[Zohreh Gholami]

کود های زیستی و کاربرد آن ها در تولید گیاهان زراعی

کود های زیستی اشاره به کود هایی دارند که در وحله اول دارای نژاد هایی از ریز موجودات به تعداد کافی هستند که برای افزایش باردهی گیاه زراعی بکار می روند.ازاشکال مختلف انها مانند نیتراجین، ازتوباکترین، فسفوباکترین و جلبک های سبز آبی در کشاورزی مدرن به طور گسترده استفاده می شود.جهت تثبیت ازت هوا یا حل نمودن عناصر غذایی گیاه مثل فسفات ها یا برای تحریک رشد گیاه با سنتز مواد تقویت کننده رشد این نوع کود ها کاربرد دارند.برخی گونه ها ی آنها موجب توقف رشد ریزموجودات ساپروفیتی و بیماریزا موجود در نزدیک سیستم ریشه گیاهان زراعی شده و از این طریق سبب کاهش خسارت بیماری های گیاهی می شوند. کود نیتراجین یک کود پیتی ,لیگنیتی یا با زمینه خاکی است که دارای نژاد های موثر  رایزوبیوم ویژه گیاهان زراعی لگومینوزه می باشد.ازتوباکترین کود دارای سلول های Azotobacter chroococcum رشد یافته در محیط کشت آگار است.هردو کود در تامین ازت گیاهان زراعی کاربرد دارند.فسفوباکترین ,کشت باکتری حل کننده فسفات (Bacillus megaterium)، جذب شده روی کائولینیت، در تامین فسفر گیاهان زراعی کاربرد دارد.این نوع کود ها به علت پائین بودن هزینه، کاربرد آسان و بی ضرر بودن برای خاک و گیاهان زراعی روز به روزمورد توجه بیشتر کشاورزان قرار می گیرد.


تثبیت کننده گان ازت
ازت یک کالای رایگان موجود در هوا می باشد.ستونی از هوا روی یک هکتار تقربیاً 80000 تن ازت دارد، اما در این شکل برای زندگی حیوان و گیاه مفید نیست. تعادل مثبت ازت قابل استفاده روی زمین به تثبیت ازت بستگی دارد که با این فرایند ازت موجود در هوا به روش های بیولوژیکی یا شیمیایی به شکلی نظیر محلول امونیاک تبدیل می شود که قابل استفاده برای گیاهان و سایر عوامل بیولوژیکی می باشد. در تثبیت بیولوژیکی ازت، ریز موجودات آزاد زی یا در همزیستی با گیاهان ,ازت مولکولی را به محلول آمونیاک در فشار متعارف هوا و در دامنه دمای بین 30-20 درجه سانتیگراد احیا می کنند. باکتری ها، جلبک ها، آکتینو مایست ها در این تبدیل مشارکت دارند.

باکتریهای  آزادزی  تثبیت  کننده ازت عبارت از:ازتو باکتر ,باسیلوس ,کلوستریدیوم ,پزودوموناس ,رودواسپیریلیوم ,آزوسپیریلیوم می باشد. متداول ترین جلبک های تثبیت کننده ازت شامل Anabaena ,Anabaenopsis,Aulisira ,Calothrix,nostoc,Cylindrospermum هستند.مخمر Rhodotorula نیز از نظر تثبیت ازت مورد توجه می باشد.در گروه سیستم های همزیستی ,همزیستی رایزوبیوم با گره های ریشه لگوم ها بسیار مهم است.آکتینو مایست ها (Frankia) از نظر تثبیت ازت در گره های غیر لگوم ها شناخته شده هستند. کشت گونه های رایزوبیوم  جهت تامین ازت برای گیاهان زراعی لگومینوزه ,یعنی ,عدس ,باقلا ,نخود فرنگی ,ماش ,لوبیا ,سویا ,بادام زمینی ,نخود معمولی و غیره مفید می باشند. روی ریشه بقولات گره هایی (ساختمانی شبیه به گال) تشکیل می دهند و با همزیستی ازت هوا را تثبیت می کنند. بعد از عمل تلقیح این نوع گیاهان به ازت نیازی ندارند مگر اینکه به عنوان کود آغازگر حدود 30-20 کیگوگرم  ازت در هکتار (یعنی 50 کیلوگرم کود اوره در هکتار) به خاک خنثی یا نزدیک به خنثی می دهند.

در خاک هایی با اسیدیته یا قلیائیت زیاد  هنگام آغشته کردن بذور با آهک (کربنات کلسیم) یا گچ (سولفات کلسیم) بعد از عمل تلقیح ,اثرات زیانبار اسیدیته و قلیائیت به حداقل می رسد.بسته به شرایط اقلیمی-زراعی، نوع رقم و اقدامات کنترل افت افزایش عملکرد70-10% این نوع گیاهان زراعی نسبت  به تیمار های عدم تلقیح مشاهده شده است.افزایش عملکرد گندم در تناوب بدلیل دفع ازت توسط بقولات 70-2% است در حالیکه در برنج این افزایش عملکرد 18-8% می باشد.استفاده از ازتوباکتر و ازوسپیریلیوم در زرعت های برنج دیم ,گندم ,کنف ,سبزیجات ,نیشکر و غیره مفید بوده است. در تلقیح با این نوع موجودات، به گیاهان زراعی بایستی کود ازته تکمیلی داد چون این نوع باکتری ها فقط می توانند سهم حدود 30-20 کیلوگرم در هکتار در تثبیت ازت داشته باشند.

فن آوری ازتوباکتر و ازوسپیریلیوم به طور مطلوب در کشور های غربی مورد توجه قرار نگرفته است چون در آنجا کشاورزان از کود های شیمیایی به مقدار زیاد استفاده می کنند و صرفه جویی نسبتاً کم ممکن است برای آنها  زیاد مورد توجه نباشد.از طرف دیگر ,در کشور ی مثل بنگلادش ,که میلیون ها کشاورز کوچک و کم در آمد به سختی قادر به استفاده از هر نوع کوشیمیایی به علت گرانتر شدن قیمت آنها ,حتی کمی افزایش ازت به مقدار حدود 20 کیلوگرم  در هکتار با کمک این نوع باکتری ها ا رزش خیلی زیادی در افزایش عملکرد های گیاهان زراعی خواهد داشت.به طور کلی ,افزایش عملکرد با تلقیح ازتوباکتر یا ازوسپیریلیوم در گیاها ن سبزی 40-15 % ,در غلات 15-10 % در گیاهان پولساز 20-10 % متغیر بوده است.

استفاده از ازت جلبک به خصوص برای گیاه برنج به دلیل تکثیر سریع جلبک در شرایط آبیاری غرقاب توصیه شده است.مطالعات نشان دادند که قابلیت فراهمی ازت آنابنا –آزولا برای برنج کمی از قابلیت کود آمونیومی پائین تر است.قابلیت فراهمی ازت آزولای تازه  بیشتر به نظر می رسد چون معدنی شده ازت در آن سریع تر از آزولای خشک می باشد.آزمایشات به عمل آمده در مورد آزولا  , توانایی آن را به عنوان جایگزین عملی کود ازته  را به اثبات رسانده اند.آزولا آتیه خوب دارد و علت آن رشد سریع و کشت آسان ازولا ,ظرفیت زیاد آن در تثبیت ازت ,حدود 8/7 میلیگرم ازت/ماده خشک/روز  می باشد که ارزشی معادل 25% ازت تثبیت شده توسط گره های سویا دارد,قدرت رویش آن با   بوته های برنج ,وقایل شناسایی و کاربرد اسان آن توسط کشاورزان می باشد.با وجود امید بخش بودن  ازولا ,رویش آن در مناطق گرمسیر ی ابتدا مستلزم غلبه یافتن بر برخی مشکلات می باشد.دماهای بالا موجب کاهش رشد آزولا می شوندو برای رشد خوب آن اشکال مختلف کود فسفره عامل مهمی می باشد.


ریز موجودات حل کننده فسفات
برای تامین نیاز گیاهان زراعی به فسفر , با مصرف کود های فسفاته در خاک این نیاز را تامین می کنند.اما مشکل این نوع کود ها تثبیت آنها با کمپلکس خاک می باشد که حدود بیش از دو سوم آنها را برای گیاهان غیر قابل استفاده  مینماید.با وارد کردن ریز موجودات حل کننده فسفات در محیط ریشه گیاه زراعی و خاک قابلیت فر اهمی فسفات از منابع فسفات غیر محلول افزایش می یابد و هم چنین کارایی کود های فسفاته نظیر سوپر فسفات بهبود می یابد.با این روش ,فسفر بیشتری برای گیاهان زراعی قابل استفاده می گردد.کار برد این نوع موجودات در رابطه با سنگ فسفات نیز مفید می باشند. این ریز موجودات اثرات مفید خود را  با تولید اسید های آلی و انزیم ها و مواد تقویت کننده رشد که موجب جوانه زنی بهتر بذور و توسعه بیشتر سیستم ریشه  می شوند نشان میدهند.با این نوع ریز موجودات جذب فسفر افزایش می یابدو عملکرد گیاهان زراعی تا 50-10 % افزایش یافته است.این نوع ریز موجودات حل کننده فسفات را می توان در مورد تمام گیاهان زراعی استفاده نمود.تعدادی از این نوع ریز موجودات عبارتند از :Bacillus megaterium ,Bacillus polymyxa,Pseudomonas striata,Pseudomonas aeruginosa,Aspergillus awamori,Aspergillus niger,Schwanniomyces occidentalis می باشند.

جعبه متن

منبع:
1-Sattar.1985.Biofertilizers  in crop production. ADAB NEWS.vol.xll.No.3.