید کرده و در این راه جانب افراط می‌پیمودند. البته این طرز تغذیه مربوط به طبقات مرفه و اعیان بود درحالیکه مردم عادی تغذیه ساده‌ای داشتند. در این زمان حتی کتب آشپزی نیز در روم منتشر شده که کتاب Deipnosphistae اثر Athenaeus در قرن دوم میلادی چاپ شده و طرز تهیه غذاهای گوشتی، سبزی ها و اطلاعات دیگری در آن شرح داده شده‌است.

در مورد رژیم های غذایی آغاز پیدایش آن به لوحه ای متعلق به سال ۱۹۰۰ قبل از میلاد مسیح در ناحیه سومر مربوط می‌شود که در آن برنامه غذایی یک کودک نوشته شده و در حال حاضر در موزه باستان‌شناسی استانبول نگهداری می‌شود.

طی دوران های مختلف تاریخ و از دیدگاه مذاهب گوناگون، رژیم های غذایی حائز اهمیت بسیار بوده و در بسیاری از کتب مذهبی مطالبی در زمینة تغذیه در دوران بارداری، شیردهی و روزه منعکس شده‌است. بقراط غالباً نصایح و توصیه‌هایی در زمینه مصرف یا عدم مصرف بعضی از غذاها به بیماران خود می‌کرده‌است و اکثر پزشکان یونان باستان رژیم درمانی را به عنوان بخش مهمی از معالجة بیماریها بکار می‌بردند.

زکریای رازی که از دید عده زیادی پدر علم تغذیه شناخته شده توصیه‌های مختلفی در زمینة رژیمهای غذایی دارد. همچنین در کتاب حفظ الصحه اثر اسرف بن محمد در زمینه تغذیه و رژیم در دوران مختلف زندگی مطالبی سودمند عنوان شده‌است.

با وجود اهمیت زیاد این رشته در حفظ سلامت انسان از گذشته تا حال داشته، ولی تا سال های پایان جنگ جهانی اول هیچ سازمانی که رسماً در این زمینه فعالیت کند وجود نداشت، تا اینکه در سال ۱۹۱۷ نخستین انجمن مربوط به رژیم‌دانان توسط گروهی از کارشناسان تغذیه آمریکا تأسیس شد. این انجمن برای اولین بار مجله علمی رژیم شناسان را در سال ۱۹۲۵ منتشر کرد. و به تدریج دامنه فعالیت خود را در زمینه مدیریت خدمات غذایی مراکز تغذیه توسعه داد.

دانش‌آموختگان این رشته که رژیم‌شناس (Dietition) نامیده می‌شوند، باید تمام اطلاعات و دانش خود را در راه کمک به برقراری و بهبود سلامت بشر بکار گیرند.

اصطلاح رژیم درمانی یا درمان با رژیم (Diet-therapy) به معنای استفاده از رژیم غذایی نه فقط برای بیماران بلکه برای افراد سالم نیز است. بدین معنی که افراد سالم نیز باید به نوبه خود از رژیم غذایی مناسب استفاده کنند تا بدین وسیله از ابتلا به سوءتغذیه مصون مانده و از سلامت کامل برخوردار شوند.


تغذیه سالمندان
با توجه به پیشرفت‌های علم پزشکی و بهداشتی متوسط عمر انسان افزایش یافته و در کشورهای پیشرفته، این میزان افزایش بیش‌تر است. پیرشدن و سالخوردگی با کاهش تدریجی فعالیت‌های فیزیکی و افزایش بیماریهای مزمن همراه می‌شود و به نظر می‌رسد که بهبود تغذیه تا حد زیادی قادر است از این مشکلات پیشگیری کند و یا آن‌ها را تخفیف دهد. به همین دلیل یکی از مسائل مهم سالمندان، مسائل پزشکی و بهداشتی از جمله وضعیت تغذیه آنهاست. با افزایش سن، نیاز آنها به انرژی کاهش یافته و تمایل به مصرف غذا کمتر می‌شود. در این حال اگر انتخاب غذا درست صورت نگیرد، میزان دریافت مواد مغذی ضروری در آن‌ها پایین‌تر از حد مطلوب خواهد بود.


عوامل مؤثر در ایجاد مشکلات تغذیه‌ای سالمندان بدین شرح می باشند:
۱ - عوامل جسمانی: مانند کاهش کل انرژی مورد نیاز، بیماری های مزمن، بی‌اشتهایی، تغییر حس چشایی، خرابی دندان‌ها، بی‌تحرکی، ناتوانی جسمی، مشکلات گوارشی، تداخلات دارویی و یا تداخل غذا و داروها

۲ - مشکلات روحی و روانی: افسردگی، تنهایی، از دست دادن همسر

۳ - مشکلات اقتصادی: درآمد کم، کمبود امکانات برای تهیه و طبخ غذای مناسب و زندگی در آسایشگاه


نیازهای تغذیه‌ای سالمندان میزان انرژی مورد نیاز
با افزایش سن میزان نیاز به انرژی کاهش می‌یابد که می‌تواند به دلیل کاهش فعالیت جسمی، کاهش توده عضلانی و فعال بدن باشد. در صورت دریافت مازاد بر نیاز انرژی مشکلات و عوارضی مانند چاقی، فشارخون، بیماری‌های قلبی‌عروقی برای سالمند ایجاد می‌شود. میزان نیاز به انرژی برای هر سالمند متفاوت بوده و براساس وزن، قد، شرایط فیزیکی و سلامتی وی محاسبه می‌شود.


میزان پروتئین مورد نیاز سالمندان
با افزایش سن علاوه بر کاهش توده عضلانی، ذخیره پروتئینی بدن نیز کاهش می‌یابد و میزان نیاز به پروتئین با افزایش سن نه تنها کاهش نیافته بلکه ثابت مانده و یا افزایش می‌یابد. بویژه در صورت ابتلا به بیماری‌ها و یا عفونت‌ها که این مسئله بسیار مهم می‌باشد. توصیه می‌شود چهل تا شصت درصد از انرژی دریافتی روزانه سالمندان از پروتئین‌ها به ویژه پروتئین‌های با کیفیت بالا تامین شود.


پرورش ماهی برای خوراک در ایران باستان
در اسطوره‌های ایرانی جمشید را نخستین انسانی می دانند که به پرورش ماهی پرداخته است، جمشید ازپادشاهان پیشدادی بود. ایرانیان محل پرورش ماهی را ماهی‌خانه می‌نامیدند.

بپرداخت آب میانگاه خاک      بپرورد ماهی در آن آب پاک
ز جمشید ماندست چنین یادگار      اگرچه برآمد بسی روزگار
هنرور شده خاک ایران زمین      بشد زان سپس سوی ماچین و چین


ارتباط تغذیه با هوش کودکان
هوش و استعداددر رابطه ی مستقیمی با تغذیه فرد دارد. در کودکان کم وزن به علت عدم تامین حداقل نیازهای انرژی روزانه کودک اولین شاخص در کاهش وزن و کاهش رشد قد خودنمائی می‌کند پس می‌توان گفت مغز نیز که یکی از اجزای بدن است به اندازه کافی رشد نکرده و نتوانسته به ظرفیتهای لازم خود دست یابد. البته اگر در دوران رشد کودک خیلی زود به جبران خسارات وارده بپردازیم جای امید هست که بدن و اندامهای آن به ظرفیتهای لازم خود برسند و جبران کاستی‌ها نیز بشود. اما اگر سوء تغذیه برای مدت طولانی ادامه داشته باشد کودک دچار عقب ماندگی ذهنی خواهد شد و در ادامه ممکن است برون ده قلب نیز کاهش یافته و درنتیجه ریه‌ها نیز به خوبی نقش خود را در تامین اکسیژن سلولها تامین نکنند.

درجات کمتر خسارت ناشی از سوءتغذیه در زمانی است که شاخصهای کاهش وزن و قد خیلی تغییر نمی‌کنند یا به عبارت دیگر شرایط فیزیکی کودک در حدی نیست که والدین و اطرافیان را به فکر تعقیب موضوع بیاندازد ولی کودک از یک سوءتغذیه مزمن وآرام رنج می‌برد.

کودک به علت یک سری مشکلات اعم از کم خونی و یا کاهش مختصر بازده ریوی قادر به تحمل شرایط دیگر همردیفهای خود را ندارد. مطالب را آنگونه که باید نمی‌تواند تحلیل کند. در ضبط و یاد آوری موضوعات به اندازه دیگران نیست.


تغذیه
نیازهای تغذیه ای در دوره نوجوانی سه دلیل عمده برای آسیب پذیری تعذیه نوجوانان:
1. به دلیل روند سریع رشد و تکامل، میزان نیاز به مواد مغذی افزایش می یابد.
2. تغییرات شیوه زندگی و عادات غذایی نوجوانان میزان دریافت مواد مغذی ایشان را تحت تاثیر قرار می دهد.
3. شرایطی از قبیل فعالیت های شدید ورزشی یا بی حرکتی طولانی و دیگر شرایط ویژه دوره نوجوانی باعث تغییر میزان نیاز ایشان به مواد مغذی می شود.

غذاهايي مثل شير و بيسکويت، نان و خرما، نان و پنير، کيک، کلوچه‌ها، ميوه يا آب‌ميوه و يا انواع شربت‌هاي خانگي، انواع خشکبار مثل بادام، گردو، پسته، کشمش، برگه، توت خشک به‌عنوان ميان‌وعده براي کودکان بسيار مناسب هستند.


سوءهاضمه و نفخ
«سوء هضم» اصطلاحی است که توسط بیماران برای توصیف علائم متعددی که معمولاً پس از خوردن غذا احساس می‌کنند، به وفور یکبار می‌رود. از نظر برخی بیماران، سوء هضم عبارت است از فقدان هضم طبیعی غذا و ممکن است پر بودن شکم، فشار یا درد را ذکر کنند. عده‌ای دیگر ممکن است مقصودشان از این کلمه، سوزش سردل، آروغ یا نفخ شکم باشد. در تعدادی از حالات، سوء هضم با مصرف برخی غذاها رابطه مستقیم دارد. بعضی غذاها بعلت آنکه در روده بخوبی هضم نمی‌شوند، ممکن است خوب تحمل نگردند بعنوان مثال خورردن غذاهای چرب در بیماریهای لوزالمعده یا صفراوی. یا آنکه مرکبات یا مواد غذایی ترش در بیماران مبتلا به زخمهای گوارشی اغلب باعث بروز علائم سوءهضم می‌شوند.کمبود یا فقدان آنزیم های ضروری گوارشی نیز از مهمترین عوامل سوء هضم می‌باشند.

نفخ یا تجمع گاز در دستگاه گوارش اساسی‌ترین شکایت افراد مبتلا به سوءهضم است. اصولاً احساس‌پری و فشار بلافاصله پس از غذا و تسکین آن با آروغ زدن را نفخ معده می‌نامند. علت اصلی نفخ معده مصرف غذاهایی است که تخلیه معده را دچار کندی می‌کنند (غذاهای حاوی مقادیر بالای پروتئین و چربی). در صورتیکه گازهای معده با آروغ دفع نشده و به روده‌ها منتقل شوند مسئله بصورت احساس پری و فشار در روده‌ها بروز خواهد کرد که با اجابت مزاج و دفع گاز برطرف می‌شود. علت اصلی دیگر گاز روده‌ها، عمل تخمیر باکتریهای طبیعی روده بر روی مواد قندی و پروتئینی است. بهمین جهت متعاقب مصرف غذاهای غنی از فیبر (سبزیجات و میوه‌جات) که حاوی قندهای طبیعی غیرقابل جذب می‌باشند، افزایش می‌یابد.

Zohreh Gholami

میکروبیولوژی

میکروبیولوژی دانشی است که درباره ریزسازواره‌ها یا جانداران بسیار ریز بحث و گفتگو می‌کند. جاندارانی که در میکروبیولوژی بیشتر بررسی می‌شوند شامل پروکاریوتها ( باکتری‌ها)، ویروس ها، و یوکاریوت‌هایی مانند قارچ و تک سلولی‌ها یا پروتوزوآها می‌باشد.

پروکاریوت ها ریزسازواره‌هایی هستند که دی‌ان‌آ آنها بطور فیزیکی از سیتوپلاسم جدا نشده است.


تاریخچه
علم میکروبیولوژی از سال ۱۶۷۴ هنگامی که آنتوان لوون هوک، با عدسی شیشه‌ای خود دنیایی از موجودات ریز را در قطره آب برکه مشاهده کرد. در اواخر قرن ۱۷ نظریه تولید خودبخودی مورد بحث قرار گرفت. در این زمان بسیاری از دانشمندان از جمله فرانسیکو ردی، فکر می‌کردند میکروارگانیسم‌ها از مواد غیر زنده ایجاد شده‌اند. در سال ۱۷۶۶ اسپالانزانی نتیجه گرفت که میکروب‌ها از هوای غیرسترون وارد محلولهای غذایی شده و آنها را فاسد می‌کنند. دو ابرمرد دنیای علم که به کنار گذاشتن نظریه خلق‌الساعه کمک شایانی کردند شیمیدان فرانسوی به نام پاستور و پزشک انگلیسی به نام تندال بود. در ۱۰۰ سال گذشته میکروب شناسان موفق به دریافت چند جایزه نوبل شده‌اند.


میکروبیولوژی خاک
خاک یکی از مکان های عمده ریزاندامگان ها (میکروارگانیسم ها) محسوب می‌شود. فراوانترین ریزاندامگان در خاک، باکتری ها هستند. خاک باغچه در هر گرم محتوی میلیونها باکتری است. در جاهای عمیق تعداد آنها کاهش می‌یابد. قارچها به تعداد کمتر از باکتریها در خاک یافت می‌شوند. شاید مهم‌ترین نقش میکروارگانیسمهای خاک، شرکت آنها در چرخه‌های بیو- ژئوشیمیایی است که به گردش برخی عناصر شیمیایی در طبیعت کمک کرده و آنها را قابل مصرف می‌سازد. میکروبیولوژیستها در این زمینه تحقیقات زیادی انجام داده‌اند. خاک دارای باکتری‌های تثبیت کنندهً ازت می‌باشد که از جمله می‌توان به ازتوباکتر و نیتروزموناس اشاره کرد. خاک همچنین حاوی میکروب های بیماریزا است که عامل بیماری کزاز یعنی کلستریدیوم تتانی یکی از آنهاست.


میکروبیولوژی آب
در میکروبیولوژی آب، ریزاندامگان‌ها (میکروارگانیسم‌ها) و فعالیت آنها در آبهای طبیعی نظیر دریاچه‌ها، برکه‌ها، رودخانه‌ها و دریاها مورد مطالعه قرار می‌گیرد. و میکروارگانیسم‌های مفید و مضر برای انسان و سایر جانداران شناسایی می‌شوند.


میکروبیولوژی مواد غذایی
میکروارگانیسمها تغییرات مطلوب و نامطلوب در مواد غذایی پدید می‌آورند. و از طرف دیگر تهیه بسیاری از فرآورده‌های غذایی بدون کمک میکروارگانیسم ها، امکان‌پذیر نیست. مانند کلم شور، زیتون رسیده و پنیر. اسیدهای حاصل توسط میکروارگانیسم‌ها و اضافه کردن آنها به مواد غذیی مانند خیار شور آنها را از گزند میکروارگانیسم‌های نامطلوب حفظ می‌کند. این بخش از میکروبیولوژی، امروزه کاربرد زیادی دارد.


عوامل ضد میکروبی
مواد دارویی موادی هستند که برای درمان بیماریهای عفونی یا جلوگیری از وقوع بیماری بکار می‌روند. این مواد معمولاً از باکتری ها و قارچ ها بدست می‌آیند و اخیراً برخی از آنها را در کارخانجات می‌سازند. از مواد شیمیایی هنگامی می‌توان برای درمان بیماری های عفونی استفاده کرد که دارای اثر سمی انتخابی باشند. یعنی ضمن متوقف کردن رشد یا نابودی عامل مولد بیماری، به سلول میزبان آسیبی نرسانند. علاوه بر سمیت انتخابی، داروها باید بتوانند به داخل بافتها و سلول های میزبان نفوذ کننده و تغییری در مکانیزم دفاعی طبیعی میزبان بوجود نیاورند. از عوامل ضد میکروبی می‌توان به آنتی بیوتیک ها اشاره کرد.

ارتباط میکروبیولوژی با سایر علوم میکروبیولوژی یک علم کاربردی است که با بسیاری از شاخه‌های علوم رابطه نزدیک دارد. از جمله می‌توان به ژنتیک، پزشکی، زیست‌شناسی سلولی، انگل شناسی، قارچ‌شناسی پزشکی و بیوشیمی اشاره کرد.

Zohreh Gholami

ایمنی‌شناسی

ایمنی‌شناسی یا ایمونولوژی یکی از شاخه‌های زیست‌شناسی است که به بررسی انواع واکنش ایمنی جانداران در برابر آنتی ژن‌های بیگانه و روند ایجاد مصونیت در برابر عوامل بیماریزا می‌پردازد.

ایمونولوژی علم شناخت، بررسی و اثبات سیستم‌های دخیل در ایمنی بدن است. سیستم ایمنی بدن سیستمی پیچیده و در نهایت دقت می‌باشد که شامل اعضاء متنوع، با عملکردی متفاوت و مرتبط می باشند که در صورت کوچکترین تداخل به سلول ها (مانند لنفوسیتها، مونوسیتها، ماکروفاژها و سلولهای فرعی و تخصصی دیگر) ، بافت ها (بافتهای لنفاوی، بافت پوششی و ...) و مولکول‌های محلول در خون (مانند آنتی بادی ها، کمپلمان و سایتوکاینها و ... ) اشاره کرد.

Zohreh Gholami

کاراندام‌شناسی یا فیزیولوژی

فیزیولوژی یکی از مهمترین شاخه‌های بیولوژی است که به مطالعه اعمال حیاتی موجود زنده، اندام‌ها، بافت‌ها، سلول‌ها و عناصر سلول می‌پردازد. برای درک عمیق اعمال حیاتی، سعی می‌گردد که خواص و روابط بین این اعمال و تغییراتشان در محیط‌های مختلف و یا در شرایط گوناگون موجود زنده و با استفاده از روابط علم فیزیک و ریاضی، مورد بررسی قرار گیرد. فیزیولوژی، تکامل و توسعه این اعمال در یک گونه و در یک موجود زنده و همچنین تغییرات و تطابق آنها با شرایط محیطی متغیر را مورد مطالعه قرار می‌دهد.

فیزیولوژی دانش بررسی نحوه کارکرد اندام‌های مختلف بدن می‌باشد. فیزیولوژی از شاخه‌های زیست‌شناسی که خود به زیرشاخه‌های فیزیولوژی جانوری، فیزیولوژی گیاهی، فیزیولوژی سلولی و فیزیولوژی پزشکی (انسانی)، نوروفیزیولوژی، فیزیولوژی ورزشی و... تقسیم می‌شود. فیزیولوژی همچنین یکی از دانش‌های پایه‌ای در پزشکی است که ارتباط تنگاتنگی با دانش کالبدشناسی دارد.

در فیزیولوژی به بررسی کارکرد اندام‌های مختلف بدن مثلاً وظیفه قلب در بدن، وظیفه مخچه در بدن، وظیفه کلیه در بدن، اعمال شش ها در بدن و غیره و درک دقیق عملکرد این ارگان ها و سیستم ها با کمک روابط و اصول فیزیک و ریاضی، پرداخته می‌شود.

بعنوان مثال در فیزیولوژی سیستم تنفسی، توسط قوانین فیزیکی مربوط به موج، شاره، فشار و غیره به محاسبه حجم هوای مورد نیاز هرکدام از شش ها و مشکلات و بیماریهای مربوط به آن و تغییر در محاسبات، در صورت تغییر در محیط بعلت یک بیماری، پرداخته میشود.

Zohreh Gholami

فیزیک پزشکی

فیزیک پزشکی به یکی از دانش‌های پایه اشاره دارد که مفاهیم و کاربرد مجموعه علوم فیزیک را در تشخیص و درمان پزشکی بررسی می‌کند.

این شاخه از دانش، علوم پرتودرمانی، محافظت از پرتو، پرتوشناسی تشخیصی (و زیرشاخه‌های آن همانند سی تی اسکن، ام آر آی، پت اسکن، و غیره)، و پزشکی هسته‌ای را در بر می‌گیرد، اما از نظر حرفه و پیشه از مهندسی پزشکی و آنکولوژی مستقل است. تحصیلکردگان و دانش‌آموختگان این شاخهٔ علمی در خدمات بالینی در مراکز درمانی، کنترل کیفیت و محافظت از تشعشع، پژوهش و توسعه، و فعالیت‌های دانشگاهی (مثل آموزش رزیدنت‌های پزشکی) به کار مشغول می‌باشند. تصویربرداری مولکولی که یکی از زیرشاخه‌های فرعی این رشته‌است، امروزه به تنهایی یک صنعت پنج میلیارد دلاری است.

از زمان پیدایش این شاخه در سال‌های پایانی قرن نوزدهم، فیزیک پزشکی ریشه در پژوهش های انجام شده دو جایزه نوبل فیزیک به سال‌های ۱۹۵۲ و ۱۹۰۱، و جایزه نوبل شیمی سال ۱۹۴۳ داشته است و از سوی دیگر به نوبهٔ خود مسبب دو جایزه نوبل در پزشکی و فیزیولوژی در سال‌های ۱۹۷۹ و ۲۰۰۳ گردیده‌است. در ایران نیز در همان بدو تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، تدریس این دانش توسط متخصصین ایرانی در کشور آغاز گشت. تربیت نیروی متخصص فیزیکدان پزشکی مستلزم تحصیلات فراتر از کارشناسی است. در ایران این رشته هنوز یک رشته نوپاست، ولی با این حال همانند سایر کشورها در حال گسترش و فعالیت است.

امروزه ۱۸٬۰۰۰ فیزیکدان پزشکی در سرتاسر جهان مشغول به کار هستند، و در حالی که بطور سنتی فیزیک رشته‌ای تحت تسلط مردان بوده‌است، زنان موفقی نیز توانسته‌اند در فیزیک پزشکی موفقیت‌های چشمگیری را به نام خود ثبت کنند. بطور مثال، از میان افرادی که برای به رسمیت شناخته شدن این رشته در سازمان بین المللی کار زحمت فراوان کشیدند می‌توان اعظم نیرومند-راد از دانشگاه جرجتاون را نام برد.


تعریف
دانشکده پزشکی دانشگاه کنتاکی فیزیک پزشکی را شاخه‌ای کاربردی از دانش فیزیک تعریف می‌کند که با کاربرد پرتوهای یونیزان و غیریونیزان، در تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود. فیزیک پزشکی بصورت عملی یا نظری می‌تواند به طور مستقیم با معاینه بیماران، تشخیص، و درمان بیماری‌ها مرتبط شود.



نمایی از یک تصویر ترکیبی موسوم به PET/CT که از رادیوایزوتوپ فلور-۱۸ استفاده می‌کند.


دانشگاه پردیو فیزیک پزشکی را بصورت زیر تعریف می‌کند: «شاخه‌ای کاربردی از فیزیک است که با کاربردهای انرژی برای تشخیص و درمان بیماری‌ها سر و کار دارد. همچنین با الکترونیک پزشکی، مهندسی زیست، و فیزیک بهداشت (کنترل و محافظت از پرتو) رابطه نزدیکی دارد». دانشگاه دوک در ایالت کارولینای شمالی فیزیک پزشکی را چنین تعریف و توصیف می‌کند:
«کاربرد علم فیزیک در نیازهای پزشکی.
عهده دار پایه‌های فنی علومی چون رادیولوژی، آنکولوژی پرتویی، و پزشکی هسته‌ای.
ساخته شده بر پایه‌های علم فیزیک، اما با پیکر دانش و پژوهشی مجزا.
علمی مجزا از بیوفیزیک.
در برگیرنده روشهای تجربی و نظری، اما ذاتاً یک رشتهٔ کاربردی.»


تقسیم‌بندی
فیزیک پزشکی امروزه عمدتاً به دو شاخهٔ تصویربرداری پزشکی و پرتودرمانی تقسیم می‌گردد. با این حال فیزیک پزشکیِ نوین گسترهٔ قابل توجهی از دانش ها و فناوری‌های متفاوتی را پوشش می‌دهد و در بر گیرندهٔ موضوعات و مباحث متعددی از رادیوبیولوژی گرفته تا دزیمتری تا پردازش سیگنال در ام‌آر‌آی است. لذا دشوار بتوان مرزهای مشخصی را برای آن تعریف کرد. اما عموماً فیزیک پزشکی را به چهار دسته مختلف طبقه بندی می‌کنند که مشخصات هر یک از این بخش‌ها جداگانه در متون زیر آمده‌اند. رابطهٔ متقابل این شاخه‌ها با یکدیگر را می‌توان با نمودار ون زیر نمایش داد:




رابطه شاخه‌های فیزیک پزشکی با یکدیگر:
۱. روش‌های تصویرسازی مولکولی، پت اسکن، اسپکت، و غیره
۲. برکی‌تراپی و دیگر روش‌های پرتودهی از داخل
۳. روش‌های ترکیبی همانند «درمان با هدایت تصویری»
۴. فیزیک بهداشت و محافظت از پرتو، و نیز مباحثی از دزیمتری و رادیوبیولوژی


پرتوشناسی تشخیصی
فیزیک پرتوشناسی تشخیصی: در این شاخه از فیزیک پزشکی، با مدالیته‌هایی همچون سی تی اسکن، ام آر آی (تصویر برداری تشدید مغناطیسی)، سونوگرافی، ماموگرافی، فلوروسکوپی، و رادیوگرافی معمولی می‌توان سر و کار داشت. پرتوشناسی زیرمجموعهٔ این شاخه از فیزیک پزشکی است. طراحی و ضمانت کارکرد صحیح و کنترل کیفیت اینگونه دستگاه‌ها بر عهدهٔ متخصصین فیزیک پزشکی می‌باشد.


فیزیک بهداشت (محافظت از پرتو)
فیزیک بهداشت: در این شاخه از فیزیک پزشکی بر روی مباحثی تمرکز می‌شود که سروکار با محاسبات کنترل کیفیت و به‌ویژه دزیمتری و شرایط محافظت از پرتوهای یونیزان در محیط‌های متفاوت دارد. طراحی سیستم‌های حفاظتی در بخش‌های رادیوتراپی و پرتوافکن در بیمارستان‌ها، وضع قوانین و پروتوکول‌های کار با رادیوایزوتوپ‌های گوناگون و ضایعات هسته‌ای در سطح کشوری، و حتی مسئولیت ضمانت سامانه‌های پوششی و حفاظتی راکتورهای هسته‌ای از وظایف کارشناسانفیزیک بهداشت می‌باشد.


پرتودرمانی
فیزیک پرتودرمانی: در پزشکی معضلات زیادی (بطور مثال بسیاری از سرطان‌ها) را می‌توان نام برد که توسط پرتوزایی (گاما، الکترون، پروتون، و نوترون) مداوا و یا حتی معالجه می‌شوند. مسئولیت عملکرد و تضمین کارکرد اینگونه سیستم‌ها بر عهدهٔ متخصص رادیو تراپی است. در واقع اغلب شاغلین این رشته عضوی از تیم‌های بالینی غده‌شناسی پرتوی هستند. در فرم نوین، متخصصین این رشته اغلب بر روی دستگاه‌های پرتوزایی نظیر چاقوی گاما، سایبر نایف، پروتون درمانی، لیناک، و یا توموتراپی مطالعه و اشتغال دارند، و یا در زمینه‌هایی مثل برکیتراپی تخصص می‌گیرند. این نقش و مسئولیتِ متخصصان فیزیک پزشکی، توسط سازمان بهداشت جهانی نیز به رسمیت شناخته شده‌است. روش‌های دیگر همانند پرتودرمانی سرطان با لیزر و یا روش‌های حرارتی نیز گاهی در این شاخه بررسی می‌شوند.



یک متخصص در حال تعیین پارامترهای تشعشعی برای یک بیمار به روش برکی‌تراپی


پزشکی هسته‌ای
فیزیک پزشکی هسته‌ای: با مدالیته‌هایی نظیر اسپکت، پت اسکن، سامانه های ترکیبی همانند پت-سی‌تی و اسپکت-سی‌تی، و نیز روش‌های تصویرسازی مولکولی سرو کار دارد. در حقیقت این شاخه نیز زیرمجموعه‌ای از پرتوشناسی تشخیصی است؛ اما از آنجایی که مکانیزم تولید پرتو در این شیوه بر خلاف منشا فتوالکتریکی و عبوری، منشا نشر یا گسیلِ از داخل دارد، این شاخه را اغلب جدا و متمایز از سایر مدالیته‌های متعارف در پرتوشناسی دانسته‌اند.


وجه تمایز با مهندسی پزشکی
مرزهای مشخصی بین مهندسی پزشکی و فیزیک پزشکی نمی‌توان تعیین کرد و اغلب بین این دو (و نیز رشته‌های دیگر) اشتراکات زیادی وجود دارد. اما شاید بتوان گفت که فیزیک پزشکی اساساً یک علم کاربردی در حرفه پزشکی است. اهمیت آشنایی با رشته فیزیک پزشکی از آنجا مشخص می‌شود که امروزه به واسطهٔ پیشرفت سریع تکنولوژی و افزایش روزافزون دستگاههای تخصصی در بیمارستانها و کلینیکها، علاوه بر نیاز به مهندسان پزشکی برای ساخت و نگهداری این دستگاه‌ها، نیاز به متخصصانی است که بتوانند از این دستگاهها به درستی استفاده‌های بهینه کنند؛ این توانایی بدست نمی‌آید جز با آموختن تخصصهای منشعب از فیزیک پزشکی.

به عبارت دیگر، در حالیکه تمرکز مهندسی پزشکی روی ساخت، بهبودسازی، و فناوری خودِ تجهیزات پزشکی و تحقیقات مربوط به آن است، فیزیک پزشکی یک «دانش انتقالی» و یک «حرفهٔ کاربردی» محسوب می‌گردد. در واقع فیزیک پزشکی با استفاده از فناوری بدست آمده از مهندسی پزشکی، سعی در ابتیاع ساختار محافظت و ایمنی اشتغالی، ابداع شیوه‌های جدید (مثل ردیف‌های ضربانی کاربردی‌تر)، و پاسخ به پرسش‌هایی دارد که محتاج درک عمیق‌تری از علم فیزیک و آناتومی و فیزیولوژی بدن انسان دارد. بطور نمونه، سوالاتی که در حیطه مطالعات فیزیک پزشکی می‌توان دید سوالاتی مثل اینها هستند:
آیا می‌توان از ترکیبات اسید هیالورانیک بعنوان ماده حاجب برای تصویربرداری از قلب و عروق استفاده کرد؟
کیفیت تصاویر از نواحی مختلف مغزی با پویشگر ام آر آی ۷ تسلا چگونه است؟
آیا «پادپروتون تراپی» بعنوان روشی جدید در پرتودرمانی ممکن است، و اگر بله، به چه کیفیت؟

این در حالیست که در پزشکی مهندسی، موضوعات نمونه بیشتر از قبیل مهندسی بافت، بیوانفورماتیک، و اعضای مصنوعی هستند.


تاریخچه
در سال ۱۸۲۵، نیل آرنوت، پزشک حاذق اسکاتلندی، کتابی در دو جلد منتشر ساخت بنام عناصر فیزیک که با ذکر مثال‌هایی از آناتومی و فیزیولوژی سعی در تبیین اصول علم فیزیک داشت. اما با برداشته شدن اولین تصویر رادیوگرافِ اشعه ایکس از بدن انسان توسط ویلهلم رونتگن در سال ۱۸۹۶، دانش فیزیک پزشکی نوین نیز متولد گردید. طولی نکشید که پیشرفت‌های پیر و ماری کوری زبان‌زد خاص‌وعام محافل علمی شد. در سال ۱۹۱۳، یک فیزیکدان مجاری به‌نام جرج دِهِوِسی برای نخستین بار روش استفاده از تریسر در تصویربرداری را ابداع نمود. او ده سال بعد موفق شد روش خود را در گیاهان بکار گیرد. او بخاطر ابداع همین روش‌ها در سال ۱۹۴۳ برنده جایزه نوبل شیمی گردید.

اما اولین آزمایش استفاده از تزریق رادیوایزوتوپ در تصویربرداری از یک انسان، توسط هرمان بلومگارت و سوما وایس از دانشگاه هاروارد انجام گرفت. این آزمایش در سال ۱۹۲۷ و به‌کمک یک اتاقک ابری و رادون انجام گرفت. دهه ۱۹۳۰ شاهد ساخت شتاب‌دهنده سیکلوترون توسط ارنست لورنس بود که منجر به ساخت و تکمیل سیستم‌های رادیوتراپی مدرن شد. یکی از نتایج پروژه منهتن در اواخر دهه ۱۹۴۰، دستیابی به قابلیت تولید رادیوایزوتوپ به میزان کافی برای کاربردهای پزشکی بود. در حالیکه جان لورنس، برادر ارنست لورنس، مشغول تحقیق بر روی روش‌های درمانی به کمک رادیوایزوتوپ فسفر-۳۲ در دانشگاه برکلی بود، بندیکت کاسن که یک فیزیکدان دیگر از نیویورک بود، اولین دستگاه اسکنِ خطی را در سال ۱۹۵۱ در دانشگاه یو سی ال ای اختراع نمود. دستگاه اختراعی وی از اوخر دهه ۵۰ میلادی تا اوایل دهه ۷۰ میلادی، لقب پراستفاده‌ترین ساختهٔ دست بشر در تصویربرداری از اندام داخلی بدن را یدک می‌کشید. از اینروست که برخی امروزه از کاسن بعنوان «پدر تصویربرداری بدن» نام می‌برند.

از سوی دیگر، در سال ۱۹۵۱، هارولد جانز کانادایی برای اولین بار از چشمه‌های کبالت-۶۰ برای مداوای بیماران استفاده کرد. این سیستم‌ها توسط لارس لکسل سوئدی تکامل پیدا کردند و بصورت چاقوی گامای امروزی در آمدند. اهمیت این سیستم‌ها در پزشکی نوین به حدی است که دولت کانادا به افتخار آنها یک تمبر یادبود در سال ۱۹۸۸ منتشر ساخت. هل انگر در سال ۱۹۵۸ دوربین انگر را در دانشگاه برکلی ابداع کرد. علاوه‌براین استفاده از رادیوایزوتوپ تکنیتیوم-۹۹m در ۱۹۶۴ توسط تیم متشکل از پل هارپر و رابرت بک از دانشگاه شیکاگو باعث ایجاد نقطه عطفی در تاریخ فیزیک پزشکی گردید.

در دهه ۷۰ میلادی، فناوری سیستم‌های پت اسکن توسط مایکل فلپس در دانشگاه واشنگتن در سنت لوییس بکار گرفته شد. در همان دوره، دیوید کوهل و گروه همراهش در دانشگاه یو سی ال ای توانستند دانش بکارگیری از اسپکت را به نمایش بگذارند. این در حالی بود که تکامل سیستم‌های سی تی اسکن و ام آر آی بسرعت در حال ترقی بودند، بطوریکه گودفری هاونسفیلد، آلن کورماک، پال لاتربور، و پیتر منسفیلد را برای تکمیل همین سیستم‌ها به دو جایزه نوبل (در سال‌های ۱۹۷۹ و ۲۰۰۳) نائل گردانیدند. اداره پست آمریکا در سال ۱۹۹۹ با انتشار تمبری از یک تصویر ام آر آی از مغز، این پویشگرها را از «افتخارات قرن بیستم» نامید.

در اواخر دهه ۹۰ میلادی و آغاز قرن جدید، ادغام سیستم‌های تصویری آناتومیکال-فیزیولوژیکی باعث ایجاد جهش بزرگ دیگری در این علم گردید. سیستم‌های پت-سی تی و اسپکت-سی تی را از این قسم می‌توان نام برد. در پرتودرمانی نیز روش‌های نوینی همانند پروتون‌درمانی در محیط بالینی، فراگیر شدند.




استفاده از مواد پرتوزا در پزشکی در ایران با سنجش مقدار یُد رادیواکتیو در سال ١٣٣٩ به وسیله یک شمارشگر گایگر در آزمایشگاه پیمان مرکزی دانشکده علوم پزشکی تهران آغاز گردید. در این راستا، یک کارشناس بریتانیایی به نام مالکوم کاتبرت نوکس سهم بزرگی در پیشرفت کار پزشکی هسته‌ای در ایران ایفا کرد. با یاری وی، دکتر نظام مافی برای اولین بار در سال ۱۳۴۰ با یک پویشگر تیروئید، تحقیقاتی را به انجام رسانید و پایه‌های پزشکی هسته‌ای را در ایران بنا نهاد. در سال ١٣۴۶، مرکز پزشکی هسته‌ای و تحقیقات غدد مترشحه داخلی دانشگاه تهران تاسیس شد که در واقع اولین و قدیمی‌ترین مرکز پزشکی هسته‌ای کشور محسوب می‌شود. امکانات این بخش در آن زمان در حد یک دستگاه دوربین انگر بود که به تدریج مجهزتر گردید.




تصویر تمبری که به مناسبت هفته نهضت مبارزه با سرطان
در دوره پهلوی منتشر شد، یک دستگاه شتابدهنده لیناک را نشان می‌دهد.



از سوی دیگر سیستم‌های رادیوتراپی لیناک نخست در دهه ۱۳۵۰ در ایران فراگیر شدند و دیری نپایید که اولین راکتور هسته‌ای ایران که در دانشگاه تهران در امیرآباد توسط آمریکاییان ساخته شده بود، شروع به تولید رادیوایزوتوپ‌های پزشکی نمود. نهایتاً در سال ۱۳۷۰ بود که انجمن فیزیک پزشکی ایران تشکیل شد و در سال ۱۹۹۳ ایران عضو سازمان بین‌المللی فیزیک پزشکی گشت. ایران در سال ۲۰۰۷ میلادی ۹۳ عضو در این سازمان داشت. از زمان تاسیس این سازمان در ایران، سازمان انرژی اتمی ایران وظیفه تامین پرتوداروهای مورد نیاز برای درمان بیماران را بر عهده داشته‌است.

از متخصصین ایرانی فعال در خارج از ایران که نقش بسزایی در پیشرفت این علم داشتند می‌توان به عباس علوی اشاره کرد که در دهه ۱۹۷۰ میلادی شاگرد و یکی از اعضای تیم دیوید کوهل بود که نامش در ابداع سیستم‌های اسپکت به‌همراه وی دیده می‌شود. جامعه پزشکی هسته‌ای آمریکا همچنین بخاطر خدمات علمی وی گسترش در سیستم‌های پت اسکن، در سال ۲۰۰۴ به وی یکی از بالاترین جوایز خود که جایزهٔ دِهِوِسی برای پیشبرد برجستهٔ پزشکی هسته‌ای است را اهدا کرد.


آموزش فیزیک پزشکی
در بیشتر کشورها از جمله ایران، رشته فیزیک پزشکی اغلب در مقطع کارشناسی ارشد به بالا ارائه می‌گردد. در اکثر کشورها نیز، برای کار کردن در این رشته، احتیاج به حداقل مدرک کارشناسی ارشد می‌باشد. در مقطع کارشناسی، وضع بطور کلی به گونهٔ دیگریست، و تمرکز آموزش بیشتر برای تربیت نیروهای تکنیسین می‌باشد. معمول تحصیلکردگان، تحصیلات کارشناسی در رشته فیزیک یا فیزیک کاربردی را بهترین رشته برای آماده‌سازی برای ورود به فیزیک پزشکی در مراحل کارشناسی ارشد به بالا می‌دانند.

دانشجویان این رشته معمولاً مجموعه‌ای از دروس پرتوشناسی، پرتودرمانی، پزشکی هسته‌ای، رادیوبیولوژی، و فیزیک بهداشت را در کمیت و کیفیت‌های متفاوت (بنا بر گرایش خود و قدرت و گرایش‌های موجود در آن مرکز یا دانشکده) فرا می‌گیرند. مفاد و تعداد این دروس توسط سازمان‌های ذیربط در هر کشور تنظیم و تصویب می‌گردد.


در ایران
پس از تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، تدریس «فیزیک طبی» در دانشکده علوم پزشکی توسط محمود مرشدزاده آغاز گردید. «آزمایشگاه فیزیک پزشکی» درسال ۱۳۱۹ توسط دکتر فرهاد تاسیس شد و بالاخره در سال ۱۳۴۵ آزمایشگاه فیزیک پزشکی از نظر اداری به گروه تبدیل و دکتر منوچهریان مدیریت گروه را عهده‌دار شدند.




بیمارستان دکتر شریعتی یکی از مراکز فعال پزشکی هسته‌ای ایران است که دارای یک دستگاه پت اسکن می‌باشد.


امروزه در ایران، رشته فیزیک پزشکی رشته‌ای کمتر شناخته شده محسوب می‌گردد که هم اکنون در دانشگاه‌های زیر ارائه می‌گردد:
دانشگاه علوم پزشکی تهران
دانشگاه علوم پزشکی مشهد
دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
دانشگاه علوم پزشکی ایران
دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز
دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس
دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

جدول-۱ دروس آزمون کارشناسی ارشد، تعداد سوال، ضرایب و درصد نمره اکتسابی توسط رتبه اول در آزمون سال ۱۳٨٧ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را نشان می‌دهد.


جدول ۱: مفاد آزمون ورودی کارشناسی ارشد فیزیک پزشکی در ایران



رزیدنسی پزشکی هسته‌ای نیز در ۳ دانشگاه در ایران ارائه می‌گردد.


در خارج از ایران
در ایرلند، ایالات متحده آمریکا و کانادا، دوره‌های آموزشی فیزیک پزشکی به سوی یک ساختار منسجم و مشترک پیش می‌روند. در این کشورها می‌توان با داشتن کارشناسی ارشد و یا دکترا، در مراکز بالینی مشغول به کار شد. هم‌اکنون در ۴ ایالت نیویورک، فلوریدا، هاوایی، و تگزاس، داشتن مدرک قبولی از سازمان بورد رادیولوژی آمریکا آمریکا جهت کار در کلینیک برای متخصصین فیزیک پزشکی اجباری است. ایالات دیگری نیز در حال اتخاذ چنین سیاستی هستند و رفته رفته این سیاست در آینده در تمام آمریکا و کانادا عمومی خواهد شد.




مرکز سرطان ام. دی. اندرسون دانشگاه تگزاس یکی از مراکز
بالینی دانشگاهی برتر در فیزیک پزشکی در جهان است،
که مورد تایید کمیسیون کمپپ می‌باشد. این دانشگاه نخستین مرکز
بالینی سرطان جهان به روش پروتون‌درمانی را تاسیس نمود.


دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا
در حال حاضر در کشورهای عضو کمپپ، دانشگاه‌های متعددی رشته فیزیک پزشکی را در سطوح مقطع کارشناسی ارشد MMP و MSc، و نیز دکترای نوع PhD ارائه می‌دهند، و برنامه و شیوه درسی برخی از این دانشگاه‌ها مورد تایید کمپپ می‌باشند.

از سال ۲۰۱۲ به بعد، یکی از شروط قبولی امتحان بورد و اخذ گواهی اشتغال بورد رادیولوژی آمریکا، داشتن مدرک از دانشگاهی خواهد بود که مورد تایید کمیسیون کمپپ است. لازم به گفتن است که این تصمیم مورد حمایت انجمن فیزیک پزشکی آمریکا نیز می‌باشد. در حال حاضر فقط ۲۵ دانشگاه در آمریکای شمالی و ایرلند مورد تایید این سازمان می‌باشند.


دورهٔ دکترای DMP
بدلیل تغییرات پیش آمده در شروط ای بی آر، از سال ۲۰۰۸ تا اکنون برخی دانشگاه‌ها (همانند مثلا دانشگاه وندربیلت) اقدام به تاسیس دوره‌های تخصصی ویژه بنام DMP نموده‌اند. دانشگاه فناوری تگزاس، مرکز علوم درمانی دانشگاه تگزاس در سن آنتونیو، و دانشگاه ایالتی کلیولند، نیز تاسیس چنین دوره‌هایی را در آینده نزدیک در دست اقدام دارند.





یک جلسه سمینار برای رزیدنت‌های پرتوشناسی در مرکز درمانی دانشگاه تگزاس.
استنتِ پالماز، که «یکی از مهمترین اختراعات پزشکی جهان» است،
در گروه رادیولوژی این دانشگاه اختراع شد.



تفاوت دورهٔ DMP با دوره دکترای فیزیک پزشکی متداول (PhD) در این است که دورهٔ DMP همانند دوره‌های پزشکی در آمریکا دارای دو سال دروس نظری و دو سال کار عملی، و اتمام دوره بدون نوشتن تز است. در حالی که دوره‌های PhD احتیاج به تز، و اگر از دانشگاههای غیر کمپپی باشند، احتیاج به گذراندن دو سال رزیدنسی (پس از دکترا) برای دادن آزمون ای بی آر را دارند. برای فارغ التحصیلان DMP نیازی به این دو سال نیست. در عوض، دانشجویان دوره‌های DMP همانند دوره‌های PhD واجد شرایط کمک هزینه‌های تحصیلی نخواهند بود و شهریه‌هایشان تماماً برعهده خودشان (یا منابع ثالث) است. در واقع DMP همانند دورهٔ پزشکی، تاکید بر جنبه بالینی (جهت کار در کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها) خواهد داشت، در صورتی که PhD بر روی پژوهش متمرکز خواهد بود.


دوره رزیدنسی بعد از دکترای PhD
برخی دانشگاه‌ها صرفاً به دارندگان مدرک دکترای فیزیک یا رشتهٔ مربوطه‌ای از مهندسی، دوره دو سالهٔ تخصص رزیدنسی فیزیک پزشکی ارائه می‌دهند.


از سال ۲۰۱۲ به بعد شرط دادن آزمون بورد رادیولوژی آمریکا، دانش‌آموخته بودن از یک موسسه کمپپ است. برای آنهایی که دانش‌آموختهٔ کمپپی نیستند، از سال ۲۰۱۴ به بعد، شرط دادن آزمون بورد رادیولوژی آمریکا (که دارندهٔ مدرک «فیزیک پزشکی» نیستند یا از دانشگاه ‌های عضو کمپپ نیستند)، گذراندن رزیدنسی از یک موسسه تایید کمیسیون کمپپ است.


دوره MD-PhD
اما در معدود دانشگاه‌های دیگری، دانشجویان پزشکی پس از اتمام دوره چند ساله‌ای (علاوه بر ۴ سال دورهٔ پزشکی متداول)، دارندهٔ مدرک تخصص MD-PhD در فیزیک پزشکی (در گرایش‌های ۴ گانهٔ پرتوشناسی تشخیصی، فیزیک بهداشت، پرتو درمانی و پزشکی هسته‌ای) می‌شوند.


جنبهٔ اشتغالی
thumb|235px|یک فیزیکدان پزشکی در حال تهیهٔ یک ماده حاجب آزمایشی برای یک فانتوم جهت استفاده در ام آر آی عروق قلبی. برخی فیزیکدان‌های پزشکی در محیط‌های تشعشعی کار می‌کنند. شش‌ضلعیِ کوچکِ روی یقه‌لباس این فرد یک آشکارساز از نوع دزیمتر تی‌ال‌دی می‌باشد.

از دیدگاه سازمان بین‌المللی کار حرفهٔ فیزیک پزشکی از مشاغل شناخته شده‌است که تا سال ۲۰۰۹ در هیچیک از دسته‌بندیهای شغلی (ISCO CODE) قرار نگرفته بود. افرادی که در رشته فیزیک پزشکی (در کشورهای غربی) تحصیلات و دوره‌های آکادمیک را می‌بینند، معمولاً جذب یکی از (یا بیشتر) سه گونه زمینه‌های شغلی می‌شوند:

۱- مشاوره و خدمات سرویس‌دهی بالینی،
۲- پژوهش و توسعه فناوری،
۳- تدریس و آموزش نیروهای متخصص در بیمارستان‌ها و دانشگاه‌ها. گاهی نیز برخی بیش از یک نوع تمرکز شغل می‌یابند.جدول-۲ انواع فرصت‌های شغلی موجود در رشته‌های فیزیک پزشکی را بر پایه تعاریف انجمن فیزیک پزشکی آمریکا گروه‌بندی می‌کند.پس از گذرانیدن دوره‌های آموزشی، متخصصین فیزیک پزشکی می‌توانند در زمینه‌های متفاوتی مشغول به کار شوند که بستگی به فرصت های ارائه شده در دانشگاه محل تحصیل و توانایی های علمی و عملی خود فرد دارد. بسیاری از متخصصین این رشته در محیط آکادمیک و تحقیقاتی (دانشگاهی) اشتغال می‌یابند.

متخصصین این رشته فرصت ویژه دارند تا در محیطهای غیر آکادمیک نیز کار کنند. مثلاً متخصص کنترل کیفیت دستگاه‌های پرتو درمانی در یک کلینیک مبارزه با سرطان یا بیمارستان مشغول به کار شوند، که در اینصورت به محاسبات دز جذبی و دز معادل و شکل پرتوهای رادیوتراپی برای درمان معضلات سرطانی می‌پردازند.

برخی دیگر به کنترل کیفی عملکرد مدالیته‌های (دستگاه‌های) پرتوی یا تصویری بر طبق موازین فنی قانونی می‌پردازند و در درمانگاه‌ها جذب می‌شوند. در بسیاری از اوقات نیز متخصصین این رشته جذب صنعت و حتی پست‌های مدیریتی و اجرایی می‌شوند. و گاهی نیز برخی دانش آموختگان این رشته می‌توانند پژوهشگر، مشاور، و یا نویسنده دنباله‌های پالسی دستگاه‌های ام آر آی در یک شرکت تحقیقاتی-تولیداتی شوند.

اکثر دانش آموختگان این رشته، نهایتاً به پست‌های ترکیبی دست می‌یابند. یعنی مثلاً هم مشغول وظایف دانشگاهی از قبیل تدریس و تربیت نیروهای جوان (اعم از دانشجویان دکتری و تکنولوژیست‌ها) می‌شوند، و هم پژوهش‌های علمی انجام دهند، و یا حتی گاهی مشاور یک شرکت تجهیزات پزشکی مرتبط (مثلا در ساخت فانتوم‌های جدید) می‌شوند.

به هر حال آنچه که مسلم است این است که فرصت‌های شغلی در این رشته به همان مقداری که خود رشته فیزیک پزشکی اقسام و شاخه دارد، متفاوت و امکان پذیر است.




جدول ۲: تعاریف انواع اشتغال فیزیک پزشکی بر طبق گروه‌بندی انجمن فیزیک پزشکی آمریکا



آمار و ارقام

تخمین زده می‌شود که در جهان، نزدیک به ۱۸۰۰۰ نفر در حرفه فیزیک پزشکی مشغول به کار هستند. در آمریکا در سال ۲۰۰۶، ۷۸٪ متخصصین فیزیک پزشکی در گرایش رادیوتراپی قرار داشتند، در حالیکه این رقم برای گرایش تصویربرداری ۱۶٪، برای پزشکی هسته‌ای ۳٪ و برای فیزیک بهداشت و محفاظت ۲٪ بود. این میزان برای گرایش رادیوتراپی در سال ۲۰۰۹ به ۷۷٪ کاهش یافت.

همچنین ۷۸٪ آنها در محیط‌های بالینی (بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، و غیره)، ۹٪ در محیط‌های آکادمیک (پست‌های دانشگاهی)، و ۴٪ تحقیقات (موسسات پژوهشی و دانشگاه‌ها) قرار داشتند.


جدول ۳: میانگین درآمد متخصصین فیزیک پزشکی بر طبق پرسشنامهٔ انجمن
فیزیک پزشکی آمریکا از شاغلین آمریکا و کانادا در سال ۲۰۰۹




نشریات مهم

در ایران
در ایران، مجله فیزیک پزشکی ایران که از سال ۱۹۹۳ و در ابتدا تنها با زبان فارسی شروع به فعالیت رسمی نمود در کنار مجلات پرتو پژوه IJRR که از سال ۲۰۰۷ شروع به فعالیت کرده و مجله علمی-پژوهشی فیزیک پزشکی ایران که از سال ۲۰۰۴ فعالیت خود را آغاز نموده‌است، مهمترین نشریات ادواری این رشته محسوب می‌گردند.




جدول ۴: برخی از ژورنال‌های گوناگون نشریات فیزیک پزشکی و ناشر آنها


در دیگر نقاط جهان

در دیگر نقاط جهان، نشریات متفاوت و متنوعی وجود دارند. در اینکه نشریات مربوط به مباحث فیزیک پزشکی دقیقاً چه شاخه‌هایی و چه مخاطبینی را مد نظر دارند تفاوت‌های بسیاری دیده می‌شود. به‌طور نمونه برخی نشریات تاکید بر روی جنبه‌های بالینی مفاهیم فیزیک پزشکی دارند. از جمله ژورنال «رادیولوژی» چاپ جامعه رادیولوژی آمریکای شمالی است که از سال ۱۹۲۳ منتشر می‌شود که می‌تواند مهمترین نشریه از این قسم باشد. برخی دیگر از نشریات صرفاً تاکید روی جنبه‌های آکادمیک و پایه پزشکی این شاخه‌ها دارند. مهمترین نشریات تخصصی از این نوع را شاید بتوان مدیکال فیزیکس چاپ انجمن فیزیک پزشکی آمریکا دانست. همچنین برخی نشریات دیگر، مدیران صنایع و بیمارستان‌ها، و نیز سیاستگزاران را مد نظر دارند. نشریه رادیولوژی تودی چاپ سازمان ACR یک نمونه از این نوع است. و باز برخی ژورنال‌ها هستند که فقط آنلاین منتشر شده و نسخه چاپی ندارند. نشریه تخصصی فیزیک پزشکی بالینی که از سال ۲۰۰۰ فعالیت خود را آغاز نموده‌است. نمونه خوبی از این قسم نشریات است. آثار محققین ایرانی در اغلب این نشریات دیده می‌شود.

از نظر ضریب تاثیرگذاری مجله، معمولاً رتبه‌بندی نشریات معروف فیزیک پزشکی در شاخه‌ای با عنوان «radiology, nuclear medicine and medical imaging» صورت می‌پذیرد. در سال ۲۰۰۸ و براساس این شاخص، ۱۰ نشریه‌ای که بیشترین امتیاز را کسب نمودند و جایگاه‌های نخست را به خود اختصاص داده بودند عبارت بودند از:



جدول ۵: رتبه‌بندی نشریات فیزیک پزشکی جهان

Zohreh Gholami

ژن‌شناسی پزشکی

ژن‌شناسی پزشکی یا ژنتیک پزشکی یکی از رشته‌های تخصصی پزشکی است. دانش مطالعه انتقال صفات از یک نسل به نسل دیگر است. دانش بررسی صفات از یک نسل به نسل دیگر در انسان را ژنتیک انسانی می‌نامند. شاخه‌ای از ژنتیک انسانی که انتقال یک صفت از نسلی به نسل دیگر را در انسان و در ارتباط با سلامت و بیماری مورد بررسی قرار می‌دهد ژنتیک پزشکی می‌نامند.


تاریخچه
ژنتیک نوین توسط کشیش اتریشی گریگور مندل و در قرن نوزدهم میلادی بنیان‌گذاری شده‌است. ژنتیک انسانی به آهستگی و در طی نیمه نخست سدهٔ بیستم و ژنتیک پزشکی از نیمه دوم سده بیستم و پس از سقوط اندیشه یوژنیک به سرعت رشد پیدا کرد. این پیشرفت تاکنون و به سرعت ادامه دارد.


شاخه‌های ژنتیک پزشکی
شاخه‌های ژنتیک پزشکی عبارت‌اند از: ژنتیک بالینی، ژنتیک بیوشیمی، مشاوره ژنتیک، سیتوژنتیک، ژنتیک ملکولی و ژنتیک بیماری‌های شایع.

شاخه‌های گوناگون ژنتیک پزشکی به نوبهٔ خود ترکیبی از یک علم دیگر با ژنتیک هستند. برای مثال ژنتیک بالینی از ترکیب ژنتیک با پزشکی بالینی به وجود آمده‌است. ژنتیک ملکولی حاصل ترکیب ژنتیک با بیوشیمی DNA و RNA و ژنتیک بیوشیمی یا ژنتیک متابولیک حاصل ترکیب ژنتیک با بیوشیمی اسیدهای آمینه، لیپیدها یا هیدرات‌های کربن می‌باشد. سیتوژنتیک از ترکیب سیتولوژی و ژنتیک بوجود آمده‌است و مشاوره ژنتیک نیز از ترکیب ژنتیک و دانش مشاوره غیر مداخله‌جویانه حاصل شده‌است.


موضوعات تحقیقاتی در ژنتیک پزشکی
تحقیق روی اولیگونوکلئوتید‌ها در ژن‌درمانی و نیز تاثیر ژن‌ها در تکامل دستگاه‌های بدن انسان و جانوران برای پیشگیری از بیماری‌های ژنتیکی از موضوعات مورد تحقیق در ژنتیک پزشکی است.

Zohreh Gholami

بافت‌شناسی

بافت‌شناسی علم بررسی میکروسکوپی تشکیل، ساختار و کارکرد بافت‌ها است.


دانش‌های زیستی مرتبط با بافت‌شناسی از این قرارند:
یاخته‌شناسی یعنی بررسی یاخته‌ها، این دانش یک سطح پایین‌تر از بافت‌شناسی قرار دارد.
کالبدشناسی: بررسی اندام‌ها
ریخت‌شناسی: بررسی کلیه سازواره‌ها (ارگانیسم‌ها)

Tags:

Share via facebook Share via linkedin Share via telegram Share via twitter Share via whatsapp

https://www.meta4u.com/forum/Themes/Comet/images/post/xx.png
پرتال و آخرین ارسالهای تفکیک شده مقالات علوم پایه و هنر

نویسنده Hooman Ghayouri در اطلاعیه ها

0 ارسال
1742 مشاهده
آخرین ارسال: بعد از ظهر 22:00:59 - 07/27/11
توسط
Hooman Ghayouri
https://www.meta4u.com/forum/Themes/Comet/images/post/clip.png
معرفی رشته علوم تغذیه

نویسنده Zohreh Gholami در مقالات تغذیه, Nutrition Articles

0 ارسال
1684 مشاهده
آخرین ارسال: قبل از ظهر 09:34:54 - 09/12/11
توسط
Zohreh Gholami
https://www.meta4u.com/forum/Themes/Comet/images/post/clip.png
علوم رایانه یا علوم کامپیوتر *Computer Science*

نویسنده Zohreh Gholami در مقالات کامپیوتر, Computer Articles

0 ارسال
2566 مشاهده
آخرین ارسال: بعد از ظهر 19:24:30 - 10/09/11
توسط
Zohreh Gholami
https://www.meta4u.com/forum/Themes/Comet/images/post/xx.png
علوم دینی در باید ها و نباید ها

نویسنده اکبرزاده در تنظیم خانواده و اخبار علمی روابط زناشویی

0 ارسال
1949 مشاهده
آخرین ارسال: قبل از ظهر 11:10:40 - 10/12/11
توسط
اکبرزاده
https://www.meta4u.com/forum/Themes/Comet/images/post/xx.png
آموزش علوم و تاثير آن بر خلاقيت كودك

نویسنده Zohreh Gholami در روانشناسی کودک

0 ارسال
1450 مشاهده
آخرین ارسال: قبل از ظهر 07:49:22 - 09/23/11
توسط
Zohreh Gholami
https://www.meta4u.com/forum/Themes/Comet/images/post/xx.png
مجله دانش و پژوهش علوم دامی...

نویسنده Amir Shahbazzadeh در مقالات دامپزشکی, Veterinary Articles

0 ارسال
1627 مشاهده
آخرین ارسال: قبل از ظهر 11:56:10 - 06/28/11
توسط
Amir Shahbazzadeh
https://www.meta4u.com/forum/Themes/Comet/images/post/xx.png
پرتال و آخرین ارسالهای تفکیک شده مقالات علوم انسانی

نویسنده Hooman Ghayouri در اطلاعیه ها

0 ارسال
1531 مشاهده
آخرین ارسال: بعد از ظهر 21:57:57 - 07/27/11
توسط
Hooman Ghayouri